Η νομιμοποίηση του ΚΚΕ από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή το 1974

Στις 23 Απριλίου συμπληρώθηκαν 27 χρόνια από τον θάνατο του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ενός ανθρώπου που συνέδεσε το όνομά του με την πολιτική σκηνή της χώρας μας το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, καθώς διετέλεσε πρωθυπουργός για 14 χρόνια (1955 – 1963 και 1974-1980) και Πρόεδρος της Δημοκρατίας για 10 χρόνια (1980-1985 και 1990-1995). Η πρώτη, οχταετής πρωθυπουργία Καραμανλή, παρά τα θετικά της σημεία έχει και πολλά διόλου τιμητικά γι’ αυτόν. Οι λεγόμενες «εκλογές βίας και νοθείας» του 1961, το παρακράτος, που έφτασε στο σημείο να δολοφονήσει τον Γρηγόρη Λαμπράκη στις 22 Μαΐου 1963, αλλά και οι Συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου για το Κυπριακό, η «προίκα» της πριγκίπισσας Σοφίας και η αύξηση της χορηγίας προς το παλάτι ήταν μερικά από αυτά. Η ήττα του από τον Γεώργιο Παπανδρέου στις εκλογές της 3ης Νοεμβρίου 1963 και η διαφαινόμενη νέα, βαρύτερη ήττα του στις εκλογές που θα ακολουθούσαν, αφού η Ένωση Κέντρου με 138 βουλευτές είχε σχηματίσει κυβέρνηση μειοψηφίας με τη στήριξη της ΕΔΑ που είχε 28 έδρες, τον οδήγησαν στη φυγή του για το Παρίσι στις 9/12/1963, αφού πρώτα υπέδειξε ως διάδοχό του ΕΡΕ τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο. Στο Παρίσι έμεινε ως το βράδυ της 23 Ιουλίου 1974, οπότε και αναχώρησε για την Αθήνα, με το αεροπλάνο της Γαλλικής Προεδρίας, το οποίο του παραχώρησε ο προσωπικός του φίλος, Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν, Πρόεδρος της Γαλλίας τότε. Ο Καραμανλής, τα ξημερώματα της 24/7/1974 ορκίστηκε πρωθυπουργός Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, η οποία είχε ως άμεση προτεραιότητα το Κυπριακό και στη συνέχεια έπρεπε να ασχοληθεί με την αποκατάσταση των δημοκρατικών θεσμών στη χώρα μας.

Τα κομμουνιστικά κόμματα στην Ευρώπη τη δεκαετία του 1970

Στο μεταξύ, στην Ευρώπη, εκτός από την ύπαρξη της ΕΣΣΔ και των χωρών του Ανατολικού μπλοκ, τα κομμουνιστικά κόμματα, στα σημαντικότερα δυτικοευρωπαϊκά κράτη ήταν ιδιαίτερα ισχυρά. Στη Γαλλία, το PCF υπό την ηγεσία του Ζορζ Μαρσέ, ουσιαστικά από το 1970 λόγω της ασθένειας του Waldeck Rocket, τυπικά από το 1972 είχε ένα σημαντικό ποσοστό, γύρω στο 20%, ανάμεσα στους ψηφοφόρους. Στην Ιταλία, το PCI ήταν από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 ιδιαίτερα ισχυρό. Μάλιστα, στις εκλογές του 1976 συγκέντρωσε το εντυπωσιακό ποσοστό 34,6%, υπό την ηγεσία του Ενρίκο Μπερλίνγκουερ. Τέλος στην Ισπανία το PCS υπό την ηγεσία του Σαντιάγο Καρίγιο είχε τεθεί εκτός νόμου από την δικτατορία του Φράνκο. Μετά τον θάνατο του τελευταίου (1976), ο Καρίγιο, εξόριστος στη Γαλλία από το 1948 και Γ.Γ. του PCS από το 1960 επέστρεψε στην Ισπανία κρυφά. Λίγο αργότερα συνελήφθη αλλά σύντομα αφέθηκε ελεύθερος. Μαζί με τους Μαρσέ και Μπερλίνγκουερ ξεκίνησαν το ευρωκομμουνιστικό κίνημα το 1977. Την ίδια χρονιά το PCS νομιμοποιήθηκε. Κομμουνιστικά κόμματα υπήρχαν βέβαια και σε άλλες δυτικοευρωπαϊκές χώρες, δεν ήταν όμως ιδιαίτερα ισχυρά.

