Χριστούγεννα 1673: Μια μοναδική θεία λειτουργία στο σπήλαιο της Αντιπάρου

Σε μια ξεχωριστή χριστουγεννιάτικη Θεία Λειτουργία που τελέστηκε στο σπήλαιο της Αντιπάρου το 1673, θα αναφερθούμε στο σημερινό μας άρθρο.

Η Αντίπαρος, η Ωλίαρος των αρχαίων, ανήκει στις Κυκλάδες. Βρίσκεται νοτιοδυτικά της Πάρου. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011, ΈΧΕΙ 1.211 κατοίκους.

Τον 15ο αιώνα, το νησί αποσπάστηκε από την κυριαρχία του δούκα της Νάξου και περιήλθε στη βενετική οικογένεια των Lorentano, που φρόντισε για να κατοικηθεί το νησί. Στα μέσα του 16ου αιώνα, μαζί με την Ανάφη και την Ίο, η Αντίπαρος παραχωρήθηκε στη βενετική οικογένεια των Πιζάνι.

Το 1537, οι Οθωμανοί υπό τον περιβόητο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα κατέλαβαν την Αντίπαρο η οποία παρέμεινε στην κατοχή τους ως το 1771, οπότε έφτασε στο νησί ο στόλος των αδελφών Ορλόφ. Μετά τα Ορλοφικά, η Αντίπαρος πέρασε ξανά σε οθωμανική κυριαρχία ως το 1821, οπότε οι κάτοικοί της ήταν από τους πρώτους που επαναστάτησαν. Το 1823 συζητήθηκε να παραχωρηθεί το νησί μαζί με την Πάρο, τη Νάξο και τη Σίφνο, στους Ιωαννίτες ιππότες έναντι χρημάτων, κάτι στο οποίο δεν δόθηκε συνέχεια. Η Αντίπαρος αποτέλεσε και επίσημα τμήμα του Ελληνικού κράτους με τα Πρωτόκολλα του Λονδίνου (3/2/1830 και 18/8/1832).

Το σπήλαιο της Αντιπάρου

Το σπήλαιο της Αντιπάρου, ένα από τα γνωστότερα και εντυπωσιακότερα της Ελλάδας, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Βρίσκεται στον λόφο του Άη Γιάννη, σε υψόμετρο 177 μέτρων. Ήταν ήδη γνωστό από την αρχαιότητα. Ως αρχαιότερος επισκέπτης του σπηλαίου, αναφέρεται ο λυρικός ποιητής από την Πάρο, Αρχίλοχος (728-650 π.Χ.). Έχει έκταση 5.600 τ.μ. και βάθος γύρω στα 100 μέτρα. Στα δεξιά της εισόδου του, υπάρχουν δύο εκκλησάκια: του Άη Γιάννη Σπηλιώτη και το μικρότερο και παλαιότερο της Ζωοδόχου Πηγής, τα οποία επικοινωνούν μεταξύ τους. Το εμπρός μέρος της σπηλιάς χωρίζεται σε τρία επίπεδα: τον “Προθάλαμο”, την “Καλυμμένη Πλατεία” και τον “Κρυφό Θάλαμο”.

Σήμερα η κατάβαση στο βαραθρώδες σπήλαιο, γίνεται με τσιμεντένια σκάλα που αποτελείται από 411 σκαλοπάτια. Η πρώτη αίθουσα που συναντάμε κατά την κατάβαση, ονομάζεται “Θάλαμος των πέτρινων καταρρακτών”. Η δεύτερη αίθουσα ο “Θάλαμος του καθεδρικού ναού”, βρίσκεται 25 μέτρα χαμηλότερα από την πρώτη. Ο τρίτος θάλαμος, η “Βασιλική αίθουσα”, βρίσκεται στο χαμηλότερο τμήμα και πήρε το όνομά της από την επιγραφή του Όθωνα που βρίσκεται εδώ. Ο Όθωνας με την Αμαλία, επισκέφθηκαν το σπήλαιο της Αντιπάρου τον Σεπτέμβριο του 1840. Εκεί, η Αμαλία έχασε το διαμαντένιο βραχιόλι της. Το βρήκε τρία χρόνια αργότερα ένας χωρικός, τον οποίο η Αμαλία αντάμειψε με 10.000 δραχμές!
Στο σπήλαιο υπάρχουν ακόμα χαραγμένα ονόματα πολλών προσωπικοτήτων, όπως: Ιωσήφ Πιτόν ντε Τουρνεφόρ (1656-1708), Σουαζέλ Γκουφιέ (1752-1817), Πιερ Αντουάν Λιμπρέν (1785-1873), Μάρτιν Λικ (1777-1860), Κόμης ντε Γκομπινό (1816-1882) κ.ά.

