Γιώργος Χ. Παπαγεωργίου

Εξελίσσονται ταυτόχρονα πιο αδιόρατες, αλλά εξίσου σημαντικές αλλαγές στον τρόπο που οργανώνονται η διεθνής πραγματικότητα και η παγκόσμια οικονομία, καθώς το δόγμα των ελεύθερων συναλλαγών υποχωρεί και ενισχύεται ο οικονομικός εθνικισμός.

Την περασμένη εβδομάδα, οι ΗΠΑ επέτρεψαν την ολοκλήρωση της εξαγοράς της αμερικανικής χαλυβουργίας US Steel από τη μεγαλύτερη ιαπωνική εταιρεία του κλάδου Nippon Steel, μόνο όμως αφού πρώτα εξασφάλισαν τη «χρυσή μετοχή», δηλαδή το δικαίωμα βέτο σε στρατηγικές αποφάσεις και κρίσιμες κινήσεις, όπως πιθανές καθυστερήσεις στο πρόγραμμα επενδύσεων, κλείσιμο εργοστασίων, αλλά και προέλευση των πρώτων υλών.

Είχε προηγηθεί στις αρχές του 2025 η ανάληψη του ελέγχου της British Steel από τη βρετανική κυβέρνηση, προκειμένου να αποτραπεί το κλείσιμο των υψικαμίνων μετά την ανακοίνωση της κινεζικής ιδιοκτήτριας εταιρείας, της Jingye, ότι προτίθεται να σταματήσει τη λειτουργία τους λόγω των αυξανόμενων οικονομικών ζημιών και της αστάθειας στην εφοδιαστική αλυσίδα.
Είναι μια ευρύτερη τάση, οι πολυεθνικές σε όλο τον κόσμο να αναδιατάσσουν τις αλυσίδες εφοδιασμού και παραγωγής προκειμένου να προσαρμοστούν στα νέα «οικονομικά σύνορα» που χαράσσονται καθώς η παγκοσμιοποίηση υποχωρεί.

Μαζί της υποχωρεί και το δόγμα του «laissez faire, laissez passer», ήτοι «αφήστε (τους επιχειρηματίες) να κάνουν πράγματα, αφήστε (τα εμπορεύματα) να περάσουν», που προέρχεται από τους Φυσιοκράτες του 18ου αιώνα και υποστηρίζει την ελεύθερη οικονομία χωρίς κρατικές παρεμβάσεις, προωθώντας την αυτορρύθμιση της αγοράς και της επιχειρηματικότητας. Υποτίθεται πως όταν ο Γάλλος υπουργός Οικονομικών Ζαν-Μπατίστ Κολμπέρ ρώτησε τους επιχειρηματίες πώς μπορούσε να τους βοηθήσει, αυτοί απάντησαν: «laissez nous faire», ήτοι, σε ελεύθερη απόδοση, «αφήστε μας να κάνουμε πράγματα και μην μπαίνετε στα πόδια μας».
Το δόγμα αυτό, στη σύγχρονη εκδοχή του, βρήκε πλήρη εφαρμογή τις προηγούμενες δεκαετίες με την πλήρη απελευθέρωση του εμπορίου και της κίνησης κεφαλαίων διεθνώς, αλλά είναι πλέον ξεκάθαρο ότι τα πράγματα τώρα κινούνται αντίστροφα.

Οι γεωπολιτικές ανακατατάξεις και η απο-παγκοσμιοποίηση φέρνουν σε πρώτο πλάνο τον ρόλο του κράτους και τη ζωτική σημασία που έχει η επάρκεια και η εγχώρια παραγωγή σε κρίσιμα αγαθά: από τις πρώτες ύλες και την ενέργεια, μέχρι τα τρόφιμα και τα φάρμακα, έχει φανεί πλέον ότι μια χώρα δεν μπορεί να εξαρτάται μόνο από εισαγωγές, ούτε να παραδίδει άκριτα τις υποδομές και τις εγχώριες επιχειρήσεις της σε ξένα συμφέροντα.

Αλλά και στις υπηρεσίες, οι τράπεζες, για παράδειγμα, θα έπρεπε να είναι εργαλεία υποστήριξης και επέκτασης των ελληνικών επιχειρήσεων στο εξωτερικό, ιδιαίτερα στις περιοχές των Βαλκανίων και της Μέσης Ανατολής, όπου οι Ελληνες επιχειρηματίες έχουν ιστορική παρουσία και ορισμένα πλεονεκτήματα.

Ακόμα και η Ευρωπαϊκή Ενωση υποτίθεται ότι είναι ένας ενιαίος οικονομικός χώρος με ενιαία αγορά, αλλά επειδή δεν υπάρχει πολιτική ενοποίηση, υπερτερούν τα επιμέρους εθνικά συμφέροντα και τελικά επικρατεί το δίκαιο του ισχυροτέρου, σε βάρος των αδυνάτων.

Η Ελλάδα το έζησε στο πετσί της την περίοδο των μνημονίων, όταν έγινε επώδυνα ξεκάθαρο ότι για να διατηρήσεις την εθνική κυριαρχία σου αλλά και την κοινωνική ευημερία, πρέπει να έχεις οικονομική ισχύ και ανεξαρτησία. Διαφορετικά, κουμάντο κάνουν οι δανειστές σου και, βέβαια, βάζουν πρώτα τα δικά τους συμφέροντα.

Το βλέπουμε και σήμερα, όπου η Τουρκία, που επί δεκαετίες ήταν προνομιακός πελάτης των ευρωπαϊκών αμυντικών βιομηχανιών, μπαίνει με φόρα στην ευρωπαϊκή άμυνα, ως καλοδεχούμενος συνέταιρος και προμηθευτής, παρότι κατέχει παράνομα έδαφος της Κυπριακής Δημοκρατίας που είναι πλήρες κράτος-μέλος της Ε.Ε. Η Τουρκία το πετυχαίνει αυτό, αξιοποιώντας ένα πλέγμα ισχυρών βιομηχανιών στον αμυντικό τομέα, τις οποίες συστηματικά δημιούργησε τα τελευταία χρόνια με επιτυχία.

Στην κρίσιμη αυτή περίοδο, η Ελλάδα βρίσκεται σε καθεστώς αποβιομηχάνισης και συντριπτικής εξάρτησης από εισαγωγές, παρά την πρόοδο που έχει γίνει στις εξαγωγές - οι οποίες, όμως, και αυτές εξαρτώνται σε μεγάλο ποσοστό από εισαγόμενες πρώτες ύλες και ενδιάμεσα αγαθά.

Η κατάσταση αυτή δεν μπορεί να ανατραπεί χωρίς έναν εθνικό στρατηγικό οικονομικό σχεδιασμό που θα έχει στόχους: την υποκατάσταση των εισαγωγών, την επάρκεια σε κρίσιμα αγαθά και υπηρεσίες και την ανάδειξη ισχυρών ελληνικών επιχειρήσεων, με παραγωγική βάση, διεθνές αποτύπωμα και ενδεχομένως ισχυρούς ξένους μετόχους, αλλά με «χρυσή μετοχή» σε κρίσιμους εθνικούς τομείς και με το κέντρο αποφάσεων να βρίσκεται στην Ελλάδα.

Για να γίνει αυτό, χρειάζεται στρατηγική, σχέδιο και συνεννόηση των πολιτικών, κοινωνικών και παραγωγικών δυνάμεων.
Τούτο δεν είναι πλέον μόνο αναγκαίο, αλλά προϋπόθεση εθνικής επιβίωσης.