Το ΚΚΕ στην παρανομία

Με τον νόμο του Θεμιστοκλή Σοφούλη που τέθηκε σε ισχύ στις 27 Δεκεμβρίου 1947, το ΚΚΕ και το ΕΑΜ οδηγήθηκαν στην παρανομία, καθώς ο νόμος αυτός προέβλεπε τη διάλυσή τους και τιμωρία, που έφτανε ως τη θανατική ποινή, για όσους διέδιδαν τις ιδέες τους. Μετά την ήττα του ΔΣΕ στον Εμφύλιο, τουλάχιστον 100.000 άτομα εγκατέλειψαν την Ελλάδα για την ΕΣΣΔ και τις άλλες χώρες του, τέως, ανατολικού μπλοκ. Η έδρα του ΚΚΕ μεταφέρθηκε στο Βουκουρέστι. Το 1951, στελέχη του ΚΚΕ, μαζί με μέλη άλλων αριστερών κομμάτων ίδρυσαν την ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά), την ηγεσία της οποίας ανέλαβε ο σοσιαλιστής Ιωάννης Πασαλίδης. Η ΕΔΑ είχε σημαντική απήχηση στους ψηφοφόρους. Κορυφαία στιγμή γι’ αυτή ήταν αναμφίβολα οι εκλογές της 11ης Μαΐου 1958, όταν με ποσοστό 24,42% κατέλαβε τη δεύτερη θέση πίσω από την ΕΡΕ του Κων/νου Καραμανλή εκλέγοντας 79 βουλευτές. Ήταν η πρώτη φορά στην Ελλάδα που αριστερό κόμμα έγινε αξιωματική αντιπολίτευση. Στο μεταξύ, οι εξελίξεις στο, παράνομο, ΚΚΕ ήταν ραγδαίες. Το 1956, τρία χρόνια μετά τον θάνατο του Στάλιν, με παρέμβαση της ΕΣΣΔ ο Ν. Ζαχαριάδης παύθηκε από τη θέση του ΓΓ του ΚΚΕ, ενώ το 1957 διαγράφηκε από το κόμμα. Μετά από μια σύντομη μεταβατική περίοδο, όπου Γ.Γ του ΚΚΕ ήταν ο Απόστολος Γκρόζος, το αξίωμα ανέλαβε ο Κώστας Κολιγιάννης, ως το 1972, οπότε τον διαδέχτηκε ο Χαρίλαος Φλωράκης. Ένα χρόνο αργότερα (1973) αυτοκτόνησε στο Σουργκούτ της Σιβηρίας ο Νίκος Ζαχαριάδης. Είχε εξοριστεί εκεί από το 1962. Νέα κρίση ξέσπασε στο ΚΚΕ με την εισβολή δυνάμεων του Συμφώνου της Βαρσοβίας στην Τσεχοσλοβακία το 1968. Η έδρα του κόμματος μεταφέρθηκε στη Βουδαπέστη και διασπάστηκε σε δύο τμήματα: ένα φιλοσοβιετικό και ένα φιλοευρωπαϊκό, που έλαβε την ονομασία ΚΚΕ Εσωτερικού. Στη διάρκεια της δικτατορίας των συνταγματαρχών στελέχη του ΚΚΕ φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν και εξορίστηκαν.

Πώς έγινε πρωθυπουργός ο Κωνσταντίνος Καραμανλής;

