Δημήτρης Σπυράκος

Αν, εξάλλου, αναγνωρίζουμε ότι αποστολή των τραπεζών είναι η εξυπηρέτηση της πραγματικής οικονομίας και των αναγκών της κοινωνίας, τότε στο επίκεντρο των πολιτικών της αντιμετώπισης του προβλήματος θα έπρεπε να βρίσκονται (και) οι ανάγκες των οφειλετών.

Το πρόβλημα των κόκκινων δανείων έχει τις ρίζες του στην απομάκρυνση της τραπεζικής λειτουργίας από τους κανόνες του υπεύθυνου δανεισμού, βασικό συστατικό της οποίας ήταν οι τιτλοποιήσεις των δανείων. Θα προσδοκούσε, γι’ αυτό, κανείς η αντιμετώπιση του προβλήματος να επιδιωχθεί όχι με τα εργαλεία εκείνα που προκάλεσαν το πρόβλημα αλλά μέσα από δρόμους που εγγυώνται την επαναφορά της τραπεζικής λειτουργίας στο πρότυπο εκείνο που θα επιτρέπει στις τράπεζες να επιτελούν την κοινωνικοοικονομική τους αποστολή, ακολουθώντας τους κανόνες του υπεύθυνου δανεισμού. Ο υπεύθυνος δανεισμός δικαιολογεί και επιβάλλει στην τράπεζα, σε περίπτωση που έχουν ανατραπεί ή μεταβληθεί οι συνθήκες εξυπηρέτησης των πιστώσεων, να προβεί σε προσαρμογές που θα βελτιώσουν και θα αποκαταστήσουν την ικανότητα αποπληρωμής του οφειλέτη.

Με την οικονομική κρίση και τη συρρίκνωση της οικονομίας ανετράπησαν οι όροι εξυπηρέτησης των δανείων. Αναπόφευκτα προέβαλε η ανάγκη για προσαρμογή των πιστώσεων, με την ανάπτυξη εσωτερικών στρατηγικών παρακολούθησης και εξέτασης προκειμένου να στηριχθούν η ικανότητα και η προθυμία πληρωμής, ώστε τα κόκκινα δάνεια να μην λάβουν ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Οι εκρηκτικές διαστάσεις που προσέλαβε το πρόβλημα των κόκκινων δανείων οφείλονται στην απροθυμία εφαρμογής πολιτικών προσαρμογής. Τα χρόνια που ακολούθησαν ήταν χρόνια αδράνειας και αμηχανίας των εποπτικών αρχών και των τραπεζών και η βασική αιτία της επιδείνωσης της κατάστασης. Ετσι, αφού αποθαρρύνθηκαν ή υπονομεύτηκαν οι στρατηγικές ή τα μέσα για την αντιμετώπιση των κόκκινων δανείων στο πλαίσιο των αρχών του υπεύθυνου δανεισμού, ως λύσεις προέβαλαν οι λογικές εκείνες που εντέλει δημιούργησαν το πρόβλημα, δηλαδή οι πωλήσεις και οι τιτλοποιήσεις των δανείων. Τα δάνεια μετατρέπονται σε εμπόρευμα. Η αξία που έχει η ρύθμισή τους για τους χρήστες τους και την πραγματική οικονομία περνά σε δεύτερη μοίρα.

Η στρατηγική της πώλησης/απομάκρυνσης των δανείων δεν είναι ουδέτερη. Κατακρημνίζει την ισορροπία στο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Προϋποθέτει την αποδόμηση της προστασίας και την περιθωριοποίηση του οφειλέτη ώστε οι εταιρείες/επενδυτές να είναι παντοδύναμοι με τα δάνεια στα χέρια τους. Οι εταιρείες που τα αγοράζουν έχουν άλλωστε συμφέρον μόνο στη γρήγορη ρευστοποίηση των ασφαλειών και όχι σε μια μακροπρόθεσμη και βιώσιμη πιστωτική σχέση. Και η τιτλοποίηση, όμως, των δανείων δεν παύει να είναι μια άλλη μορφή πώλησης με αντίστοιχα αποτελέσματα. Οι λογιστικοί κανόνες που εφαρμόζονται στη συγκρότησή της δεν πρόκειται να ευνοήσουν τις προσαρμογές των πιστώσεων.

Η αντιμετώπιση των κόκκινων δανείων, με την απομάκρυνσή τους από τους ισολογισμούς των τραπεζών, εύστοχα αποδόθηκε με την ονομασία «Ηρακλής», εμπνευσμένη από τον μύθο των στάβλων του Αυγεία, καθώς θα «καθαρίσει» τις τράπεζες από ένα μεγάλο μέρος των κόκκινων δανείων, τα οποία αντιμετωπίζονται σαν η κόπρος που θα πρέπει να παρασυρθεί από τον χείμαρρο των ποταμών και να πεταχτεί μακριά στη θάλασσα. Μόνο που η κόπρος αυτή αποτελείται από καταναλωτές και επιχειρήσεις που έχουν συνδέσει την ύπαρξή τους με τα δάνεια αυτά. Αυτό που πετάει ο «Ηρακλής» έξω από τις τράπεζες είναι ένα μέρος της πραγματικής μας οικονομίας.

Θα ήταν, κατόπιν τούτου, παράδοξο να προσδοκά κανείς, με κυρίαρχες πρακτικές τις πωλήσεις και τις τιτλοποιήσεις των δανείων, τον επαναπροσανατολισμό του τραπεζικού συστήματος στην πραγματική οικονομία. Ο δρόμος αυτός είναι γνωστός μόνο για τους ηθικούς κινδύνους που παράγει. Η ολιστική αντιμετώπιση του προβλήματος δεν μπορεί να παραβλέπει την ουσία της σχέσης: τα κόκκινα δάνεια δεν είναι εμπορεύματα αλλά τραπεζικά προϊόντα και παραμένει ευθύνη της τράπεζας να τα διαχειριστεί στο πλαίσιο της αποστολής της και των κανόνων του υπεύθυνου δανεισμού.