Μπάμπης Κούτρας

Ο ρόλος των υπουργών, οι παρεμβάσεις των βουλευτών, η αλληλεπίδραση με δημόσιες υπηρεσίες, οι μικρές ή μεγάλες διευκολύνσεις σε ψηφοφόρους αποκαλύπτουν ένα από τα βαθύτερα και πιο διαχρονικά προβλήματα της πολιτικής μας ζωής. Το ρουσφέτι που κινείται στα όρια της παρανομίας δεν γεννήθηκε στην κυβέρνηση Μητσοτάκη. Ακολουθεί τη δική του διαδρομή από συστάσεως του ελληνικού κράτους και μπήκε στη σημερινή του μορφή μετά τη δικτατορία.

Οι διορισμοί σε κρατικές θέσεις γίνονταν με τη μεσολάβηση του βουλευτή. Κάθε «καλό παιδί» της εκλογικής περιφέρειας μπορούσε να βρεθεί σε μια δημόσια θέση, ενισχύοντας την κομματική-πελατειακή βάση. Το «μαζί τα φάγαμε» του Θεόδωρου Πάγκαλου χρησιμοποιήθηκε σε μια στιγμή αυτοκριτικής (ή ειρωνείας), αλλά αποτυπώνει με την πιο σκληρή ειλικρίνεια τη σχέση πολιτικών και ψηφοφόρων προς εξυπηρέτηση και των δύο. Σήμερα, η πελατειακή σχέση έχει εξελιχθεί σε ψηφιακό πεδίο μάχης. WhatsApp, SMS, email συνδέουν βουλευτές με πολίτες σε πραγματικό χρόνο, εδραιώνοντας μια καθημερινή αναμονή για «ένα καλό νέο» ή μια «εξυπηρέτηση». Ο έλεγχος μιας αίτησης στον ΟΠΕΚΕΠΕ μπορεί να κρατήσει μήνες, η παρέμβαση του βουλευτή μπορεί να τον επιταχύνει σε μέρες. Ετσι, ο αγρότης καλλιεργεί προσδοκίες όπως καλλιεργεί το χωράφι και προσφέρει την ψήφο του. Ο βουλευτής μετατρέπεται σε «πάροχο υπηρεσιών» και όχι σε θεσμικό παράγοντα. Εστιάζει στο να λύσει υποθέσεις ψηφοφόρων, αντί για τα ευρύτερα κοινωνικά θέματα ή τα εθνικά ζητήματα. Χάνει τη δυνατότητα να αντιπολιτεύεται και η πολιτική ατζέντα εγκλωβίζεται σε μικροϋποθέσεις, ενώ μεγάλες εθνικές προτεραιότητες παραμένουν στάσιμες.

Στην προσπάθειά του να αντιμετωπίσει την υπόθεση ΟΠΕΚΕΠΕ, πριν εξελιχθεί σε πολιτικό βαρίδι για την κυβέρνηση με μεγάλες εσωκομματικές συνέπειες, το Μέγαρο Μαξίμου υπόσχεται σαρωτικές θεσμικές αλλαγές, ανάλογες με εκείνες που καθιέρωσε στη συνταγογράφηση και τις πολεοδομίες. Μαζί με τις αλλαγές που σχεδιάζει είναι απαραίτητο να ξαναδεί το θέμα του εκλογικού νόμου. Χρειάζεται μια θεσμική αλλαγή στον τρόπο εκλογής των βουλευτών, ώστε να απαλλαγούν από την πίεση της τοπικής πελατειακής συναλλαγής και του ρουσφετιού που φθάνει συχνά στα όρια της παρανομίας. Η μετάβαση από τη λογική του «βουλευτή ανά νομό» σε αυτήν του «εκπροσώπου περιφέρειας» δεν θα αποτελεί απλή αλλαγή γεωγραφικών ορίων. Είναι μια αναθεώρηση του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί η δημοκρατία μας.

Ο περιορισμός των κομματαρχών του «φραπέ» από τον νομό σε μια ευρύτερη περιφέρεια αποθαρρύνει την «κλειστή λίστα» των ρουσφετολόγων του τοπικού μπλοκ. Ο υποψήφιος πρέπει να απευθυνθεί σε ένα ποικιλόμορφο εκλογικό σώμα, γεγονός που μειώνει τα μονομερή αιτήματα και αυξάνει την ανάγκη συνολικής πολιτικής πρότασης. Στις περιφέρειες συγκροτείται ένα πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ διαφορετικών τοπικών «αιτημάτων» αστικών και αγροτικών κέντρων, μικρών δήμων και ορεινών περιοχών. Ο σταυρός προτίμησης επιτρέπει στο κοινό να επιλέγει υποψήφιους που ανταποκρίνονται καλύτερα στο σύνολο των αναγκών και όχι μόνο στο ατομικό τους αίτημα, που πολλές φορές κινείται και εκτός νόμου. Μεγαλύτερος αριθμός εδρών (10-20) ανά περιφέρεια διευκολύνει τη διαμόρφωση κλίματος συνεργασίας βουλευτών (ακόμη και από διαφορετικά κόμματα) που παρακολουθούν έργα, υποδομές και κοινωνικές ανάγκες. Οι πολίτες βλέπουν πολλαπλούς υπεύθυνους, όχι μόνο έναν «τοπικό άρχοντα», και μπορούν να συγκρίνουν τις επιδόσεις τους. Οι μικροί νομοί αγνοούνται ή χειραγωγούνται λόγω χαμηλού πληθυσμού. Σε μια περιφέρεια, οι μικρότερες κοινότητες αποκτούν μερίδιο φωνής μέσω υποψηφίων με ειδικό χαρτοφυλάκιο (π.χ. αγροτική ανάπτυξη, περιβαλλοντικά θέματα), αλλά χωρίς να προσφεύγουν σε ρουσφέτια. Από την άλλη, ο σταυρός προτίμησης διατηρεί τη δυνατότητα προσωπικής επιλογής. Κάθε ψηφοφόρος θα μπορεί να επιβραβεύσει έναν υποψήφιο για το έργο ή τις αξίες του. Ωστόσο, η κλίμακα της περιφέρειας ανατρέπει την ιδέα του «συμβιβαστικού ρουσφετιού», καθώς η δύναμη των ψηφοφόρων είναι μεγαλύτερη από τον τοπικό κομματάρχη. Συνοψίζοντας, η εκλογή με σταυρό αλλά ανά περιφέρεια μετασχηματίζει τον ρόλο του βουλευτή από τοπικό παράγοντα ρουσφετιών σε θεσμικό φορέα εκπροσώπησης ευρύτερων συμφερόντων, ενισχύοντας τη διαφάνεια, τη λογοδοσία και την πολιτική ωριμότητα.

Για να ξεφύγει η Ελλάδα από τον φαύλο κύκλο του ρουσφετιού, απαιτείται μεταρρύθμιση θεσμική και πολιτική. Η αλλαγή του εκλογικού συστήματος με πολυεδρικές περιφέρειες και σταυρό προτίμησης, σε συνδυασμό με παράλληλα μέτρα διαφάνειας και ανεξάρτητους ελέγχους, μπορεί να αποσυνδέσει τον βουλευτή από το πελατειακό δίκτυο, επαναφέροντας τις αξίες της δημοκρατικής λογοδοσίας και του δημοσίου συμφέροντος.