Όπως αναφέραμε, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, τα ξημερώματα της 24ης Ιουλίου 1974 ορκίστηκε πρωθυπουργός και σχημάτισε Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Για όσους δεν γνωρίζουν, η κρίσιμη σύσκεψη για το ποιος θα αναλάμβανε την ηγεσία αυτής της κυβέρνησης, σε ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες, έγινε στις 23 Ιουλίου 1974 με συμμετοχή πολιτικών και στρατιωτικών. Βασικός υποψήφιος για να αναλάβει την πρωθυπουργία ήταν ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο οποίος είχε ανατραπεί από τους πραξικοπηματικούς στις 21 Απριλίου 1967. Βασικό ρόλο στην κυβέρνηση θα έπαιζε και η Ένωση Κέντρου με τον εν δυνάμει αρχηγό της Γεώργιο Μαύρο. Ο Ευάγγελος Αβέρωφ – Τοσίτσας, στενός φίλος και συνεργάτης του Κων/νου Καραμανλή πρότεινε αυτόν για την πρωθυπουργία. Ωστόσο κανείς από τους συμμετέχοντας δεν δέχτηκε την πρόταση αυτή. Ο Καραμανλής έλειπε 11 χρόνια στο Παρίσι, οι συγκοινωνίες είχαν διακοπεί, ενώ διατυπώθηκαν και αμφιβολίες για το πόσο μια ισχυρή προσωπικότητα όπως ο Καραμανλής θα μπορούσε να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις μιας Οικουμενικής Κυβέρνησης. Η απόφαση για πρωθυπουργοποίηση του Π. Κανελλόπουλου είχε ληφθεί. Ο «Πρόεδρος της Δημοκρατίας» Φαίδων Γκιζίκης ήταν παρών. Έλειπε μόνο ο Αρχιεπίσκοπος, ο μακαριστός Σεραφείμ, για την τελετή της ορκωμοσίας. Την κρίσιμη εκείνη ώρα όμως, οι Κανελλόπουλος και Μαύρος είπαν ότι πρέπει να διαβουλευθούν για να αποφασίσουν και αποχώρησαν από τη σύσκεψη. Ατολμία; Ευθυνοφοβία; Ή μήπως γνώση και άλλων πραγμάτων που δεν βγήκαν ποτέ στο προσκήνιο; Έτσι, ο Αβέρωφ που είχε παραμείνει στη σύσκεψη προφασιζόμενος αδιαθεσία πρότεινε εκ νέου τον Καραμανλή.

Ο Κων/νος Καραμανλής όμως, μάλλον δεν περίμενε καμία πρόσκληση! Με το γαλλικό προεδρικό αεροπλάνο που του παραχώρησε ο φίλος του Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν, ο Καραμανλής έφτασε στις 2.05 π.μ. της 24/7/1974 στο Ελληνικό και στις 4 π.μ. ορκίστηκε από τον Σεραφείμ πρωθυπουργός. Η κυβέρνηση «Εθνικής Ενότητας» που σχημάτισε (γνωστότερη από τις ομώνυμες κυβερνήσεις του παρελθόντος ήταν αυτή του 1944, υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου) απαρτιζόταν από παλαιά και νέα στελέχη της ΕΡΕ, της μετέπειτα ΝΔ, στελέχη της ΕΚ και εκπρόσωποι των Νέων Δυνάμεων, νεαρών αντιστασιακών που είχαν διακριθεί στον αγώνα κατά της χούντας.

Ένα από τα πρώτα μέτρα που έλαβε η νέα κυβέρνηση ήταν η κατάργηση του στρατοπέδου της Γυάρου, η απόλυση των πολιτικών κρατουμένων, η αμνήστευση πολιτικών αδικημάτων και η επαναπόδοση της ελληνικής ιθαγένειας σε όσους την είχε αφαιρέσει το δικτατορικό καθεστώς. Εκκαθαρίσεις χουντικών από το στράτευμα, αποτροπή νέου πραξικοπήματος στις 11 Αυγούστου 1974 και ο «Αττίλας 2» ήταν τα σημαντικότερα γεγονότα, ως τον Σεπτέμβριο του 1974. Για την ανεπιτυχή αντιμετώπιση του «Αττίλα 2» έχουμε γράψει ξεχωριστό άρθρο. Εκείνο που θα θέλαμε να σχολιάσουμε σήμερα είναι η απαράδεκτη αναποφασιστικότητα του Κανελλόπουλου και Μαύρου την ώρα που «καίγεται το σύμπαν», όπως γράφει εύστοχα ο Ευάνθης Χατζηβασιλείου.

Εκείνη την ώρα καταξιώνονται οι ηγέτες ή εμφανίζονταν νέοι… Να σημειώσουμε ότι στην Οικουμενική Κυβέρνηση δεν μετείχε ο Ανδρέας Παπανδρέου, που τη χαρακτήρισε ,ως ηγέτης του ΠΑΚ, «αλλαγή νατοϊκής φρουράς» και επέστρεψε αργότερα στην Ελλάδα και οι, εκτός νόμου, κομμουνιστές.

