Πόλεμος στην Ουκρανία: Η ειρήνη με όρους Τραμπ όλο έρχεται και... φεύγει

Η εβδομάδα που μόλις ξεκίνησε, προοιωνίζεται καθοριστική για το Ουκρανικό. Οι συνομιλίες της ερχόμενης Τετάρτης στο προσφιλές «ουδέτερο έδαφος» της Σαουδικής Αραβίας, στην Τζέντα ή στο Ριάντ, μεταξύ Αμερικανών και Ουκρανών σε υψηλό κυβερνητικό επίπεδο, κατόπιν των δηλώσεων που έχουν εκατέρωθεν προηγηθεί και όλων των τελευταίων εξελίξεων, εκτιμάται πως ανοίγουν τον δρόμο της τελικής ευθείας για την επίτευξη σε πρώτη φάση εκεχειρίας, ο οποίος φυσικά παραμένει ιδιαίτερα δύσκολος.

Όμως, το τοπίο αρχίζει κάπως να ξεκαθαρίζει. Μπορεί ο αρχικός ισχυρισμός του Ντόναλντ Τραμπ ότι θα τελειώσει τον πόλεμο στην Ουκρανία μέσα σε ένα 24ωρο να αποδείχθηκε παντελώς ανεδαφικός, ουδείς έμπειρος διπλωμάτης ή αναλυτής όμως πλέον αμφιβάλλει ότι η κατά πολλούς δυσερμήνευτη, κατά τον ίδιο και τους επιτελείς του, απολύτως διεξοδική τακτική που εφαρμόζει αποδίδει πλέον κάποια αποτελέσματα.

Ο ένας αιφνιδιασμός διαδέχεται τον άλλο από πλευράς πλανητάρχη, από το προ μηνός τηλεφώνημα στον Πούτιν μέχρι τη σε ζωντανή παγκόσμια μετάδοση ταπείνωση του Ζελένσκι, ανατρέποντας όλους τους συμβατικούς κανόνες της διπλωματίας, αλλά το ζητούμενό του αρχίζει να ξεθολώνει πια στον ορίζοντα: οι δύο πλευρές, Ρωσία και Ουκρανία, καλούνται να προσέλθουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, με τους όρους όμως που η Ουάσινγκτον, δηλαδή ο Τραμπ, ορίζει και όχι τους δικούς τους.

«Δεν έχουν άλλη επιλογή»

Και ας ωρύονται συνεχώς οι Δυτικοί σύμμαχοι ότι Τραμπ και Πούτιν χτίζουν τη νέα γεωπολιτική αρχιτεκτονική του πλανήτη μέσα από μια «Νέα Γιάλτα». Και ας εκτιμά ο πιο καχύποπτος Μεντβέντεφ ότι γρήγορα οι Αμερικανοί θα επανέλθουν στην πλήρη αρωγή προς το Κίεβο, άρα η Ουκρανία πρέπει να χάσει τα μέγιστα επί του πεδίου προτού σταματήσουν οι εχθροπραξίες. Πώς αλλιώς, άλλωστε, να ερμηνεύσει κανείς την απλοϊκή, όπως συνηθίζει, αλλά παραπάνω από κρυστάλλινη θέση που εξέφρασε την Πέμπτη ο Τραμπ για το αν οι δύο χώρες, θανάσιμοι αντίπαλοι στα φονικά μέτωπα της ανατολικής και νότιας Ουκρανίας, έχουν άλλα περιθώρια από το αποδεχθούν έναν οδικό χάρτη προς μια συμφωνία;

