Το «ΘΕΜΑ» εξασφάλισε και παρουσιάζει ορισμένα αποσπάσματα από το δίτομο έργο του κ. Σαρτζετάκη, τα οποία απεικονίζουν ανάγλυφα το ηλεκτρισμένο κλίμα αυτής της εποχής, αλλά και τις απίστευτες μεθοδεύσεις της τότε ηγεσίας της Αστυνομίας και της Δικαιοσύνης για να συγκαλύψει την πρώτη δολοφονία βουλευτή και τον βαρύτατο τραυματισμό ενός δεύτερου μετά την εποχή του Εμφυλίου, που χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα ως σημείο αναφοράς επειδή, όπως υπογραμμίζει και ο συγγραφέας, αποκαλύπτει «τήν ολοσχερή πλέον άποθράσυνσιν τών δυνάμεων τής άνωμαλίας, ή όποία καί ώδήγησεν είς τήν δικτατορίαν τών επίορκων Αξιωματικών τής 21ης Απριλίου 1967».
Από τον πρόλογο κιόλας του βιβλίου του ο κ. Σαρτζετάκης ξεκαθαρίζει ότι η δολοφονία Λαμπράκη δεν ήταν απλώς ένα έγκλημα, αλλά μια πολιτική δολοφονία. Ταυτόχρονα υπογραμμίζει ότι η δολοφονία δεν διαπράχθηκε υπό την ανοχή του κράτους στη δράση παρακρατικών μηχανισμών, αλλά με τη συμμετοχή του κράτους που σχεδίασε τη δολοφονία του βουλευτού της ΕΔΑ, αλλά και τον τραυματισμό του συναδέλφου του Γεωργίου Τσαρουχά που προσπάθησε να τον προστατεύσει.
«Το παρόν βιβλίον έγράφη είς έκπλήρωσιν χρέους πρός τόν Έλληνικόν λαόν, ό όποίος καί πρέπει νά γνωρίζη τήν Αλήθειαν. Αφηγείταιτ τήν άνακριτικήν διερεύνησιν ένός είδεχθούς έγκλήματος, τής έκ πολιτικής αφετηρίας δολοφονίας τού βουλευτού τής άριστεράς Γρηγορίου Λαμπράκη είς τήν Θεσσαλονίκην τήν 22αν Μαΐου 1963», αναφέρει ο πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας.
«Οί καιροί ήσαν σκοτεινοί. Τό έγκλημα διεπράχθη έπί παρουσία έκατόν όγδοήκοντα (180) άνδρών τής άστυνομικής δυνάμεως Θεσσαλονίκης καί επί πλέον τών ήγητόρων αύτης ’Επιθεωρητού Χωροφυλακής ’Υποστρατήγου Κωνσταντίνου Μήτσου, ’Αστυνομικού Διευθυντού Συνταγματάρχου ’Ευθυμίου Καμουτσή καί ’Αστυνομικού ’Υποδιευθυντού ’Αντισυνταγματάρχου Μιχαήλ Διαμαντόπουλου. ’Απεδόθη είς παρακρατικώς δρώσας, ύπό τήν άνοχήν τών ’Αρχών, όμάδας. ’Αλλά τοιαύτη έκτίμησις άποκλίνει αισθητώς τής άληθείας. Διότι θά προϋπέθετεν άπλώς κρατικήν όλιγωρίαν, θα έπρόδιδε τό πολύ μή ισχυρώς ώργανωμένον Κράτος, δηλαδή Κράτος μή δυνάμενον νά προλαμβάνη τελεσφόρως τά τελούμενα εγκλήματα.
Όμως είς τήν περίπτωσιν τά πράγματα ύπήρξαν τρις χειρότερα. Τό Κράτος, άντιθέτως, ήτο ισχυρώς ώργανωμένον καί, επί τού προκειμένου, αύτό τό ίδιον διά τών έπισήμων οργάνων του έδρασε παρακρατικώς, ποδηγετήσαν άπλώς τάς έγκληματικάς ύπηρεσίας άνθρώπων τής κοινωνικής ύποστάθμης.
Ο Γρηγόρης Λαμπράκης σε μαραθώνια πορεία ειρήνης λίγες μέρες πριν από τη δολοφονία του
Ή ίστόρησις της ύποθέσεως δέν θά είχεν ενδιαφέρον εάν δέν απεικόνιζε μίαν όλόκληρον έποχήν, τραγικήν πτυχήν τής οποίας απετέλεσε καί ή δολοφονία Λαμπράκη.