Η νομιμοποίηση του ΚΚΕ

Ο Κ. Καραμανλής, μετά την πολυετή παραμονή του στο Παρίσι και τις αλλαγές που είχαν συμβεί στο μεταξύ αντιλήφθηκε ότι δεν είχε κανένα νόημα πλέον η «παραμονή» του ΚΚΕ στην παρανομία. Έτσι, με το ν.δ. 59/1974 που υπογράφεται από τον ίδιο, τον Αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Γεώργιο Μαύρο και σύσσωμο το υπουργικό συμβούλιο επιτρέπεται ελεύθερα η δημιουργία πολιτικών κομμάτων καθώς και η επαναλειτουργία όσων διαλύθηκαν στο παρελθόν ή η λειτουργία και δράση τους διακόπηκε ή ανεστάλη. Παραθέτουμε το ν.δ. 59/1974 της 23ης Σεπτεμβρίου 1974 αυτούσιο στο τέλος του άρθρου. Όπως βλέπετε υπογράφεται, φυσικά, και από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Φαίδωνα Γκιζίκη. Δεν πρόκειται για λάθος. Ο Γκιζίκης που έγινε Πρόεδρος της Δημοκρατίας από τον Ιωαννίδη στις 25/11/1973, παρότι υπέβαλε την παραίτησή του στον Κ. Καραμανλή, παρέμεινε στη θέση του, με παραίνεση του τελευταίου, ως τις 18 Δεκεμβρίου 1974, οπότε και αντικαταστάθηκε από τον Μιχαήλ Στασινόπουλο, που ανέλαβε το αξίωμα προσωρινά (εκλέχθηκε με 206 ψήφους), ως την εκλογή σε αυτό του Κωνσταντίνου Τσάτσου, στις 20 Ιουνίου 1975.

Αναφερόμενος στο ν.δ. 59/1974 ο Καθηγητής της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ Σπύρος Βλαχόπουλος γράφει ότι το ν.δ. (νομοθετικό διάταγμα) 59/1974 συγκαταλέγεται ανάμεσα στις σημαντικότερες στιγμές της μεταπολίτευσης, καθώς νομιμοποιείται το ΚΚΕ (και στις δύο συνιστώσες του) και γενικότερα όλα τα πολιτικά κόμματα. Αυτό το γεγονός αποκτά ακόμα μεγαλύτερη σημασία αν σκεφτούμε ότι πρόκειται για διάταγμα από την κυβέρνηση Κ. Καραμανλή, από τα λεγόμενα «αστικά» πολιτικά κόμματα της χώρας, καθώς η Αριστερά δεν μπορούσε τότε να κάνει τίποτα.

Και συνεχίζει ο κύριος Βλαχόπουλος γράφοντας ότι με τη νομιμοποίηση και την επαναλειτουργία όλων των πολιτικών κομμάτων αποκαθίσταται μία από τις θεμελιώδεις προϋποθέσεις για τη λειτουργία της κοινοβουλευτικής μας δημοκρατίας, η οποία δεν νοείται χωρίς πολιτικά κόμματα. Επίσης έριξε την αυλαία στον «δεύτερο εθνικό διχασμό», νομιμοποιώντας τα πολιτικά κόμματα της Αριστεράς. Τέλος, το ν.δ. 59/1974 έθεσε τέλος και στη μακρόχρονη πρακτική της δίωξης του πολιτικού αντιπάλου, η οποία στιγμάτισε την πολιτική μας ιστορία από το «κατοχυρωτικό» του Αλέξανδρου Παπαναστασίου και το «ιδιώνυμο» του Ελευθερίου Βενιζέλου μέχρι την αντίστοιχη νομοθεσία του εμφυλίου πολέμου και των μετεμφυλιακών χρόνων. Το ν.δ. 59/1974 τονίζει ο κ. Βλαχόπουλος, υπενθυμίζει πώς πρέπει να γίνονται οι μεγάλες τομές στη συνταγματική και πολιτική μας ιστορία. Νηφάλια, με λίγες λέξεις και σεβασμό στον πολιτικό αντίπαλο».

Ο Σπύρος Βλαχόπουλος αναφέρεται και στην παράγραφο 2 του Άρθρου 1, του ν.δ. 59/1974, σύμφωνα με την οποία ο αρχηγός ή η Διοικούσα Επιτροπή κάθε κόμματος πριν την ανάληψη οποιασδήποτε δραστηριότητας, οφείλουν να καταθέσουν δήλωση στον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου με την οποία θα τονίζουν ότι οι αρχές του κόμματος είναι αντίθετες σε κάθε ενέργεια που αποσκοπεί στην κατάληψη της εξουσίας ή την ανατροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος. Ωστόσο, το ΕΚΚΕ συμμετείχε κανονικά στις εκλογές της 17/11/1974, χωρίς να καταθέσει τέτοια δήλωση, ενώ και στις ευρωεκλογές του 1994 τρία κόμματα, ανάμεσά τους και το «Ουράνιο Τόξο» δεν κατέθεσαν ανάλογη δήλωση. Αρχικά, τα κόμματα αποκλείστηκαν από τις ευρωεκλογές, όμως με νέα απόφασή του ο Άρειος Πάγος έκανε δεκτές τις αιτήσεις ανάκλησης των ανωτέρω κομμάτων και ανακήρυξε τους υποψηφίους του.

Από την πλευρά του, το ΚΚΕ θεωρούσε ότι η νομιμοποίηση του δεν οφειλόταν στη μεγαλοψυχία της αστικής τάξης, αλλά στο ότι αποτελούσε χρόνια λαϊκό αίτημα. Ο Χ. Φλωράκης, στο 10ο Συνέδριο του ΚΚΕ που έγινε σε συνθήκες νομιμότητας, τόνιζε στην ομιλία του: «Η νομιμοποίηση του ΚΚΕ δεν ήταν μόνο μια επιτυχία της εργατικής τάξης, αλλά και μια νίκη του δημοκρατικού κινήματος και της δημοκρατικής ζωής του τόπου γενικότερα» και συμπλήρωνε: «Το δεύτερο δίδαγμα της ζωής στα χρόνια αυτά είναι ότι το ΚΚΕ δεν εξαφανίζεται επειδή έτσι το θέλουν η ολιγαρχία του χρήματος κι ο ιμπεριαλισμός, ότι, παρά τους σκληρούς διωγμούς μελών του, το ΚΚΕ συνέχισε αδιάλειπτα την ύπαρξη και τη δράση του. Αυτό δεν οφείλεται σε καμιά συγκυρία ή ιδιοτροπία της ιστορίας. Η ύπαρξή του αποτελεί ιστορική αναγκαιότητα».

Από τις 8 Αυγούστου 1974 κυκλοφορούσε για λίγους μήνες η εφημερίδα «Νέα Ελλάδα» που εξέφραζε το ΚΚΕ. Το πρώτο φύλλο του (νέου και νόμιμου) «Ριζοσπάστη», κυκλοφόρησε στις 25 Σεπτεμβρίου 1974.

Επίλογος

Αν έχει κάποια σημασία η άποψή μας, η απόφαση του Κ. Καραμανλή για νομιμοποίηση του ΚΚΕ ήταν απόλυτα ορθή. Πιθανότατα, ο αείμνηστος πολιτικός είχε ήδη στο μυαλό του την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας, με την ένταξή της στην τότε Ε.Ο.Κ. Ίσως και αυτό έπαιξε κάποιο ρόλο στην απόφασή του. Από εκεί και πέρα, τελικός κριτής είναι ο λαός. Όμως γιατί το ΚΚΕ, παρά τις δύσκολες συνθήκες που βιώνει συχνά πυκνά ο ελληνικός λαός, δεν μπορεί να γίνει, έστω δεύτερο κόμμα; Αυτό νομίζουμε πως θα πρέπει να προβληματίσει την ηγετική του ομάδα. Δεν γίνεται διαρκώς στη ζωή να φταίνε οι άλλοι… Κάπου κάνουν λάθη και οι ίδιοι…

Κλείνουμε με όσα γράφονται στην «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ», τ. ΙΣΤ, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ, για τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ: «Η νομιμοποίηση του ΚΚΕ αποτελούσε κρίσιμο βήμα όχι μόνον για την πλήρη αποκατάσταση της πολιτικής ομαλότητας, αλλά και για τη διασφάλιση κλίματος εθνικής ομοψυχίας. Παράλληλα, καταδείκνυε την απόφαση του Καραμανλή προσωπικά, αλλά και του συνόλου του πολιτικού κόσμου να συντελεστεί μια αλλαγή ευρύτατης έκτασης, χωρίς δεσμεύσεις από την ατυχή κληρονομιά του Εμφυλίου Πολέμου. Έτσι, η νομιμοποίηση του ΚΚΕ – εκτός από μέτρο που επέτρεπε την πλήρη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος χωρίς αποκλεισμούς – αποτέλεσε και πρωτοβουλία βαθύτατα συμβολική για τη βούληση του ελληνικού πολιτικού κόσμου- να γυρίσει οριστικά η σελίδα της πολιτικής ιστορίας της χώρας.