«Η Ουκρανία δεν έχει άλλη επιλογή», δήλωσε από το Οβάλ Γραφείο στους δημοσιογράφους. «Νομίζω επίσης ότι και η Ρωσία θέλει να κάνει συμφωνία, γιατί με έναν διαφορετικό τρόπο -έναν τρόπο που μόνο εγώ γνωρίζω- δεν έχει κι αυτή επιλογή», πρόσθεσε. Κι αν κάποιοι αιφνιδιάστηκαν, το μήνυμα προς τη Μόσχα το αναδιατύπωσε -σκληρότερο- την επομένη: «Βάσει του γεγονότος ότι η Ρωσία πλήττει σφοδρά την Ουκρανία στο πεδίο της μάχης αυτή τη στιγμή, εξετάζω σοβαρά την επιβολή εκτεταμένων τραπεζικών κυρώσεων και δασμών στη Ρωσία μέχρι να επιτευχθεί κατάπαυση του πυρός και τελική συμφωνία για την ειρήνη».

Το γιατί η Ουκρανία προσέρχεται στην Τζέντα -ή στο Ριάντ- με διαφορετική πλέον ατζέντα και στοχοθεσία το γνωρίζει πλέον όλος ο πλανήτης. Ο Τραμπ επιβάρυνε τη θέση των Ουκρανών αλλάζοντας όλα τα δεδομένα της διαπραγμάτευσης. «Αθώωσε» κατά κάποιον τρόπο τον εισβολέα από την ευθύνη της πρόκλησης του πολέμου, επιρρίπτοντας μάλιστα στον Ζελένσκι εκείνη για τη συνέχισή του με αποτέλεσμα χιλιάδες νεκρούς και ανυπολόγιστες καταστροφές, ενώ τον απαξίωσε και ως συνομιλητή. Τον απέκλεισε αρχικά από τις συνομιλίες ειρήνευσης και τον επανέφερε, αφού πρώτα τον οδήγησε σε αλλεπάλληλες υποχωρήσεις επί του διαπραγματευτικού πεδίου.

Πρώτα απαίτησε από τον Ουκρανό πρόεδρο μια εξοντωτική συμφωνία για τη συνεκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου της χώρας του ως «λογαριασμό» της μέχρι τώρα αμερικανικής βοήθειας και με αντάλλαγμα τις εγγυήσεις ασφάλειάς της από τους... Ευρωπαίους. Ακολούθως, αφού διέκοψε τη στρατιωτική βοήθεια στην Ουκρανία, αλλά και τη συνεργασία στον καθοριστικό τομέα των πληροφοριών, ανέδειξε την υποχρέωσή της να συμφωνήσει σε κατάπαυση του πυρός ώστε τότε να προχωρήσει η συμφωνία για τα ορυκτά.

Με μια λέξη, ο Ζελένσκι πήγε στον Λευκό Οίκο για να υπογράψει τη συμφωνία για τα ορυκτά και να λάβει εγγυήσεις ασφαλείας και οδικό χάρτη διαπραγματεύσεων για τη λύση και αφού ταπεινώθηκε, τώρα πηγαίνει στη Σαουδική Αραβία για να συζητήσει (οι επιτελείς του) το πώς θα αποδεχθεί την εκεχειρία -ουδείς αμφιβάλλει ότι θα είναι του τύπου «take it or leave it»-, ως προϋπόθεση για τη συμφωνία των 350-500 δισ. δολαρίων, την οποία ασμένως έχει ήδη αποδεχθεί.

Την απάντηση όμως στο ερώτημα γιατί η Ρωσία δεν έχει άλλη επιλογή τη γνωρίζει ασφαλώς μόνο ο ίδιος ο Τραμπ, προφανώς και ο Πούτιν. Οχι μόνο από την τηλεφωνική τους κουβέντα, αλλά και από όσα επακολούθησαν πάλι στη Σαουδική Αραβία μεταξύ Αμερικανών και Ρώσων αξιωματούχων. Των δύο ΥΠΕΞ Ρούμπιο και Λαβρόφ συμπεριλαμβανομένων ως επικεφαλής.

