Κώστας Υφαντής

Από τη μία, η Τουρκική πολιτική με φιλοδοξίες περιφερειακής ηγεσίας και παγκόσμιας επιρροής και με διακηρυγμένο δόγμα θαλάσσιας ηγεμονίας, από την άλλη, οι εσωτερικοί περιορισμοί του πολιτικού κόστους και μιας συζήτησης επιμολυσμένης από μαξιμαλιστικές, χωρίς επαφή με την πραγματικότητα, θέσεις με εκπροσώπους που σαν ελεύθεροι σκοπευτές ήταν (και είναι) έτοιμοι να δολοφονήσουν απόψεις.

Το 2020, η Αθήνα αιφνιδιασμένη από την ανακοίνωση του τουρκολιβυκού μνημονίου, συνειδητοποιεί ότι η αδράνεια που για πολλούς ήταν προτιμότερη από την ανάληψη πρωτοβουλιών είναι συνταγή για στρατηγική ήττα απέναντι σε μια Τουρκία που είχε αλλάξει υπέρ της την σχετική ισορροπία ισχύος. Ήταν η δραματική συνειδητοποίηση ότι ο χρόνος κυλά εις βάρος των ελληνικών συμφερόντων και εύλογων επιδιώξεων ασφάλειας.

Από το 2020, με την αίσθηση του επείγοντος να κυριαρχεί η Αθήνα ολοκληρώνει την οριοθέτηση ΑΟΖ με την Ιταλία με την μέθοδο της μέσης γραμμής, αποκαλύπτοντας παράλληλα και το γελοίο και την μυωπία των επιχειρημάτων εναντίον της οριοθέτησης, καθώς κανένας και καμία δεν θυμάται σήμερα ποιες ήταν οι αντιρρήσεις που κρατούσαν καθηλωμένη την ελληνική εξωτερική πολιτική μέχρι τότε. Αμέσως, μετά προχωρά σε μερική οριοθέτηση ΑΟΖ με την Αίγυπτο – πάλι με την ίδια λογική – και διεμβολίζει και στο πεδίο το τουρκολιβυκό μνημόνιο. Παράλληλα, ενισχύει συνεργασίες με επιδραστικούς παράγοντες στην ευρύτερη περιοχή μειώνοντας τις δυνατότητες στρατηγικών ελιγμών της Άγκυρας, ενώ πάνω από όλα καταφέρνει να μειώσει το χάσμα σκληρών ικανοτήτων ώστε αναταχθεί σε κάποιο τουλάχιστον βαθμό η ελληνική αποτροπή.

Την ίδια στιγμή, παρά τις αναπόφευκτες συνέπειες της πανδημίας στην παγκόσμια αγορά ενέργειας, το σχέδιο έρευνας για ενεργειακούς πόρους σε επιλεγμένες περιοχές που έχει εκπονηθεί από το 2011 προχωρά με ρυθμούς που επιτρέπουν συγκρατημένη αισιοδοξία.

Και τελικά, στις 16 Απριλίου 2025 ανακοινώνεται το Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχέδιο (ΘΧΣ), κλείνοντας μια εκκρεμότητα που είχαμε ως κράτος μέλος της ΕΕ. Η στρατηγική σημασία αυτής της κίνησης έγινε αμέσως αντιληπτή από την άλλη πλευρά η οποία δεν φαίνεται να αιφνιδιάστηκε. Πιθανότατα αυτό οφείλεται στην ανελαστική προθεσμία που είχε θέσει στην Ελλάδα το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Αν η Αθήνα είχε ενημερώσει την Άγκυρα για την πρόθεσή της, τότε και αυτό θα πρέπει να θεωρηθεί ως μια εύλογη κίνηση, καθώς ο αιφνιδιασμός της άλλης πλευράς δεν θα προσέφερε κάτι ουσιαστικό σε αυτήν την φάση.

Τί δεν είναι ο ΘΧΣ; Δεν είναι οριοθέτηση ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας, καθώς στην περίπτωση μας δεν μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο μονομερώς, αλλά προϋποθέτει την σύναψη συμφωνίας με Αλβανία, Λιβύη, Αίγυπτο, Τουρκία και Κυπριακή Δημοκρατία. Δεν παράγει λοιπόν τετελεσμένα από την άποψη του Δικαίου της Θάλασσας (ΔτΘ). Σε αυτό το πλαίσιο, οι διαπραγματεύσεις και πιθανόν η προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο εξακολουθεί να είναι η μόνη λύση. Τα όρια που αποτυπώνονται στον χάρτη είναι η πάγια ελληνική θέση περί μέσης γραμμής και περί των προβλεπόμενων από το ΔτΘ δικαιωμάτων των νησιών και όπως απολύτως ορθά σημειώνεται είναι τα απώτατα δυνητικά όρια. Δηλαδή τα όρια που θα είχαν η ελληνική ΑΟΖ και η υφαλοκρηπίδα σε περίπτωση που είχαμε μία συμφωνία με μια γειτονική χώρα που θα αποδεχόταν τις ελληνικές θέσεις, όπως πιθανόν να συμβεί με την Λιβύη, η οποία φαίνεται να αποδέχεται σιωπηρά την μέση γραμμή μετά την ανακοίνωση των Λιβυκών τεμαχίων προς έρευνα. Μια ετυμηγορία οριοθέτησης μετά από προσφυγή (με την Τουρκία), όμως μπορεί να έχει διαφορετικό περιεχόμενο, αν κανείς κάνει τον κόπο να μελετήσει την νομολογία του Δικαστηρίου της Χάγης. Δεν είναι επίσης, μια κίνηση που αλλάζει τα δεδομένα στο ζήτημα του ηλεκτρικής διασύνδεσης Ισραήλ-Κύπρου-Ελλάδος.

Τί προσφέρει τότε ο ΘΧΣ; Πρώτον νομιμοποιεί στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης τις ελληνικές θέσεις, όχι μόνο πολιτικά αλλά ως μέρος ενός θεσμικού κεκτημένου, όπως είναι ο ευρωπαϊκός ΘΧΣ. Και αυτό δεν είναι καθόλου μικρή υπόθεση, ασχέτως αν η Τουρκία δεν πρόκειται να αναγνωρίσει αυτό το κεκτημένο. Η Ελλάδα αν προσέλθει σε μια διαπραγμάτευση θα το κάνει με τις θέσεις της κρυστάλλινες. Δεύτερον, και πιο σημαντικό, εφόσον η Άγκυρα αντιδρά αναλογικά με την ανακοίνωση του δικού της ΘΧΣ τότε έχουμε την πιο ξεκάθαρη διατύπωση μιας νομικής διαφοράς. Τότε, θα είναι ίσως η πρώτη φορά που η Άγκυρα αμβλύνει την πάγια θέση της περί πολιτικής διαφοράς που πρέπει να επιλυθεί μόνο μέσα από διμερείς διαπραγματεύσεις χωρίς αναφορά στο ΔτΘ, αλλά στο όνομα μιας ιδιαίτερης αντίληψης περί «δίκαιης» λύσης που θα εγκλωβίζει τα ελληνικά νησιά εντός της τουρκικής υφαλοκρηπίδας. Αν και είναι πολύ νωρίς για ασφαλείς εκτιμήσεις, αυτό είναι ένα μονοπάτι που μέχρι τώρα ήταν κλειστό.

Το κακό σενάριο, είναι ότι η Άγκυρα θα προσπαθήσει με κάθε ευκαιρία να μεταφέρει, όπως μας έχει συνηθίσει, την αντίθεσή της στο πεδίο αυξάνοντας την ένταση χωρίς όμως να φτάνει την αντιπαράθεση σε επίπεδα κρίσης μεταφέροντας το δίλημμα της κλιμάκωσης στην ελληνική πλευρά. Αυτό θα φανεί αν η Αθήνα προχωρήσει στην ανακοίνωση και υλοποίηση προγραμμάτων (θαλάσσια πάρκα) σε μη οριοθετημένες περιοχές. Μια επιλογή της Τουρκίας θα ήταν να κάνει το ίδιο με επανάκαμψη του ερευνητικού της στόλου στις ίδιες ή άλλες περιοχές. Η Αθήνα πρέπει να είναι έτοιμη. Σε κάθε περίπτωση, η Ελλάδα βρίσκεται σε καλύτερη θέση από ότι πριν το 2020.