Να σημειώσουμε ότι οι Ρώσοι αξιωματικοί κατά τα Oρλοφικά, έκοψαν σταλακτίτες από το σπήλαιο οι οποίοι σήμερα βρίσκονται στο μουσείο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης.

Το σπήλαιο της Aντιπάρου, γνωστό και ως “Καταφύγι”, χαρτογραφήθηκε από την κορυφαία Ελληνίδα σπηλαιολόγο Άννα Πετροχείλου.

Francois Olier marquis de Nointel

Ο Σαρλ Μαρί Φρανσουά Ολιέ, Μαρκήσιος του Νουαντέλ, όπως ήταν το πλήρες όνομά του, γεννήθηκε στο Παρίσι το 1635. Η οικογένειά του καταγόταν από την Πικαρδία. Πατέρας του ήταν ο Eduard Olier, αυτοκρατορικός γραμματέας και βουλευτής. Μητέρα του ήταν η Κατρίν Μαλόν. Ο Φρανσουά, αρχικά έγινε βουλευτής στο Παρίσι και γνωρίστηκε με την αριστοκρατία. Από το 1670 ως το 1679, ήταν πρεσβευτής της Γαλλίας στην Κωνσταντινούπολη. Η αποστολή του ήταν από τις σημαντικότερες της γαλλικής διπλωματικής ιστορίας, καθώς οι γαλλοοθωμανικές σχέσεις βρίσκονταν εκείνη την εποχή σε κρίσιμη καμπή.

Ο Νουαντέλ, κατόρθωσε να ανανεώσει τις διομολογήσεις, εξασφαλίζοντας τα προνόμια της Γαλλίας στην Ανατολή και επέτρεψε έτσι στον πολυμήχανο υπουργό των οικονομικών του Λουδοβίκου ΙΔ’ (που βρισκόταν στον θρόνο τότε) Κολμπέρ και τους διαδόχους του, να κατακτήσουν τις αγορές της Ανατολής και παράλληλα να δημιουργηθεί ένα γαλλικό θρησκευτικό προτεκτοράτο στα νησιά του Αιγαίου, τη μουσουλμανική Ασία και την Παλαιστίνη. Ήταν επιβλητικός, φιλοπερίεργος και φανατικός λάτρης των ταξιδιών. Πέντε απ’ τα εννιά χρόνια της θητείας του στην Πόλη, τα αφιέρωσε σε ταξίδια στην Ελλάδα και την Παλαιστίνη.

Ο Νουαντέλ διακατεχόταν από νοσηρή έπαρση, μανία επιδείξεων, πολυτέλειας, μεγαλείου και πλούτου. Εμφανιζόταν παντού με πολυάνθρωπες συνοδείες, ενώ παρακολουθούσε τις λειτουργίες στους καθολικούς ναούς των νησιών, καθισμένος σ’ ένα θρόνο (!), ανάμεσα σε θυμιάματα. Ήταν εχθρός του ελληνισμού και της ορθοδοξίας και είχε υπό την προστασία του, τους δυτικούς πειρατές που αποτελούσαν μάστιγα για τους Έλληνες νησιώτες.

Το ταξίδι του άρχισε στις 23 Σεπτεμβρίου 1673 από την Κωνσταντινούπολη, με μια γαλιότα 32 κουπιών. Το δρομολόγιό του: Τένεδος, Λέσβος, Χίος, Κυκλάδες. Ο Νουαντέλ ήταν αδίστακτος. Προσέλαβε κουρσάρους στην ακολουθία του! Στη γαλιότα του υπήρχαν τυχοδιώκτες και πειρατές απ’ όλη την Ευρώπη, που διασκέδαζαν με Ιησουίτες και Καπουτσίνους ιεραπόστολους!
Βασική επιδίωξη του Νουαντέλ, ήταν η συγκέντρωση και αρπαγή αρχαιολογικών θησαυρών. Είχε δεκάδες εργάτες, για να αποσπούν και να μεταφέρουν στο καράβι τα αρχαία που έβαζε στο μάτι.