Η επιστολή στο Ιράν

Αλλά και όσα συνέβησαν εν συνεχεία με την «προθυμία» της Μόσχας να ανοίξει τον δρόμο της ακόμα πιο πλούσιας σε σπάνιες γαίες Αρκτικής για τις ΗΠΑ, αλλά και εκείνον μιας νέας προσέγγισης των ΗΠΑ με την Τεχεράνη για τον έλεγχο του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος είναι ενδεικτικά. Διόλου τυχαία, ο Τραμπ πριν από μερικές ημέρες απέστειλε στον Χαμενεΐ σχετική επιστολή, κάτι αδιανόητο για τη μέχρι τώρα ρητορική της Ουάσινγκτον. Ολα τούτα συνάδουν με την αντίληψη ότι πάνω στη λύση για το Ουκρανικό όντως θα επιχειρηθεί κάτι πολύ πιο ανατρεπτικό, μια ευρύτερη συμφωνία για τις νέες ζώνες επιρροής στον κόσμο.

Οπου για τη Μόσχα ένα πρώτο κέρδος είναι η αποδυνάμωση της απειλής για την ίδια από το ΝΑΤΟ, με την Ουκρανία διά παντός εκτός Συμμαχίας, και τη «συμμαχία των προθύμων» να αναλαμβάνει μια δαπανηρή και πολύπλοκη αποστολή για τη διασφάλιση της ασφάλειάς της. Για τα λοιπά, μερική άρση κυρώσεων, επιστροφή στους G8 κ.ά. υπάρχει χρόνος. Και για να γίνουν, αλλά και για να ακυρωθούν ή να επιδεινωθούν, καθώς ο Τραμπ δεν πρόκειται να φεισθεί της επιστροφής σε μια σκληρή ρητορική απέναντι στη Μόσχα, καθώς συνυπολογίζει την απήχηση των κινήσεών του στο εσωτερικό ακροατήριο.

Ο οδικός χάρτης

Το πρώτο ζητούμενο εξαρχής στο Ουκρανικό είναι η επίτευξη εκεχειρίας. Περί λύσης, και μάλιστα βιώσιμης, παραμένει πρόωρη κάθε συζήτηση. Οι μάχες εξακολουθούν να μαίνονται, οι Ουκρανοί αμύνονται επιβραδύνοντας την απώλεια εδαφών τους από τις ρωσικές δυνάμεις εισβολής, ενώ πόλεις και βασικές υποδομές τους εξακολουθούν να βομβαρδίζονται.

Μια συμφωνία εκεχειρίας, σύμφωνα με έγκυρους διεθνείς διπλωματικούς και στρατιωτικούς αναλυτές, θα μπορούσε να περιλαμβάνει:

- Πλήρη κατάπαυση των εχθροπραξιών. Για τους Ρώσους η πρόταση Ζελένσκι περί κατάπαυσης του πυρός στον αέρα (βομβαρδισμοί σε ενεργειακές και άλλες βασικές υποδομές, drones κ.ά.) και στη Μαύρη Θάλασσα στερείται σοβαρότητας, δεν συζητείται καν.

- Συμφωνία σχετικά με τη «γραμμή επαφής» που θα χωρίζει το ρωσικό από το ελεγχόμενο έδαφος από τους Ουκρανούς. Και δημιουργία μιας «ζώνης απεμπλοκής» μεταξύ των αντίπαλων δυνάμεων, ώστε να αποτραπούν απρόβλεπτα γεγονότα που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε επανάληψη των συγκρούσεων.

- Πρόβλεψη ενός τρόπου λογοδοσίας για τις δύο πλευρές για τυχόν παραβιάσεις της εκεχειρίας.

Ο Ελβετός πρώην διπλωμάτης Τόμας Γκρέμινγκερ, ο οποίος μετείχε στην παρακολούθηση της εκεχειρίας στην ανατολική Ουκρανία μετά το 2015, εκτίμησε στους «New York Times» ότι εν όψει συμφωνίας «η γλώσσα που θα χρησιμοποιηθεί θα είναι καθοριστική για το αν η κατάπαυση του πυρός θα έχει διάρκεια».