Έποχήν παγκοσμίου διαπάλης μεταξύ τών δυνάμεων τού άνθρωπισμού καί τής άπανθρωπίας, κατά τήν επιτυχή έξεικόνισιν εξόχου πνευματικού μας άνδρός τήν έλληνικήν άκριβώς όψιν τής όποιας έβίωνε τότε είς διαστάσεις τραγωδίας ολόκληρος ό Ελληνικός λαός, ώς θεατής, συμμέτοχος και τελικώς θύμα ενός άδυσωπήτου άγώνος κατισχύσεως: μεταξύ άφ' ενός μίας δυναμικής καί άποφασισμένης μειονοψηφίας, ή όποία, έχουσα έθνικώς άμαρτωλόν παρελθόν καί άνεθνικήν ίδεολογίαν, διεθνικά έρείσματα καί παντοειδή έξωθεν βοήθειαν, έπεδίωκε μέ κάθε μέσον, κυρίως διά τής βίας, τήν έπικράτησίν τής· καί άφ' έτέρου ένός δημοκρατικώς συντεταγμένου Κράτους, τό όποίον μετά τήν ένοπλον έπιβολήν του, μέ τον άγώνα τής συντριπτικής πλειονοψηφίας τού ‘Ελληνικού λαού, έπί τών στασιαστών, τούς ιδικούς του θεσμούς παραβιάζον, έξετράπη είς άνεκδιηγήτους μωρίας, αί όποίαι καί τό κατέστησαν άσφυκτικώς αύταρχικόν. Αί μωρίαι αύται ήτο έπόμενον νά έχουν γεννήτορας έπιπλέοντας άστέρας πολιτικής μετριότητος άπό τόν κύκλον κυβερνώντων τής έποχής, χωρίς τήν κάλυψιν τών όποίων βεβαίως καί δέν θά άπετολμώντο»...
Ο Σπύρος Κοτζαμάνης μπροστά στο περιβόητο τρίκυκλό του, κατά τη διάρκεια της αναπαράστασης του εγκλήματος
Αστήρικτος ο κομπασμός του Βασιλικού
Ταυτόχρονα ο κ. Σαρτζετάκης επικρίνει τον συγγραφέα Βασίλη Βασιλικό, εξαπολύοντας μάλιστα εναντίον του ορισμένες δηλητηριώδεις βολές για την απόφασή του να χαρακτηρίσει μυθιστόρημα το βιβλίο που εξέδωσε το 1966 με τον τίτλο «Z», το οποίο τρία χρόνια αργότερα έκανε ταινία ο σκηνοθέτης Κώστας Γαβράς, γνωρίζοντας μεγάλη εμπορική επιτυχία.
«Ό Γρηγόριος Λαμπράκης, έν ενεργεία βουλευτής, συνεργαζόμενος μετά τού, ύποκαταστάτου τού εκτός νόμου Κ.Κ.Ε., άκροαριστερού κόμματος τής Ε.Δ.Α. (’Ενιαίας Δημοκρατικής ’Αριστεράς) έδολοφονήθη τήν 22αν Μαΐου 1963 είς τό κέντρον τής Θεσσαλονίκης, έξερχόμενος μίας συναθροίσεως τής “’Ελληνικής ’Επιτροπής διά τήν Διεθνή Ύφεσιν και Είρήνην”, πρός τήν όποίαν καί είχεν ομιλήσει», παρατηρεί ο κ. Σαρτζετάκης.
«Τό γεγονός συνεκλόνισε τό Πανελλήνιον. Καί λόγω των συνθηκών, ύπό τάς όποίας τό έγκλημα διεπράχθη, ύστερα άπό μία νόμιμη συγκέντρωση καί ύπό τά όμματα τής έλεγχούσης αύτήν αστυνομικής δυνάμεως 180 άνδρών, μέ παρόντας μάλιστα καί τούς έπικεφαλής άνωτάτους άξιωματούχους τής Χωροφυλακής Βορείου ’Ελλάδος. Καί λόγω τής ιδιότητος τού θύματος, ώς έν ένεργεία βουλευτού, έπιστήμονος (ιατρού, Ύφηγητού τής ’Ιατρικής Σχολής τού Πανεπιστημίου ’Αθηνών) καί διακριθέντος άθλητού (Βαλκανιονίκου δρομέως), δηλαδή έπιλέκτου μέλους τής έλληνικής κοινωνίας.
Ό συγκλονισμός αύτός τού Πανελληνίου άπό τήν δολοφονίαν Λαμπράκη ύπήρξε μέγας. Τούτο προσεπιμαρτυρείται καί άπό τήν έκδοτικήν έπιτυχίαν τού βιβλίου τού Βασίλη Βασιλικού, άπό τό όποίον καί κυρίως κατέστη γνωστός ό συγγραφεύς του είς τό εύρύτερον άναγνωστικόν κοινόν. Τό βιβλίον αύτό περιλαμβάνει, ύπό λογοτεχνικήν μορφήν, διάφορα στοιχεία-στιγμιότυπα έκ τής δολοφονίας Λαμπράκη καί τής διεξαχθείσης σχετικώς δικαστικής ανακρίσεως, δυνάμενα νά άντληθούν, άκόμη καί κατά λέξιν παρατιθέμενα, μόνον από σώμα τής όλης δικογραφίας, τό όποίον προφανέστατα καί θα είχεν υπ’ όψιν του ό συγγραφεύς.
