Γεώργιος Κουκουδάκης

Παρά τις φιλότιμες και μερικές φορές ειλικρινείς προσπάθειες και από τις δύο πλευρές του Αιγαίου για τον τερματισμό των σταδίων τριβής μέσω μιας μόνιμης και αμοιβαίως αποδεκτής ειρηνικής διευθέτησης των μεταξύ τους σχέσεων κάτι τέτοιο μέχρι σήμερα δεν έχει επιτευχθεί. Συνακόλουθα, μοιρολατρικά θα έλεγε κάποιος, αργά η γρήγορα η ένταση και οι κρίσεις επιστρέφουν προσθέτοντας νέα ζητήματα και εγείροντας ερωτηματικά και ανησυχίες γύρω από την ασφάλεια και την σταθερότητα στην περιοχή της νοτιοανατολικής Μεσογείου.

Αναντίρρητα αυτή η κυκλικότητα στις Ελληνοτουρκικές σχέσεις τροφοδοτείται από μια σειρά μεταβλητών στο εσωτερικό των δύο κρατών καθώς και από εξελίξεις σε περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο. Τα δεδομένα εσωτερικής και διεθνούς πολιτικής με την σειρά τους ερμηνεύονται αντίστοιχα από τον πολιτικό πραγματισμό των πολιτικών και στρατιωτικών ελίτ της αντίστοιχης περιόδου στην Αθήνα και στην Άγκυρα. Για την πλήρωση αυτής της αιτιολογικής παλέτας της επικίνδυνης επαναληπτικής διάστασης των Ελληνοτουρκικών σχέσεων θα πρέπει να προσθέσουμε και το «βάρος» της κοινής ιστορικής εμπειρίας και μνήμης των δύο πλευρών. Το γεγονός δηλαδή ότι τόσο οι Τούρκοι όσο και οι Έλληνες δημιουργήσαν την σύγχρονη εθνική τους ταυτότητα και απέκτησαν ανεξάρτητη διεθνή πολιτική ύπαρξη και ανεξαρτησία με πολέμους μεταξύ τους θεσπίζοντας ταυτόχρονα κοινά σύνορα. Δυστυχώς η επιλεκτικά αρνητική όψη αυτής της κοινής ιστορική μνήμης δημιουργεί καχυποψία και έλλειψη εμπιστοσύνης και στις δύο πλευρές ενισχύοντας έτσι ακόμη περισσότερο την συχνότητα εκδήλωσης κρίσεων.

Τα νέα δεδομένα μάλιστα που η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και η εκλογή του Ντόναλντ Τράμπ έχουν δημιουργήσει, οδηγούν πολλούς να πιστέψουν ότι η Διακήρυξη των Αθηνών του Δεκεμβρίου του 2023 δεν ήταν τίποτα άλλο παρά μια ανάπαυλα στην ένταση στις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών. Πιστεύεται μάλιστα ότι η επικράτηση αν όχι και η επιβράβευση της αναθεωρητικής πλευράς στην Ουκρανική κρίση θα ωθήσει την Άγκυρα, που αυτή την περίοδο αισθάνεται ο ισχυρός πόλος στη εξίσωση ισχύος με την Αθήνα, να σκληρύνει ακόμη την στάση της στο «Κυπριακό», ένα ζήτημα παράνομης εισβολής και κατοχής, και να επαναφέρει θέματα ακόμη και για την αναθεώρηση της συνθήκης της Λωζάνης.

Ως συνέπεια το ερώτημα που τίθεται είναι αν υπάρχει τρόπος να τερματιστεί αυτή η κυκλικότητα των Ελληνοτουρκικών σχέσεων προς όφελος και των δύο πλευρών. Για την ώρα δύο θα μπορούσαν να είναι οι πιθανές κατευθύνσεις προς την επίτευξη αυτού του στόχου. Η πρώτη έχει να κάνει, παραδόξως, με την φιλοδοξία της Τουρκίας να καταστεί μεγάλη δύναμη ικανή να συν διαμορφώνει και να καθορίζει εξελίξεις σε διεθνές επίπεδο. Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο θα πρέπει η Άγκυρα να συνειδητοποιήσει ότι δεν την συμφέρει η ύπαρξη συνεχώς προβληματικών σχέσεων με ένα σύμμαχό της στο ΝΑΤΟ και μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Την Ευρωπαϊκή Ένωση που μετά τις εξελίξεις στην Ουκρανία, έστω και σε βάθος χρόνου, την δούμε να αποκτά έναν αξιόλογο αμυντικό βραχίονα. Για να ενισχύσει την επιρροή της η τουρκική εξωτερική πολιτική αναντίρρητα χρειάζεται παρουσία σε διεθνή φόρα στα οποία η εικόνα της δεν θα αμαυρώνεται από τις εντάσεις στις σχέσεις της με μέλη τους και γείτονές της. Η δεύτερη πιθανότητα οριστικής εξομάλυνσης των σχέσεων Ελλάδας και Τουρκίας έχει να κάνει με την πολιτική βούληση, τον πραγματισμό και τον οραματισμό των ηγετών και των δύο χωρών. Με την προϋπόθεση ότι θα υπάρξει σωστή επικοινωνία μεταξύ των δύο πλευρών και ότι θα ξεκαθαριστούν οι προθέσεις τους και θα επιδειχτεί αμοιβαία κατανόηση των ανησυχιών τους, ίσως η παρούσα συγκυρία να παρουσιάσει μια μοναδική ευκαιρία και για τους δύο να θεσμοθετήσουν ένα βιώσιμο και λειτουργικό ειρηνικό πλαίσιο συνύπαρξης και συνεργασίας για τις χώρες τους. Σε μια περίοδο μάλιστα που ο Ταγίπ Ερντογάν φαίνεται να έχει τον απόλυτο έλεγχο στο εσωτερικό της Χώρας του που θα του επιτρέψει μια συμβιβαστική, στα μάτια της τουρκικής κοινής γνώμης, διευθέτηση με την Ελλάδα. Αναμφίβολα κάτι τέτοιο θα ενισχύσει ακόμη περισσότερο το διεθνές του κύρος. Ο «τετραγωνισμός της επικίνδυνης κυκλικότητας» με άλλα λόγια στις ελληνοτουρκικές σχέσεις μέσω μιας δίκαιης, βιώσιμης και μόνιμης ειρηνικής διευθέτησης ενδεχομένως να μπορεί να επέλθει μέσα από τις μεγάλες φιλοδοξίες της Τουρκίας για ανέλιξη της σε μεγάλη δύναμη σε ένα πολυπολικό διεθνές σύστημα και την πολιτική ανθεκτικότητα και απήχηση του Ταγίπ Ερντογάν. Σε αντίθετη περίπτωση το μέλλον των Ελληνοτουρκικών σχέσεων δεν προδιαγράφεται ευοίωνο. Υπάρχει ορατός κίνδυνος από τους εξοπλιστικούς, διπλωματικούς και ιδεολογικούς ανταγωνισμούς μεταξύ τους οι οποίοι στη μετά Ερντογάν εποχή ίσως αποδειχτούν ολέθριοι για τους λαούς και των δύο χωρών.

*Ο κ. Γεώργιος Κουκουδάκης είναι δήμαρχος Ύδρας και αναπληρωτής καθηγητής στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων