Ο Έκτωρ Τσιρονίκος και η δωσιλογική κυβέρνησή του

Στη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής στη χώρα μας έδρασαν πολλοί και διάφοροι. Κάποιοι που με την έντονη αντιστασιακή τους δράση τίμησαν την Ελλάδα και πέρασαν στο πάνθεον των ηρώων και κάποιοι άλλοι που συμπορεύθηκαν με τους κατακτητές. Αυτοί είναι γνωστοί ως δωσίλογοι. Οι Τσολάκογλου, Λογοθετόπουλος, Ι. Ράλλης κ.α. ήταν οι γνωστότεροι από αυτούς που έμειναν στην ιστορία ως δωσίλογοι. Υπήρχαν βέβαια και εκατοντάδες άλλοι με μεγαλύτερη ή μικρότερη δράση σε βάρος της πατρίδας μας. Μια ιδιάζουσα περίπτωση αποτελεί αναμφίβολα ο Έκτωρ Τσιρονίκος, με τον οποίο θα ασχοληθούμε στο σημερινό μας άρθρο.

Από την Αράχωβα της Αρκαδίας, υπερυπουργός στην κυβέρνηση Λογοθετόπουλου

Ο Έκτωρ Τσιρονίκος γεννήθηκε στην Αράχωβα Αρκαδίας το 1882. Σπούδασε στην Ανώτατη Εμπορική Σχολή Γαλλίας και το 1903 ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του ως υπάλληλος της Τράπεζας Credit Lyonnais. Το 1903 εγκαταστάθηκε στο Ροστόβ της Ρωσίας, όπου ίδρυσε δική του τράπεζα και διάφορες βιομηχανικές επιχειρήσεις. Υπήρξε πρόξενος της Αγγλίας και πρόεδρος της εκεί ελληνικής κοινότητας. Κατά την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 έχασε την περιουσία του (έτσι εξηγείται και το μένος του εναντίον των κομμουνιστών) και αναγκάστηκε να φύγει από τη Ρωσία.

Εγκαταστάθηκε για ένα διάστημα στην Κωνσταντινούπολη όπου ασχολήθηκε με εφοπλιστικές επιχειρήσεις, ενώ αργότερα (1928) πήγε στις Βρυξέλλες όπου ίδρυσε επενδυτική και κατασκευαστική εταιρεία. Από το 1934 είχε διορισθεί εμπορικός σύμβουλος της ελληνικής πρεσβείας στο Βέλγιο. Ωστόσο, μετά την κατάληψη της χώρας από τους Γερμανούς απελάθηκε στην Ελλάδα.

Στα τέλη του 1942 ο Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος τον κάλεσε να αναλάβει το Υπουργείο Οικονομικών. Ο Χρήστος Ζαλοκώστας, ο οποίος γνώριζε τον Τσιρονίκο από τις Βρυξέλλες, προσπάθησε να τον αποτρέψει όταν ο Τσιρονίκος τον επισκέφθηκε στο σπίτι του για να τον συμβουλευθεί. Ο Ζαλοκώστας πίστευε στις ικανότητές του και θεωρούσε ότι μπορούσε να παίξει ενεργό ρόλο στις μεταπολεμικές εξελίξεις στην Ελλάδα.

Ο Τσιρονίκος όμως ήταν αμετάπειστος. Το οξύμωρο είναι ότι πίστευε ότι οι Γερμανοί θα χάσουν τον πόλεμο, ήθελε όμως να μπει στην κυβέρνηση από αντικομμουνισμό. Όπως αναφέραμε θεωρούσε τους Μπολσεβίκους υπεύθυνους για την οικονομική του καταστροφή και ήθελε να τους εκδικηθεί...

Ο Τσιρονίκος Υπουργός

Έτσι από τις 2/12/1942 έως τις 7/4/1943 διετέλεσε Υπουργός Γεωργίας και Επισιτισμού στην κυβέρνηση Λογοθετόπουλου.
Στις 7/4/1943 ανέλαβε την πρωθυπουργία της χώρας μας ο Ιωάννης Ράλλης. Στην κυβέρνηση Ράλλη ο Τσιρονίκος κατείχε τα εξής υπουργεία:

Οικονομικών και Εθνικής Οικονομίας (7/4/1943- 2/9/1944)
Γεωργίας (3/4/1944- 2/9/1944)
Εθνικής Προνοίας (15/6/1944- 2/9/1944)
Επισιτισμού (προσωρινά από τις 17/4/1943) ενώ διετέλεσε και αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης από 1/3/1944 έως 2/9/1944.

Κατά τον Ι. Ράλλη η προώθηση του Τσιρονίκου οφειλόταν στις υποδείξεις των οικονομολόγων Δ. Μάξιμου, Α. Σμπαρούνη και Δ. Φιλάρετου. Ακολούθησε την πολιτική του προκατόχου του Σ. Γκοτζαμάνη και κατά τη διάρκεια της θητείας του η οικονομική κατάσταση της χώρας σημείωσε μικρή πρόοδο.

Η αποστολή στο Βελιγράδι

Στις 20 Αυγούστου 1944 ο Ιωάννης Ράλλης ανέθεσε στον Τσιρονίκο μια σημαντική αποστολή. Να συναντήσει στο Βελιγράδι τον Γερμανό πολιτικό διοικητή των Βαλκανίων Χέρμαν Νοϊμπάχερ, με τον οποίο συνδεόταν με φιλία από τα προπολεμικά χρόνια και να προσπαθήσει να αποτρέψει τις πολεμικές συγκρούσεις στην Αθήνα καθώς και την καταστροφή σημαντικών υποδομών της πρωτεύουσας.

Οι λεπτομέρειες της αποστολής του Τσιρονίκου αποσαφηνίστηκαν στις 28 Αυγούστου 1944 μετά από συνάντησή του με τους Χρήστο Ζαλοκώστα, Σπύρο Μαρκεζίνη και Παναγιώτη Σπηλιωτόπουλο, εντεταλμένο στρατιωτικό διοικητή της Αθήνας από την κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου (πρόκειται για τη λεγόμενη Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, την τρίτη στη σειρά από τις ''εξόριστες'' κυβερνήσεις, που είχαν έδρα το Κάιρο).

Στη συνάντηση αυτή συμφωνήθηκε ο Τσιρονίκος να ζητήσει από τον Νοϊμπάχερ την κήρυξη της Αθήνας ως ''ανοχύρωτης πόλης'', την αφαίρεση 80 τόνων δυναμίτη από το φράγμα του Μαραθώνα, την μεταβίβαση των γερμανικών δυνάμεων της Αθήνας από τον Υποστράτηγο των S.S. Σιμάνα στον Υποστράτηγο της Βέρμαχτ Φέλμι, την αντικατάσταση του Διοικητή Ειδικής Ασφαλείας Λάμπου με τον Συνταγματάρχη Ραφτοδήμο και την μη καταστροφή του λιμανιού του Πειραιά, του εργοστασίου της Ηλεκτρικής και του τηλεφωνικού κέντρου.

Ο Τσιρονίκος την 1η Σεπτεμβρίου 1944 ταξίδεψε με την οικογένειά του στο Βελιγράδι και συναντήθηκε με τους Νοϊμπάχερ και άλλους Γερμανούς αξιωματούχους. Μεταξύ 7ης και 8ης Σεπτεμβρίου 1944 ταξίδεψε δόθηκαν οι απαραίτητες οδηγίες για την μη καταστροφή της Αθήνας, την αποχώρηση των Γερμανών χωρίς μάχη (εφόσον δεν δέχονταν επίθεση), την αφαίρεση του δυναμίτη από το φράγμα του Μαραθώνα και την αντικατάσταση των Σιμάνα και Λάμπου.

Για το τι ακριβώς έγινε τότε υπάρχουν πολλές και αντικρουόμενες απόψεις, τις οποίες θα εξετάσουμε στο μέλλον όταν θα έχουμε περισσότερα στοιχεία. Κάποιοι αμφισβητούν ότι ο Τσιρονίκος πέτυχε όλα όσα αναφέραμε. Ο Σπυρίδων Μαρκεζίνης όμως στη ''Σύγχρονη Πολιτική Ιστορία της Ελλάδας'' γράφει: ''Κατά τις τελευταίες ώρες της ισχύος του (ενν. ο Τσιρονίκος) έκρινε ότι έπρεπε να προσφέρει στην πατρίδα του τις υπηρεσίες που τη συγκεκριμένη στιγμή του εζητήθησαν. Υπήρξε μία πράξη εθνικής εξιλεώσεως ίσως που πρέπει να καταγραφεί χάριν της ιστορίας της περιόδου αυτής και ανεξαρτήτως της αξιόμεμπτης συνεργασίας του με τις κατοχικές κυβερνήσεις...''.

Μετά την ολοκλήρωση της ''αποστολής'' του ο Τσιρονίκος δεν επέστρεψε στην Ελλάδα. Είχε αντιληφθεί ότι οι Γερμανοί θα έχαναν τον πόλεμο, ενώ είχε προνοήσει να συνοδεύεται από την οικογένειά του.

Η δωσιλογική κυβέρνηση της Αυστρίας

Πριν την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων από την Ελλάδα ο Τσιρονίκος εγκαταστάθηκε στην Αυστρία. Στις αρχές Νοεμβρίου 1944 πραγματοποιήθηκε η πρώτη άτυπη συγκέντρωση των γερμανόφιλων Ελλήνων στη Βιέννη. Λίγο αργότερα οι επιφανέστεροι από αυτούς (Ε. Τσιρονίκος, Α. Ανδρόνικος, Ξ. Γιοσμάς, Γ. Πούλος κ.α.) μεταφέρθηκαν στην γραφική κωμόπολη Kitzbuehel, 80 χιλιόμετρα μακριά από το Σάλτσμπουργκ. Τους επόμενους μήνες μέχρι τις αρχές Μαΐου 1945 η κωμόπολη αυτή των 8.000 κατοίκων με τα πολυτελή ξενοδοχεία και τις πίστες του σκι θα φιλοξενούσε τις δραστηριότητες της ''Εθνικής'' Κυβέρνησης των Ελλήνων Εθνικοσοσιαλιστών.

Η συγκρότηση της Κυβέρνησης αυτής υπό την προεδρία του Έκτορα Τσιρονίκου έγινε στο πολυτελές ξενοδοχείο Grand Hotel στους πρόποδες των Άλπεων.

Στην κυβέρνηση μετείχαν οι:
Ν. Βλαχογιάννης, Κ. Γούλας (άτυπος Υπουργός Εσωτερικών), ο καθηγητής Φλόκας, ο Ξ. Γιοσμάς, ο Α. Ανδρόνικος (Υπουργός Προπαγάνδας), ο δημοσιογράφος της ''Νέας Ευρώπης'' Μ. Παπαστρατηγάκης (ο οποίος εργαζόταν στο γερμανικό προπαγανδιστικό περιοδικό ''Signal''), οι κατοχικοί υπουργοί Ταβουλάρης και Πασσαδάκης, ο συνταγματάρχης Πούλος και πολλά άλλα άτομα λιγότερο επώνυμα τα οποία στελέχωσαν τις δευτερεύουσες υπηρεσίες. Πολλές από τις συναντήσεις των μελών της ''κυβέρνησης'' αυτής γίνονταν στο υπερπολυτελές του Biohotel Stanglwirt λίγα χιλιόμετρα έξω από την κωμόπολη.
Να αναφέρουμε μερικά ακόμα στοιχεία για κάποια από τα πρόσωπα που στελέχωναν τη δωσιλογική κυβέρνηση.
Ο Ιωάννης Πασσαδάκης ήταν δικηγόρος και πρώην βουλευτής με σπουδές στη Γερμανία. Διετέλεσε νομάρχης Ηρακλείου (διορισμένος από τους Γερμανούς) από το Νοέμβριο 1941 ως τα τέλη Ιανουαρίου 1943, οπότε και αναβαθμίστηκε σε Γενικό Διοικητή Κρήτης.
Μετά την Κατοχή και τη διαμονή του στην Αυστρία επέστρεψε στην Ελλάδα, όπου πέρασε από το ειδικό δικαστήριο δωσιλόγων και καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη.

Ο Ξενοφών Γιοσμάς με την ιδιότητα του δημοσιογράφου είχε εκδώσει προπολεμικά τις εφημερίδες ''Ολύμπια Νέα'' και ''Αγροτική Σημαία'' στην Κατερίνη. Υπήρξε δραστήριο στέλεχος του Αγροτικού Κόμματος και συνδέθηκε με τον Φίλιππο Δραγούμη. Κατά την Κατοχή εγκατέλειψε την Πιερία και πήγε στη Θεσσαλονίκη, όπου κατατάχθηκε στο σώμα του συνταγματάρχη Πούλου ως ανθυπολοχαγός. Καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο. Το 1947 επέστρεψε στην Ελλάδα και φυλακίστηκε, ωστόσο έλαβε χάρη από τον βασιλιά Παύλο και βρέθηκε εκτός φυλακής. Το 1960 ίδρυσε τον ''Σύνδεσμο Αγωνιστών και Θυμάτων Εθνικής Αντιστάσεως Βορείου Ελλάδος''. Ένα από τα μέλη του ''Συνδέσμου'' του ο Σ. Γκοτζαμάνης κατηγορήθηκε για τη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη.

Μια πολυσχιδής προσωπικότητα ήταν ο Αριστείδης Ανδρόνικος. Γεννήθηκε το 1862 στη Φιλιππούπολη της Ανατολικής Ρωμυλίας. Καταγόταν από αρχοντική οικογένεια. Σπούδασε στο Παρίσι ιατρική, φιλοσοφία και θρησκειολογία. Παρακολούθησε από κοντά την υπόθεση Ντρέιφους (1894-1901) και στη συνέχεια ταξίδεψε στην Κίνα, την Ιαπωνία και τη Ρωσία. Το 1917 συνελήφθη από τους μπολσεβίκους, ωστόσο μετά από πολλές περιπέτειες κατόρθωσε να διαφύγει στην Ελλάδα (1924). Στις αρχές του 1930 άρχισε να δραστηριοποιείται ενεργά στις εθνικιστικές και φασίζουσες οργανώσεις που είχαν εμφανιστεί στην Ελλάδα. Η βιβλιοθήκη και το αρχείο του από τα μεγαλύτερα στην Ελλάδα, καταστράφηκαν σχεδόν ολοκληρωτικά από τους Ελασίτες κατά τα Δεκεμβριανά (1944). Μεταπολεμικά ο Ανδρόνικος ισχυρίστηκε ότι ανάμεσα στα αρχεία που πυρπολήθηκαν ήταν και τα στοιχεία που αποδείκνυαν ότι ο Λένιν δολοφονήθηκε (συγκεκριμένα δηλητηριάστηκε) από έναν Ελληνοεβραίο γιατρό από την Κεφαλλονιά, τον Ροσόλυμο. Ο φανατικός αντισημίτης Ανδρόνικος μετά την περιπέτειά του στη Βιέννη επέστρεψε στην Αθήνα, όπου πέθανε πάμφτωχος το 1952.