Οι εγγυήσεις ασφαλείας, το πώς δηλαδή θα τηρηθούν τα συστατικά στοιχεία της εκεχειρίας, είναι άμεσα ζητούμενα. Με την ένταξη στο ΝΑΤΟ, όπως και την ανάπτυξη ευρωπαϊκής ειρηνευτικής δύναμης, όπως θα ήθελε ο Ζελένσκι, εκτός τραπεζιού, η μόνη εναλλακτική θα ήταν μια δύναμη από τις χώρες της «συμφωνίας των προθύμων», όπως σχηματίστηκε στο Λονδίνο την περασμένη Κυριακή. Αλλά θα προσκρούσει στην κάθετη άρνηση της Μόσχας.

Η Ρωσία θέλει τις δικές της εγγυήσεις ασφαλείας, για να διασφαλίσει ότι η Ουκρανία δεν θα προσπαθήσει να ανασυγκροτήσει μελλοντικά τη στρατιωτική της ικανότητα, ώστε να ανακαταλάβει ρωσικά κατεχόμενα εδάφη. Και ασφαλώς να μην έχει παρουσία ξένων στρατευμάτων στα σύνορά της.

Πρόκειται για την πιο δύσκολη πτυχή. Μια ομάδα εμπειρογνωμόνων με επικεφαλής τον Μαρκ Γουέλερ, καθηγητή Διεθνούς Δικαίου του Cambridge, ειδικευμένη στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις, πρότεινε έναν συμβιβασμό με ανάπτυξη μιας μικρής διεθνούς δύναμης (κάτω των 10.000 ατόμων) που θα στελεχώνεται από χώρες αποδεκτές και από τη Ρωσία και από την Ουκρανία για τη διατήρηση της ειρήνης στην πρώτη γραμμή. Με άμεσες κυρώσεις σε βάρος οποιασδήποτε πλευράς επαναλάβει τις εχθροπραξίες.

Θα μπορούσε να γίνει αποδεκτός από τη Μόσχα; Σύμφωνα με το Bloomberg, δεν υπάρχει σαφής ένδειξη ότι ο Πούτιν είναι έτοιμος να συμφωνήσει στον τερματισμό της εισβολής, αλλά ότι οι ΗΠΑ αντιθέτως πιέζουν κατά προτεραιότητα για υποχωρήσεις τον Ζελένσκι. Οποιαδήποτε εκεχειρία, βέβαια, θα χρειαζόταν τη συγκατάθεση και των δύο εμπλεκομένων.

Ωστόσο, βάσει της «ρήτρας κατάπαυσης πυρός» που θέτει ο Τραμπ, τον ρόλο των εγγυήσεων ασφαλείας θα μπορούσε να υποκαταστήσει αφενός η συμφωνία ΗΠΑ - Ουκρανίας για τα ορυκτά, που οι Αμερικανοί θεωρούν ότι de facto καλύπτει τις ουκρανικές ανάγκες, όμως όλοι οι άλλοι αμφιβάλλουν. Αφετέρου, η επαναφορά στις αρχικές συντεταγμένες. Οπως επανασύνδεση ΗΠΑ - Ουκρανίας στον τομέα των πληροφοριών. Πιθανότατα όχι επανάληψη της ροής στρατιωτικής βοήθειας, αφήνοντας το βάρος της αναπλήρωσης των αμερικανικών απωλειών στους «πρόθυμους». Ανευ αυτών η Ουκρανία θα πρέπει αρχές καλοκαιριού να συνθηκολογήσει.