Από την Πάρο, μετέφερε στα αμπάρια της γαλιότας του ένα μεγάλο φορτίο αρχαιοτήτων. Κάποιοι τον πληροφόρησαν ότι στην Αντίπαρο, υπάρχει ένα τεράστιο αρχαίο άγαλμα. Φτάνοντας εκεί, ο Νουαντέλ διαπίστωσε ότι επρόκειτο για την κολόνα του Προθαλάμου του σπηλαίου, που η λαϊκή φαντασία της είχε προσδώσει ανθρώπινη μορφή.

Ωστόσο, εντυπωσιασμένος από το σπήλαιο, ο φίλος του Νουαντέλ Cornelio Magni, ανήσυχος κι ατρόμητος, αποφάσισε να το εξερευνήσει. Δέχτηκε να τον ακολουθήσει μόνο ένας ακόμα. Επρόκειτο για κάποιον κουρσάρο.

Και οι δύο μαγεύτηκαν από το θέαμα που είχε φιλοτεχνήσει η φύση στα έγκατα της Γης,έτσι όταν ανέβηκαν στην επιφάνεια του εδάφους, ενημέρωσαν τον Νουαντέλ, που αποφάσισε να κατέβει στο σπήλαιο. Με σκάλες και σχοινιά και με φωτισμό από δάδες που κρατούσαν οι νησιώτες, έφτασε στο βαθύτερο μέρος του σπηλαίου.

Καταγοητευμένος, αποφάσισε να εγκατασταθεί στο σπήλαιο. Με την ακολουθία του, το γραφείο του και την κουζίνα του! Γευμάτιζε υπό τους ήχους μιας ορχήστρας από βιολιά! Αν και στο εσωτερικό ενός τέτοιου σπηλαίου, χάνεται η αίσθηση του χρόνου (ιδιαίτερα αν σκεφτούμε ότι βρισκόμαστε στο 1673…), είχε φτάσει η παραμονή των Χριστουγέννων. Ο Νουαντέλ, αποφάσισε να γιορτάσει τη γέννηση του Χριστού μέσα στο σπήλαιο.

Η Θεία Λειτουργία στο σπήλαιο της Αντιπάρου

Αμέσως κινητοποιήθηκαν όλοι: ιεραπόστολοι, κουρσάροι, το πλήρωμα του καραβιού και βέβαια οι κάτοικοι της Αντιπάρου για να στολίσουν και φωτίσουν το σπήλαιο. Άπλωσαν χαλιά, κρέμασαν εικόνες αγίων και καντήλια. Σκαρφάλωσαν στα τοιχώματα και κάρφωσαν σ’ όλες τις ρωγμές πυρσούς. Ένας σταλαγμίτης, μετατράπηκε σε Αγία Τράπεζα. Στη βάση του χαράχτηκε η επιγραφή: HIC IPSE CHRISTUS ADFUIT RJUS NATALI DIE MEDIA NOTTE CELEBRATO MDCLXXIII (“Εδώ ο Χριστός γιόρτασε τα μεσάνυχτα των Χριστουγέννων του 1673”), που επιβεβαιώνει την τέλεση της Θείας Λειτουργίας.

Όταν η λειτουργία άρχισε, αντίλαλοι από τα βάθη των στοών, πεντακόσια κεριά και καντήλια που φώτιζαν το σπήλαιο και αμέτρητοι πυρσοί, προκαλούσαν δέος. Ο Νουαντέλ είχε ήδη κερδίσει την υστεροφημία του…