Επιστρέφουμε όμως στον βασικό ''πρωταγωνιστή'' αυτού του άρθρου τον Έκτορα Τσιρονίκο.

Στις 20 Νοεμβρίου 1944 ο Τσιρονίκος μίλησε στην ελληνόφωνη εκπομπή του Reichsender Berlin. Κατήγγειλε τον βασιλιά Γεώργιο Β' ότι αποχωρώντας από την Ελλάδα μαζί με την ελληνική κυβέρνηση οικειοποιήθηκε τον ελληνικό χρυσό και τα χρήματα που είχαν συγκεντρωθεί από τον έρανο κοινωνικής πρόνοιας.
Φανατικός λάτρης του τζόγου δοκίμαζε συχνά την τύχη του στο Casino Kitzbuehel, το οποίο παρέμενε ανοιχτό παρά τον πόλεμο.

Ωστόσο, η ''κυβέρνηση'' της Αυστρίας ήταν βραχύβια. Οι προσπάθειες στρατολόγησης οπαδών και εθελοντών ανάμεσα στους Έλληνες εργάτες της Βιέννης ήταν μάταιες. Ο Τσιρονίκος τον Δεκέμβριο του 1944 τόνιζε ότι ο Γ. Παπανδρέου βρίσκεται επικεφαλής σπείρας επιδρομέων και ότι οι Έλληνες της Βιέννης συμπαραστέκονται στον ελληνικό λαό που μάχεται ακόμα για την ελευθερία του.

Η τελευταία εντυπωσιακή κίνηση της ''κυβέρνησης'' της Αυστρίας ήταν η κατάθεση στεφάνου στο Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη της Βιέννης στις 25 Μαρτίου 1945. Εκτός από τα στελέχη της ''κυβέρνησης'' παραβρέθηκαν ως ''εκπρόσωποι του τμήματος νεολαίας της Εθνικής Επιτροπής'' ένας διακεκριμένος ιστορικός και πανεπιστημιακός και ένας από τους πιο γνωστούς Έλληνες σκηνοθέτες με καριέρα που ξεκίνησε γύρω στο 1960. Τα ονόματα και των δύο (οι οποίοι έχουν φύγει από τη ζωή) μας είναι γνωστά, δεν θεωρούμε όμως σκόπιμο να τα αναφέρουμε.

Η τιμωρία και το τέλος του Έκτορα Τσιρονίκου

Αυτή ήταν και η τελευταία δημόσια εμφάνιση των μελών και υποστηρικτών της κυβέρνησης των δωσίλογων. Λίγο αργότερα η Βιέννη περικυκλώθηκε από τους Σοβιετικούς. Ο Έκτορας Τσιρονίκος μαζί με τους Πούλο, Ταβουλάρη και Πασσαδάκη συνελήφθη τον Μάιο του 1945 στην Αυστρία, ωστόσο παραδόθηκε στην Ελλάδα στις 26 Αυγούστου 1946. Στις 31 Μαΐου 11945 είχε καταδικαστεί σε θάνατο από το Ειδικό Δικαστήριο Δωσιλόγων. Ο Τσιρονίκος φυλακίστηκε τον Σεπτέμβριο του 1946 και υπέβαλε αίτηση χάριτος. Τελικά αποφυλακίσθηκε το 1952 αφού του δόθηκε χάρη. Πέθανε πάμφτωχος στο Γηροκομείο το 1964, παρά το ότι πριν τον πόλεμο είχε πολλά χρήματα και οι οικείοι του λόγω της οικονομικής δυσπραγίας τους εκποίησαν τα βιβλία και τα προσωπικά αντικείμενά του.

Πηγές: Ιάκωβος Χονδροματίδης, «Οι Δωσίλογοι της Κατοχής», έκδοση του περιοδικού «Ιστορικά Θέματα»
«Βιογραφική Εγκυκλοπαίδεια του Νεώτερου Ελληνισμού», εκδόσεις HISTORIA