Ζωή Στραβοπόδη

Δεν είναι εύκολο να καταλάβει κανείς πώς γίνεται ένα τόσο μικρό περιστατικό να καταλήξει σε ανθρωποκτονία. Και φυσικά, δεν υπάρχει μία εξήγηση. Ο ψυχισμός ενός ανθρώπου που σκοτώνει είναι πάντα σύνθετος: έχει ιστορία, ανασφάλειες, τραύματα, παρορμητικότητα, συνθήκες που έδεσαν λάθος σε λάθος στιγμή. Καμία θεωρία δεν εξηγεί εξ’ολοκλήρου ένα τέτοιο έγκλημα.

Όμως τα εγκλήματα αυτά έχουν σαφώς μια ψυχο-κοινωνική διάσταση που μας αφορά όλους.

Το περιστατικό αυτό ανοίγει μια συζήτηση που στην ελληνική δημόσια σφαίρα μένει συνήθως στη σκιά: τη συζήτηση για τους άνδρες ως θύματα ανθρωποκτονίας. Στον δημόσιο λόγο, η έμφυλη βία συνδέεται σχεδόν αποκλειστικά με τις γυναίκες - και σωστά, αφού οι γυναικοκτονίες αναδεικνύουν πατριαρχικές δομές, νοοτροπίες ιδιοκτησίας και παγιωμένους ρόλους μέσα στο σπίτι.

Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει και η άλλη πλευρά: οι άνδρες είναι πολύ πιο συχνά θύματα φόνου στον δημόσιο χώρο. Σε καβγάδες, δρόμους, μπαρ, γήπεδα. Σε επεισόδια όπου η ένταση κλιμακώνεται όχι λόγω σχέσης, αλλά λόγω ρόλων. Η ανδρική κοινωνικοποίηση - το «μην κάνεις πίσω», «μην φοβηθείς», «δείξε ποιος είσαι» - τροφοδοτεί συγκρούσεις με δυνητικά θανατηφόρα κατάληξη.

Όταν ένας άνθρωπος σκοτώνεται επειδή «έκλεισε τον δρόμο σε κάποιον», το πρόβλημα δεν είναι η οδήγηση. Είναι το πολιτισμικό σενάριο του τι σημαίνει να είσαι άντρας σε δημόσιο χώρο. Μια συνθήκη που μπορεί να μετατρέψει μια απλή παρεξήγηση σε ανθρωποκτονία μέσα σε ένα λεπτό.

Αν το δούμε έτσι, αυτό που συνέβη μπορεί να μην είναι ανδροκτονία με την αυστηρή νομική έννοια - είναι όμως προϊόν μιας ανδροκεντρικής κουλτούρας που παράγει βία μεταξύ ανδρών, εις βάρος των ανδρών.

Αν οι γυναικοκτονίες φωτίζουν μια κοινωνική πραγματικότητα που δολοφονεί γυναίκες μέσα στις σχέσεις και στο σπίτι, οι δολοφονίες ανδρών φωτίζουν την ίδια πραγματικότητα από την άλλη πλευρά: την πίεση που ασκείται στους άνδρες να είναι κυρίαρχοι, επιθετικοί, ατρόμητοι. Μια πίεση που συχνά τους φέρνει τόσο στον ρόλο του θύτη όσο και του θύματος.

Γι’ αυτό η κοινωνική διερώτηση δεν αφορά μόνο την ποινική ευθύνη του δράστη. Αφορά κάτι βαθύτερο: πώς καλλιεργούμε ακόμη άντρες που χάνουν τον έλεγχο με τέτοια ευκολία; Πώς ενθαρρύνουμε συμπεριφορές όπου η ένταση μετατρέπεται σε επίθεση; Πώς γίνεται μια απλή ματαίωση να βιώνεται σαν απειλή της αξίας;

Για να σταματήσουν τέτοιες τραγωδίες, δεν αρκεί η τιμωρία. Χρειάζεται αλλαγή κουλτούρας. Χρειάζεται να μιλήσουμε για το πώς μεγαλώνουμε τα αγόρια μας και τι είδους ανδρισμό ενθαρρύνουμε. Να αφήσουμε χώρο στους άνδρες να είναι ευάλωτοι, φοβισμένοι, ανασφαλείς - χωρίς να φοβούνται ότι αυτό τους μικραίνει.

Να τους μάθουμε ότι το να αποχωρείς από έναν κίνδυνο δεν είναι αδυναμία, αλλά σοφία. Ότι δεν χρειάζεται να αποδεικνύουν την αξία τους σε κάθε καβγά. Ότι η δύναμη δεν βρίσκεται στην κυριαρχία αλλά στην αυτορρύθμιση.

Όταν ένας άντρας είναι πραγματικά ισορροπημένος μέσα του, δεν μπαίνει στα παιχνίδια ντροπής και επίδειξης. Δεν ανταποκρίνεται στις προκλήσεις. Δεν προσπαθεί να “κρατήσει τον ανδρισμό του”. Βλέπει τον κίνδυνο και φεύγει - από επιλογή, όχι από φόβο.

Κάτι που είναι σημαντικό να δούμε καθαρά είναι ότι η πατριαρχία δεν έβλαψε μόνο τις γυναίκες.

Έφτιαξε και άνδρες που σκοτώνουν ή σκοτώνονται στον δρόμο επειδή δεν τους επιτρέπεται να κάνουν πίσω.

Και αυτό - αν θέλουμε πραγματικά να αλλάξει θα το πετύχουμε μόνο αν σταματήσουμε να ταυτίζουμε τον ανδρισμό με την κυριαρχία και την έλλειψη φόβου και αρχίσουμε να τον ταυτίζουμε με τα όρια και τη συναισθηματική ωριμότητα - ξαναχτίζοντας έτσι από την αρχή την έννοια του ανδρισμού με ένα τρόπο που να μην φυλακίζει τους άνδρες αλλά να τους ελευθερώνει.