Η μόνιμη λύση

Το εδαφικό, ως στοιχείο της (μόνιμης;) λύσης και σαφώς πλέον σύνθετο θέμα, θα παραπεμφθεί στο μέλλον. Η Ουκρανία έχει δηλώσει ότι δεν θα αναγνωρίσει ποτέ οποιαδήποτε αλλαγή στα σύνορά της. Η Ρωσία διεκδικεί όχι μόνο περίπου το 20% των εδαφών που ήδη ελέγχει, αλλά και άλλες εκτάσεις που ανήκουν στην Ουκρανία. Αποκλείει δε την παραμικρή οπισθοχώρηση. Ενας συμβιβασμός θα μπορούσε ίσως να σταθεί στη διατήρηση του ελέγχου της Ρωσίας στα κατακτημένα εδάφη, με την Ουκρανία και την Ε.Ε. να μην αναγνωρίζουν την προσάρτηση και ότι οι εδαφικές διαφορές θα επιλυθούν ειρηνικά στο μέλλον -σε ορίζοντα 15ετίας.

Το κλειδί για την επόμενη μέρα, για όλα τα σχέδια που συζητιούνται στο διεθνές διπλωματικό παρασκήνιο με αμερικανική πρωτοβουλία, είναι η διεξαγωγή προεδρικών εκλογών. Πρακτικά, για να φύγει ο Ζελένσκι. Εκλογές αφού συμφωνηθεί προσωρινή κατάπαυση του πυρός και προτού ξεκινήσουν οι ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις πλήρους κλίμακας. Η ίδια ιδέα ενθουσιάζει το Κρεμλίνο, που θέλει να απαλλαγεί από τον Ζελένσκι... χθες.

Και το «αγκάθι»

Ο Τραμπ δεν παύει να τον θεωρεί «αγκάθι». Επιπλέον, του προκαλεί αλλεργία το ότι συμπορεύτηκε με τον Μπάιντεν, ενώ άσκησε εναντίον του απαράδεκτη κριτική. Προτιμά άλλον, πιο πειθήνιο, στη θέση του, όμως η πρώτη διερεύνηση που έγινε προς τον πρώην πρόεδρο Πέτρο Ποροσένκο και την πρώην πρωθυπουργό Γιούλια Τιμοσένκο απέτυχε. Οι εν λόγω απέκλεισαν τη διενέργεια εκλογών εν μέσω πολέμου, πέρα από το ότι και οι ίδιοι βρίσκονται χαμηλά στις δημοσκοπήσεις, με ποσοστά μονοψήφια. Δήλωσαν ότι δεν υπονομεύουν την προεδρία Ζελένσκι.

Αυτονόητα, καθώς η ιταμή συμπεριφορά, ενώπιοι ενωπίω, των Τραμπ, Βανς και λοιπών στον Ζελένσκι και τα συνεχή έως και υβριστικά σχόλια εναντίον του, συν τους ταπεινωτικούς όρους για την Ουκρανία εν όψει μιας εκεχειρίας, οδήγησαν σε συσπείρωση των απλών Ουκρανών γύρω από τον πρόεδρό τους, επιτρέποντάς του να θεωρείται φαβορί στις επόμενες εκλογές.

Αλλά ακόμη και ο «σιδερένιος αρχηγός», ο δεύτερος πιο δημοφιλής πιθανός προεδρικός υποψήφιος Βαλερί Ζαλούζνι, πρώην επικεφαλής των Ενόπλων Δυνάμεων και νυν πρέσβης της Ουκρανίας στο Ηνωμένο Βασίλειο, που υπολείπεται του Ζελένσκι με διαφορά μεγαλύτερη των 20 μονάδων, κατηγόρησε τις προάλλες τον Τραμπ ότι σαμποτάρει τη Δυτική ενότητα, προειδοποιώντας ότι το ΝΑΤΟ σύντομα θα σταματήσει να υπάρχει, καθώς οι ΗΠΑ σκίζουν τη μεταπολεμική δέσμευσή τους για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Οι άνθρωποι του Τραμπ ούτε καν τον πλησίασαν.