Ό δέ τίτλος του ύπήρξεν άπομίμησις συνθήματος τής αριστεράς, δηλούντος ότι ό Λαμπράκης, καίτοι δολοφονηθείς, ζή, τό άρχικόν γράμμα τού ρήματος αύτού! ‘Επομένως, παντελώς άνακριβής και άστήρικτος είναι ό είς τόν ύπότιτλον τού προκειμένου βιβλίου σημειούμενος κομπασμός τού συγγραφέως του, ότι πρόκειται, δήθεν, διά ... φανταστικό ντοκιμαντέρ ενός εγκλήματος εκτός άλλων καί μέ παρασιώπησιν τού καταδήλου, ότι είς τήν δολοφονίαν Λαμπράκη καί τήν άκολουθήσασαν δικαστικήν άνάκρισιν τό βιβλίον άνεφέρετο!..».
Ο Γρηγόρης Λαμπράκης ξαπλωμένος στο πεζοδρόμιο, λίγο μετά το φονικό χτύπημα από τον Εμμανουηλίδη
Πώς δολοφονήθηκε ο Λαμπράκης
Ο Γρηγόρης Λαμπράκης δολοφονήθηκε το βράδυ της 22ας Μαΐου 1963 αποχωρώντας από την εκδήλωση που διοργάνωσε η «Επιτροπή διά την διεθνή ύφεσιν και είρήνην» στην οποία ήταν ομιλητής. Το ίδιο βράδυ γρονθοκοπήθηκε και ο βουλευτής Καβάλας της ΕΔΑ Γεώργιος Τσαρουχάς. Τραυματίστηκε και, ενώ τον μετέφεραν με ασθενοφόρο στο νοσοκομείο, δέχθηκε ξανά επίθεση των παρακρατικών στοιχείων που τον κατέβασαν από το ασθενοφόρο και άρχισαν να τον χτυπούν και να τον κλωτσούν μανιωδώς. Πολίτες τον μετέφεραν αιμόφυρτο στον Σταθμό Α’ Βοηθειών.
Ο Λαμπράκης, που δεν είχε μάθει τίποτα για την περιπέτεια του Τσαρουχά, ετοιμαζόταν να αποχωρήσει από την εκδήλωση. Καθώς διέσχιζε τον δρόμο ακούστηκε θόρυβος από μια τρίκυκλη μοτοσικλέτα, η οποία όρμησε με ξέφρενη ταχύτητα πάνω στην ομάδα του βουλευτή και των φίλων του, ενώ κάποιος που ήταν ανεβασμένος στην καρότσα χτύπησε με έναν λοστό τον Λαμπράκη στο κεφάλι. Οδηγός του τρίκυκλου ήταν ο Σπύρος Κοτζαμάνης, μεταφορέας, γνωστός στον υπόκοσμο της Θεσσαλονίκης. Ενας από τους εθελοντές συνοδούς του Λαμπράκη, ο Μανώλης Χατζηαποστόλου, πήδηξε μέσα στην καρότσα του τρίκυκλου και άρχισε να συμπλέκεται με το άτομο που κρατούσε τον λοστό. Αργότερα έγινε γνωστό ότι επρόκειτο για τον Μανώλη Εμμανουηλίδη, καταδικασμένο για βιασμό, παιδεραστία και κλοπές.
Στην έκθεσή του ο ανακριτής τότε κ. Σαρτζετάκης περιγράφει το χρονικό της δολοφονίας με ορισμένες ιδιαίτερα κρίσιμες λεπτομέρειες.
«Έπιτραπείσης τής έκείθεν άποχωρήσεως, ό Λαμπράκης διήλθε καθέτως τήν όδόν Βενιζέλου, όπότε, εύρισκόμενος έπί τής μικράς πλατείας, τής σχηματιζομένης διά τής συμβολής τής, έξ άριστερών ώς έβάδιζε, όδού Σπανδωνή επί τής διασταυρώσεως τών όδών Έρμού καί Βενιζέλου, άντελήφθη δύο όμάδας έκ τών άντιφρονούντων, έκάστην έκ τριών ή τεσσάρων άτόμων, νά κινούνται άπειλητικώς έναντίον του, έκ τών έκατέρωθεν πεζοδρομίων, ή μία έξ άριστερών του, άπό τής όδού Σπανδωνή, ή δευτέρα έκ δεξιών του, άπό τού έναντι πεζοδρομίου τής όδού Έρμού. Έπί τή θέα αύτών ό Λαμπράκης ύψωσε τάς χείρας του διαμαρτυρόμενος πρός τούς παρόντας άδρανούντας ’Αστυνομικούς καί έπικαλούμενος τήν παρέμβασίν των.
Τήν στιγμήν άκριβώς έκείνην ό μέν έκ τών κατ' αύτού κινουμένων έξ άριστερών κατηγορούμενος ’Εμμανουήλ Έμμανουηλίδης, ύψώσας όργανον τί, κατέφερε αύτού έκ τών όπισθεν ίσχυρόν πλήγμα κατά τής κεφαλής τού Λαμπράκη, συγχρόνως δέ τό ύπό τού κατηγορουμένου Σπυρίδωνος Κοτζαμάνη όδηγούμενον τρίκυκλον, προερχόμενον έκ τής όδού Σπονδών ή, όπου έστάθμευε, έπέπεσε βιαίως έπί τού Λαμπράκη, ένώ έπί τού αμαξώματός του φερόμενοι δύο-τρείς άλλοι έπήδηξαν έκτός αύτού πρός προστασίαν καί διευκόλυνσιν διαφυγής τών δραστών, τού έκ τούτων ’Εμμανουήλ Έμμανουηλίδου άντιθέτως είσπηδήσαντος έντός τού τρικύκλου, τούτου διαφυγόντος άκολούθως κατά τήν άπαγορευομένην κάθοδον τής όδού Βενιζέλου. Ό Λαμπράκης ευθύς κατέπεσεν έκ τού κατά κεφαλήν πλήγματος καί τής έπιπτώσεως τού τρικύκλου, έντελώς άναίσθητος, ούδέποτε άνανήψας καί άποθανών τήν 1.20 ώραν τής 27.5.1963 είς τό νοσοκομείον ΑΧΕΠΑ Θεσσαλονίκης.
Τά αίτια αύτά θανάτου τού Λαμπράκη διεπιστώθησαν καί ίατροδικαστικώς, άλλά καί άπό τάς διενεργηθείσας νεκροψίαν και νεκροτομίαν, προκύπτοντα έκ τών συνταχθεισών σχετικών έκθέσεων καί συναφών μαρτυρικών καταθέσεων.
Συγκεκριμένως διεπιστώθη ότι ό θάνατος τού Λαμπράκη προήλθεν άπό κάταγμα τής δεξιάς κροταφοβρεγματικής χώρας, προκληθέν άπό πλήξιν άμβλέος οργάνου, κατανεχθείσαν κατά τής κεφαλής του, ταύτης εύρισκομένης έλευθέρας, έπιβαρυνθείσης τής καταστάσεως διά τής βιαίας πτώσεώς του έκ τής έτιιπτώσεως τού τρίκυκλου, έκ τής οποίας ύπέστη κακώσεις κατά τήν προσθίαν έπιφάνειαν τής δεξιάς κνήμης».
Η απολογία Κοτζαμάνη
«Έγεννήθην έν Θεσσαλονίκη είς τον συνοικισμόν Τριανδρίας, επί τής όδού Τρικούπη άριθμός 8, ένθα καί κατοικώ άπό τής γεννήσεώς μου μέχρι και σήμερον. Ό πατήρ μου, ονόματι Βασίλειος, έφονεύθη υπό τών Έλασιτών κατά τό έτος 1944 είς Κρύαν Βρύσην. Κατά τήν παιδικήν μου ήλικίαν ήμουν μέλος τής ’Εθνικής ’Οργανώσεως Νεολαίας (Ε.Ο.Ν.) έπί Μεταξά.
’Ακολούθως διετέλεσα μέλος μετά τήν άπελευθέρωσιν τής χώρας άπό τήν Γερμανοϊταλοβουλγαρικήν κατοχήν της όργανώσεως Βασιλική ’Εθνική Νεολαία (Β.Ε.Ν.), άπό έτους δέ περίπου είμαι μέλος της όργανώσεως ’Εθνική Άντίστασις, τής όποίας ’Αρχηγός είναι ό Ξενοφών Γιοσμάς, ό όποίος νομίζω ότι είναι τυπογράφος, χωρίς νά ξέρω πού ακριβώς δουλεύει.
Είς τήν όργάνωσιν αυτήν μέ επήγε ό γείτονάς μου όνόματι Μήτσος, του όποίου τό έπώνυμον αυτήν τήν στιγμήν μού διαφεύγει, πάντως άρχίζει άπό τό γράμμα Χ, είναι ήλικίας 50 έως 55 έτών περίπου, έργάζεται δέ ώς ίδιωτικός υπάλληλος είς χειρονακτικάς έργασίας, είς μίαν ξυλαποθήκην, ή όποία ευρίσκεται ένταύθα πίσω άπό τό φαρμακείον Ζωγράφου και τήν όποίαν, έάν πάμε μαζί, μπορώ νά σας τήν ύποδείξω. Τήν άκριβή ταυτότητα τού έν λόγω Μήτσου γνωρίζει ό Ζήσης Πέλκας, ένωμοτάρχης Διοικητής τού Παραρτήματος Τριανδρίας τού 7ου Άστυνομικού Τμήματος Θεσσαλονίκης».
«Είναι ψέματα όλα όσα έκθέτει είς τήν άπό 24 Μαΐου 1963 ένορκον κατάθεσίν του ένώπιον τού Εισαγγελέως Δημητρίου Παπαντωνίου, τήν οποίαν όλόκληρον μού έδιαβάσατε τώρα και, συγκεκριμένως, ότι έγώ ήρνήθην νά πάω γιά δουλειά στό κατάστημά του τό άπόγευμα τής 22ας Μαΐου 1963 μέ τήν δήλωσιν ότι άπόψε θά κάνω τήν μεγαλύτερη τρέλλα, μέχρι πού θά σκοτώσω άνθρωπο. Τέτοια πράγματα δέν είπα σε κανένα, δεν μπορώ δε νά έξηγήσω γιατί νά καταθέτει έναντίον μου αύτά ό έν λόγω Γεώργιος Σωτηρχόπουλος. Δεν είναι άλήθεια τό κατατιθέμενο ύπό τών μαρτύρων, ότι δήθεν έγώ έστάθμευσα τήν τρίκυκλον μοτοσυκλέταν μου είς τήν άρχήν τής όδού Σπανδωνή καί ότι δήθεν, όταν ένα άτομο μέ υπέδειξε διά τής χειρός του τον βουλευτήν Γρηγόριον Λαμπράκην, έθεσα είς κίνησιν άποτόμως και μέ μεγάλην ταχύτητα τό τρίκυκλον καί έπέπεσα αύτού έπί τού, ώς άνω, βουλευτού, μέ τό άποτέλεσμα έκ τών έπενεχθέντων τραυμάτων του νά τόν σκοτώσω».
«Κατά τήν άπολογίαν μου ένώπιον τού ’Εισαγγελέως άνέφερα ότι ήπιαμε μόνον δύο πενηνταράκια ούζο καί όχι πέντε έως έξη όπως άναφέρω τώρα, σύμφωνα μέ τά όσα είπα παραπάνω, καί τούτο διότι τότε ήμουν σαστισμένος, λόγω τού ότι ήμουν πιωμένος, είχα κτυπήσει καί ήμουν κρατούμενος, γι’ αυτό δε δέν θυμήθηκα νά πώ κατά τήν άπολογίαν μου έκείνην, ότι ήπιαμε μέ τόν Έμμανουηλίδη έκτός από τό ούζο καί τρία μισά κιλά ρετσίνα».
«Δέν γνωρίζω έάν έφονεύθη ό βουλευτής Γρηγόριος Λαμπράκης καί έτραυμα - τίσθη ό βουλευτής Γεώργιος Τσαρουχάς, πράγματα τά όποία ήκουσα διά πρώτην φοράν άπό εσάς κατά τήν άπαγγελίαν τών εναντίον μού κατηγοριών. Δέν ξέρω έάν ό Έμμανουηλίδης τήν ώραν πού οδηγούσα τήν τρίκυκλον μοτοσυκλέταν έξάπλωσε μέσα στήν καρότσα τής γιά νά μή φαίνεται. Έγώ δέν είχα μαζί μού γκλόπ, ούτε ό Έμμανουηλίδης είδα νά έχη πιστόλι μαζί του».
Ο βουλευτής Καβάλας της ΕΔΑ Γεώργιος Τσαρουχάς μέσα στο ασθενοφόρο μετά τον ξυλοδαρμό του από παρακρατικούς
Η απολογία Εμμανουηλίδη
«Έγεννήθην έν Θεσσαλονίκη καί διαμένω είς τόν συνοικισμόν Τριανδρίας ήδη άπό τού έτους 1932, χωρίς νά άπουσιάσω έκείθεν ουδέ έπί μίαν ήμέραν, έξαιρέσει τών χρονικών περιόδων, καθάς υπηρέτησα ώς στρατιώτης, ή διετέλεσα είς τάς φυλακάς».
(Κατά δήλωσιν τού ίδίου κατηγορουμένου, κατά τήν καταγραφήν τών στοιχείων ταυτότητός του, έχει καταδικασθή τετράκις, συγκεκριμένως διά βιασμόν, παράνομον όπλοφορίαν, κλοπήν καί έργω έξύβρισι).
Η δίκη για τη δολοφονία Λαμπράκη. Στο εδώλιο του κατηγορουμένου ο Μανώλης Εμμανουηλίδης
«’Εχω γραμματικάς γνώσεις τετάρτης τάξεως Δημοτικού Σχολείου. Κατά τήν περίοδον τής γερμανικής κατοχής ήμουν είς τά Τάγματα έργασίας, έπειδή δε έπαυσα νά πηγαίνω στη δουλειά, μέ έπιασαν οί Γερμανοί καί άνευ δίκης μέ έκλεισαν είς τό Στρατόπεδον Παύλου Μελά Θεσσαλονίκης επί 13 μήνες, δηλαδή μέχρι τής άπελευθερώσεως τής πόλεως, ότε καί άπελύθην. Μετά τήν άπελευθέρωσιν άνεμείχθην κατ’ άρχάς είς τόν έφεδρικόν Ε.Λ.Α.Σ., άκολούθως διετέλεσα ύπεύθυνος τής Εθνικής Αλληλεγγύης Τριανδρίας καί έν συνεχεία όργανωτικός Γραμματεύς τής Ε.Π.Ο.Ν. Τριανδρίας, άποσκιρτήσας άπό τήν άριστεράν παράταξιν πρό τού δημοψηφίσματος τού 1946, μετά τάς έκλογάς τού ιδίου έτους. Παρά ταύτα, όταν έστρατεύθην κατά Μάϊον 1949 μέ έστειλαν είς τήν Μακρόνησον όπου παρέμεινα έπί 40θήμερον περίπου, μεθ' ό έκανα δήλωσιν άποκηρύξεως τού Κομμουνιστικού Κόμματος καί τών παραφυάδων του καί άπεστάλην είς τήν Σχολήν Πεζικού Χαλκίδος καί ύπηρέτησα έκτοτε κανονικώς, άποχαρακτηρισθείς. ’Εκτοτε δέν άνεμείχθην είς καμμίαν άπολύτως όργάνωσιν, ούτε είς οίοδήποτε κόμμα, δηλαδή παρέμεινα μακράν τών κομμάτων.
Μετά τήν πρωτομαγιάν αύτήν έπήρα καί ταυτότητα τής όργανώσεως ’Εθνική ’Αντίστασις μέ τήν φωτογραφίαν μου, τήν όποίαν ύπογράφει ώς ’Αρχηγός ό Ξενοφών Γιοσμάς, είναι δέ θεωρημένη μέ τήν σφραγίδα τού 8ου ’Αστυνομικού Τμήματος Θεσσαλονίκης, όπου τήν έθεώρησε ό έν λόγω Γιοσμάς.
Τήν 22αν Μαΐου 1963 εύρισκόμουν είς το λεγόμενον Καπάνι όταν μού ήρθε νά κατουρήσω. ’Επήρα τότε κατεύθυνσιν δεξιά έπί τής όδού Βλάλη καί έπήγα είς τά Δημοτικά ουρητήρια. Όταν βγήκα από τά ούρητήρια είδα τόν κουμπάρον μου Κοτζαμάνη νά κάθεται μόνος του σέ μιά ταβέρνα της όδού Μπαλάνου, πού είναι απέναντι άπό τά ούρητήρια.
’Επήγα πλησίον τού Κοτζαμάνη μέ τήν σκέψιν νά μέ άνεβάση στό τρίκυκλό τού, τό όποίο είχε σταθμεύσει έξω άπό τήν ταβέρνα, προκειμένου νά μέ πάη σπίτι καί νά γλυτώσω έτσι τά εισιτήρια τής διαδρομής. Ό Κοτζαμάνης τότε μού είπε νά καθήσω στό τραπέζι του γιά νά πιούμε καμμιά ρετσίνα, πράγματι δέ οί δυό μας ήπιαμε τρία μισόκιλα ρετσίνα μέ μεζέ δύο αυγά καί μιά μερίδα ψωμί. Τόν λογαριασμόν τον έπλήρωσεν ό Κοτζαμάνης, άνήρχετο σέ 16-20 δραχμές. Άπό τήν ταβέρνα έφύγαμε περί ώραν 6.30 μ.μ., διότι ήσαν μέσα κάτι γύφτισσες καί κάνανε φασαρία, έπήγαμε δέ, έπιβιβασθέντες έπί τού τρικύκλου όδηγουμένου ύπό τού Κοτζαμάνη, σε άλλη ταβέρνα, ή όποία ευρίσκεται είς τά σκεπαστά τής όδού Βλάλη, δίπλα άπό έναν φούρνο. Εκεί καθήσαμε καί ήπιαμε πέντε έως έξ πενηνταράκια ούζο καί έκαθήσαμε μέχρι περίπου τής 9.30 μ.μ. ώρας. Τον λογαριασμόν καί αυτήν τήν φορά τον έπλήρωσε ό Κοτζαμάνης, άνήρχετο δέ είς 62 μέ 63 δραχμές. Φύγαμε τήν ώρα αύτή μέ τό τρίκυκλο, τό όποίον όδηγούσε ό Κοτζαμάνης, έγώ δέ έξάπλωσα έντός τής καρότσας αύτού, χωρίς νά φαίνομαι άπ’ έξω. Ήμουνα πιωμένος πολύ καί έτσι δέν άντελήφθην ποιά διαδρομή άκολουθήσαμε, άφού μάλιστα ήμουν ξαπλωμένος μέσα είς τήν καρότσα τού τρικύκλου, τής οποίας τό βάθος είναι 50 μέ 55 έκατοστά τού μέτρου, καί έτσι δέν μπορούσα νά βλέπω έξω. Μετά που ξεκινήσαμε, χωρίς νά θυμάμαι μετά πόσην ώρα, άκουσα ένα τράνταγμα τού τρικύκλου καί νόμισα ότι περάσαμε έναν λάκκο, όπότε προτού καλά καλά να καταλάβω τί συμβαίνει, πετάχθηκαν μέσα στήν καρότσα δύο άγνωστά μου πρόσωπα καί μέ κτυπούσανε, χωρίς να ξέρω γιά ποιόν λόγο. Έγώ άπευθυνόμενος πρός τούς έπιτεθέντας έναντίον μου τούς έλεγα “βρέ παιδιά, τί έγινε καί μέ κτυπάτε χωρίς έγώ νά άμυνθώ;”, άπευθυνόμενος δε πρός τόν Κοτζαμάνη τού φώναζα “Σπύρο, σταμάτα!”. ‘Ο Κοτζαμάνης όμως δέν σταματούσε».
Κοτζαμάνης και Εμμανουηλίδης προσάγονται για να δικαστούν
ΕΡΩΤΗΣΙΣ: Είναι άληθές ότι σύ, μέτ’ άλλων προσώπων, έπιβαίνοντες τής τρικύκλου μοτοσυκλέτας τής οδηγούμενης ύπό τού συγκατηγορουμένου σού Κοτζαμάνη, έσταματήσατε, διά παρεμβολής ταύτης έμπροσθεν τής πορείας του, άσθενοφόρον αύτοκίνητον τού ’Ερυθρού Σταυρού έπί της όδού Ίωνος Δραγούμη, ότι κατήλθες σύ μέτ’ άλλων τού τρικύκλου καί, άφού έθραύσατε τούς υαλοπίνακας τού άσθενοφόρου, άπεσύρατε έξ αύτού βιαίως τόν μεταφερόμενον βουλευτήν Γεώργιον Τσαρουχάν, τόν όποίον έξυλοκοπήσατε άγρίως καί έξηναγκάσατε τό άσθενοφόρον αύτοκίνητον νά άπέλθη, χωρίς νά μεταφέρη τόν έν λόγω άσθενή;
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ: Όχι, δέν είναι ταύτα άληθή.
ΕΡΩΤΗΣΙΣ: Είναι άληθές ότι σύ μέθ’ ετέρων δύο άτόμων, έπιβαίνοντες τής τρικύκλου μοτοσυκλέτας, είς τήν θέσιν τού όδηγού τής όποίας έκάθητο ό συγκατηγορούμενός σου Κοτζαμάνης, άνεμένατε, τού τρικύκλου όντος έν στάσει, είς τήν άφετηρίαν τής όδού Σπανδωνή τήν έξοδον έκ τού μεγάρου, μετά τό πέρας τής ομιλίας του, τού βουλευτού Γρηγορίου Λαμπράκη;
ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ: Όχι, δέν είναι ταύτα άληθή...».
Ο δικαστής είναι ανεξάρτητος, αρκεί να το θέλει και ο ίδιος
Στο επίμετρο του δίτομου έργου του, ο τέως Πρόεδρος της Δημοκρατίας εξηγεί γιατί από πολύ μικρός ήθελε να γίνει δικαστής. Διότι, όπως χαρακτηριστικά σημειώνει, είναι το μοναδικό λειτούργημα του οποίου οι λειτουργοί μπορούν να παραμείνουν ανεξάρτητοι. Αρκεί να το θελήσουν και οι ίδιοι...
«Στά πικρότατα έκείνα χρόνια τής κατοχής, που άπεφάσισα νά σπουδάσω νομικά, γιά νά γίνω Δικαστής. Αίσθανόμουν πάντοτε τόν άπέραντο σεβασμό πού έτρεφεν ό πατέρας μού πρός τούς Δικαστικούς και ’Εισαγγελικούς λειτουργούς, κυρίως πρός τούς πρώτους.
“’Αυτοί είναι οί σωστοί άνθρωποι, που ξέρουν καί εφαρμόζουν τούς Νόμους (έννοούσε, μέ τό ν κεφαλαίο !) καί διασφαλίζουν έτσι τήν κοινωνική είρήνη. Καί είναι άνεξάρτητοι, άρκεί νά τό θέλουν, δέν τούς κουνάει κανείς!”, συνήθιζε νά λέγη ό πατέρας μού. ’Ανεξάρτητοι. Τί εύλογημένη λέξις, όταν άρθρώνετο μέσα σε μία οικογένεια πού τόσον έταλαιπωρήθη άπό τά ύπηρεσιακά δεινοπαθήματα τού πατέρα.
Δεινοπαθήματα πού τού έπεφύλαξε τυφλή κομματική έμπάθεια άντιφρονούντων, μολονότι ύπηρεσιακώς ήτο άκέραιος καί άνεπίληπτος. Καί πού καθίσταντο δυνατά, άκριβώς άπό τήν ίεραρχική έξάρτησι, άπό τήν έλλειψι θεσμικής άνεξαρτησίας. Καί βεβαίως όχι μόνον είς τό Αστυνομικόν Σώμα, άλλά καί είς όλες τίς άλλες δημόσιες Δικαστών ! ’Ετσι όλες οί άλλες κρατικές ύπηρεσίες ώς πεδία έπαγγελματικής σταδιοδρομίας κατ’ αρχήν άπεκλείοντο ! Έπί τέλους, μόνον έάν γινόμουνα Δικαστής θα ήμουν άνεξάρτητος. Θά έφήρμοζα πιστώς τούς νόμους τής Πατρίδος μου, χωρίς νά φοβούμαι τίποτε, ούτε μεταθέσεις, ούτε απολύσεις ! Θά ήμουν είς κάθε έκδικαζομένη ύπόθεσι νομοθέτης τού άντικειμενικώς άγαθού, όπως θά τό προσδιώριζαν οί νόμοι, χωρίς νά έλέγχωμαι, νά άπολογούμαι, ούτε νά δίνω λογαριασμό σε κανένα... Θά άπέδιδα Δίκαιον είς άλληλοσπαρασσομένους συμπατριώτας μου, άπερίσπαστος...
Νομοθέτης τού άντικειμενικώς άγαθού ! Τί υπέροχη άποστολή μέσα σέ μιά κοινωνία πού έμαστίζετο είς τό χάος τού άδελφοκτόνου σπαραγμού. Θά κρατούσα τήν ζυγαριά τής Δικαιοσύνης μέ χέρια στιβαρά. Καί θά φορούσα διαρκώς τό μαντήλι τής είς τά μάτια μού, γιά νά μή βλέπω τά κομματικά ή άλλα φρονήματα τών δικαζομένων, άλλά μόνον τίς άδικες πράξεις ή παραλείψεις τών».
Ποιος είναι ο Χρήστος Σαρτζετάκης
Ο 87χρονος σήμερα Χρήστος Σαρτζετάκης γεννήθηκε στη Νεάπολη Θεσσαλονίκης το 1929 και αφού αποφοίτησε από τη Νομική Θεσσαλονίκης εισήλθε στον δικαστικό κλάδο το1955.
Το 1963 μετατέθηκε στο Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης και του ανατέθηκαν οι ανακρίσεις για τη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη.
Ο Χρήστος Σαρτζετάκης στο γραφείο του στο Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης
Το 1968 η χούντα τον απέλυσε από το δικαστικό σώμα, βασανίστηκε στο ΕΑΤ-ΕΣΑ και φυλακίστηκε, χωρίς δίκη. Απολύθηκε από τις φυλακές της χούντας μετά από διεθνή κατακραυγή το 1971. Με την πτώση της δικτατορίας αποκαταστάθηκε και επέστρεψε στην υπηρεσία του τον Σεπτέμβριο του 1974 με τον βαθμό του εφέτη. Το 1982 προήχθη στον βαθμό του Αρεοπαγίτη και τον Μάρτιο του 1985 ο τότε πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου τον πρότεινε για το ύπατο αξίωμα, αρνούμενος να ανανεώσει τη θητεία του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Ομως η εκλογή του από τη Βουλή επισκιάστηκε από δύο συνταγματικά ζητήματα που προκάλεσαν οι χειρισμοί της κυβερνητικής πλειοψηφίας: Τα «χρωματιστά ψηφοδέλτια» και την «ψήφο Αλευρά». Για την ψηφοφορία χρησιμοποιήθηκαν ψηφοδέλτια διαφορετικού χρώματος για κάθε υποψήφιο, κάτι που η τότε αξιωματική αντιπολίτευση (Νέα Δημοκρατία) κατήγγειλε ως απόπειρα ακύρωσης του μυστικού χαρακτήρα της ψηφοφορίας, επειδή, όπως υποστήριξε, το χρώμα του κάθε ψηφοδελτίου διακρινόταν από τον ημιδιαφανή φάκελο. Υποστηρίχθηκε επίσης ότι ο τότε πρόεδρος της Βουλής Γιάννης Αλευράς δεν έπρεπε να λάβει μέρος στην ψηφοφορία ως εκτελών χρέη Προέδρου της Δημοκρατίας μετά την πρόωρη παραίτηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Κατά τη διάρκεια της θητείας του ως Προέδρου της Δημοκρατίας έγινε γνωστός για τη δήλωσή του «είμαστε έθνος ανάδελφον», αλλά και για την αφοσίωσή του στην τήρηση του Συντάγματος, ιδιαίτερα στο δύσκολο διάστημα 1989-1990, όπου είχε την ευθύνη εποπτείας του σχηματισμού τριών διαφορετικών κυβερνήσεων.