Ο Νουαντέλ στην Αθήνα και τον Πειραιά

Μετά τις Κυκλάδες, ο Νουαντέλ και η ακολουθία του πήγαν στη Ρόδο και στη συνέχεια στους Αγίους Τόπους. Επιστρέφοντας από εκεί, έφτασαν στην Αττική. Στις 14 Δεκεμβρίου 1674, η γαλιότα του Νουαντέλ άραξε στο Πόρτο Λεόνε, τον Πειραιά, που ήταν έρημος και ερειπωμένος. Πόρτο Λεόνε ονομαζόταν τότε ο Πειραιάς από το εντυπωσιακό μαρμάρινο λιοντάρι που βρισκόταν εκεί και μετέφερε στη Βενετία ο Μοροζίνι το 1687.Ο Νουαντέλ δεν βρήκε κατάλυμα και αναγκάστηκε να διανυκτερεύσει σε σκηνή. Την επόμενη μέρα με την ακολουθία του έφτασε στην Αθήνα μέσω του Ελαιώνα. Λόγω της ιδιότητάς του, ανέβηκε στην Ακρόπολη με όλες τις τιμές και εξασφάλισε άδεια να επαναλάβει τις επισκέψεις του για να μελετήσει με άνεση τα αρχαία μνημεία. Ο Νουαντέλ ήταν ο τελευταίος περιηγητής που είδε τον Παρθενώνα ατόφιο. “Θησαυρό των θαυμάτων” τον χαρακτηρίζει σε επιστολή της 17ης Δεκεμβρίου 1674. Τον Σεπτέμβριο του 1687, μία οβίδα από το στράτευμα του Βενετσιάνου Μοροζίνι, προκάλεσε τεράστιες και ανεπανόρθωτες ζημιές στον Παρθενώνα.

Να σημειώσουμε ότι το 1669, δύο Γάλλοι περιηγητές ο Monceaux και ο Laisue, έφτασαν ως την πύλη του κάστρου της Ακρόπολης, αλλά εκδιώχθηκαν από την οθωμανική φρουρά.
Δωροδοκώντας τον αγά της Αθήνας με ένα ύφασμα, καφέ και δώδεκα παχιές χήνες, ο Νουαντέλ κατάφερε να εξασφαλίσει άδεια στον ζωγράφο που τον συνόδευε να φιλοτεχνήσει τα γλυπτά του ναού, έχοντας την προστασία της φρουράς. Ο ζωγράφος, ο Γάλλος Jacques Carrey ή ένας άγνωστος Φλαμανδός, έχοντας άγνοια της αρχαίας τέχνης, φιλοτέχνησε σε 15 μέρες, περίπου 200 φιγούρες από διαζώματα, μετόπες και ζωφόρους. Παρά τις ατέλειές τους, αποτελούν σημαντική μαρτυρία. Από την Ακρόπολη ο Νουαντέλ δεν μπόρεσε να πάρει κάτι. Αρκέστηκε σε ένα γλυπτό από την πόλη της Αθήνας, το οποίο προστέθηκε σε δεκάδες αγάλματα, ανάγλυφα, βάθρα, επιγραφές, πλάκες, στήλες, νομίσματα, αρχαία χειρόγραφα και όπλα που άρπαξε από την Ελλάδα και τα έστειλε στην πατρίδα του…

Ο ανήσυχος και φιλόδοξος, μέχρι τυχοδιωκτισμού μαρκήσιος ντε Νουαντέλ, στο τέλος έχασε τα αξιώματα, τα πλούτη και την εύνοια του βασιλιά. Πέθανε το 1685.
Όσο για το σπήλαιο της Αντιπάρου, οι πληροφορίες του Νουαντέλ, δημοσιεύτηκαν το 1893 από τον M.H. Omont στο σύγγραμμα “Relation de la visite du marquis de Nointel a la grotte d’ Antiparos (1673)”. Περιγραφή του έδωσαν ο Ιταλός Cornelio Magni, που όπως είδαμε κατέβηκε πρώτος σ’ αυτό, στο οδοιπορικό του, ο Blondel de Jouvancourt, εφημέριος της γαλλικής πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη και ο Γάλλος περιηγητής Tournefort, όπως αναφέραμε, στο χρονικό του “Relation d’ un voyage du Levant fait par ordre du roi” (Παρίσι 1717).

Πηγή: ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΥ, “ΞΕΝΟΙ ΤΑΞΙΔΙΩΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, 1500-1700”, ΤΟΜΟΣ A2, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΙΡΟΓΑ