Από τους τεντιμπόηδες στο cyberbullying: Η χαμένη αθωότητα των ανηλίκων και τα νεανικά εγκλήματα που σόκαραν την Ελλάδα

1950: Τεντιμπόηδες και Νόμος 4000

Σε μια εποχή που κυριαρχούσε ο πουριτανισμός, τα γιαουρτώματα ήταν μια άκρως απείθαρχη συμπεριφορά. Οι «νεαροί ταραξίες» που ευθύνονταν για «επιθετικές και αντικοινωνικές πράξεις», όπως είναι το γιαούρτωμα ενηλίκων και η κλοπή αυτοκινήτων, αποκαλούνταν «τεντιμπόηδες», και από το 1958 τιμωρούνταν με τον Νόμο 4000. Η Αστυνομία τούς ξύριζε τα μαλλιά, έκοβε τα ρεβέρ από τα παντελόνια τους και τους κρεμούσε στον λαιμό μια ταμπέλα που ανέγραφε τις πράξεις τους, όπως: «Είμαι τεντιμπόης, έριξα γιαούρτι στον καθηγητή μου». Στη συνέχεια διαπομπεύονταν για παραδειγματισμό στους αθηναϊκούς δρόμους. Ο όρος «τεντιμπόης» προέρχεται από τη Βρετανία και προσδιορίζει τη νεανική υποκουλτούρα της βρετανικής εργατικής τάξης, που προκαλεί αναταραχές, κυρίως στο Λονδίνο, τη δεκαετία του 1950.

1960: Χαρτοπαίγνιο και «μπουκάλα»

Τα σφαιριστήρια αποτελούσαν έναν χώρο που συνδέθηκε με τον κόσμο της παραβατικότητας. Σε αυτά τα μέρη συγκεντρώνονταν οι νέοι για να παίξουν χαρτιά, φλιπεράκι, ποδοσφαιράκι και μπιλιάρδο. Η χαρτοπαιξία ήταν παράνομη και τα σφαιριστήρια θεωρούνταν χώροι διαφθοράς. Αντίστοιχα, για τις νεαρές κοπέλες τα πάρτυ χωρίς την επιτήρηση κηδεμόνων, με χαμηλωμένα φώτα, κατανάλωση αλκοόλ, κάπνισμα, το παιχνίδι «μπουκάλα» και η εξερεύνηση της σεξουαλικότητας αποτελούσαν ηθική παρακμή. Δεν ήταν ποινικοποιημένη συμπεριφορά, αλλά υπερέβαινε την παραδοσιακή ηθική. Πάντως, η ελλιπής ενημέρωση των νέων για τις μεθόδους αντισύλληψης οδηγούσε σε ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες. Ενα παιδί εκτός γάμου προκαλούσε στιγματισμό και πολλές νέες επέλεγαν την επικίνδυνη -εκείνη την εποχή και παράνομη έως το 1986- πρακτική της έκτρωσης.

1970: Πολιτική δράση

Την περίοδο της δικτατορίας η παραβατικότητα των νέων απέκτησε πολιτικό περιεχόμενο. Η πολιτικοποιημένη νεολαία έκανε σχολικές απουσίες και συμμετείχε σε μαθητικές διαδηλώσεις. Η αντιχουντική δράση ήταν παράνομη, οι ανήλικοι παραβάτες αντιμετωπίζονταν ως απειλή για τη δημόσια τάξη και την εθνική ασφάλεια και η δράση τους επέσυρε ποινές φυλάκισης. Η θρησκευτική αγωγή και η πειθαρχία ενισχύθηκαν ως μέσο σωφρονισμού, ελέγχου και καταστολής. Το Αναμορφωτήριο Κορυδαλλού απέκτησε ιδιαίτερο ρόλο στη συμμόρφωση των ανηλίκων. Η Μεταπολίτευση έφερε την υιοθέτηση του όρου «παραβατικότητα» για τις αξιόποινες πράξεις, προκειμένου να μη βαρύνει τον ανήλικο ο χαρακτηρισμός «εγκληματικότητα».

1980: Χούλιγκανς και graffiti

Με την κυριαρχία μουσικών ρευμάτων όπως η πανκ και η ροκ, η αντικομφορμιστική συμπεριφορά βγήκε από το περιθώριο. Η «κουλτούρα του δρόμου» που καλλιεργήθηκε στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού υιοθετήθηκε και στη χώρα μας ως ό,τι πιο προχωρημένο, και εκφράστηκε με graffiti σε δημόσιους χώρους. Οι πιο αντιδραστικοί προχωρούσαν σε φθορά δημόσιας περιουσίας και βανδαλισμούς, που αποτελούσαν παραβατική συμπεριφορά. Παράλληλα, η νεολαία άρχισε να οργανώνεται γύρω από αθλητικές ομάδες, κυρίως ποδοσφαιρικές. Ο φανατισμός εκφράστηκε με οπαδική βία, που σε αυτή τη φάση ονομάστηκε «χουλιγκανισμός» και για τον οποίο επιλαμβανόταν η Αστυνομία.

1990: Ναρκωτικά και συμμορίες

Η οδήγηση χωρίς δίπλωμα ήταν από τα πιο συνηθισμένα αδικήματα της εποχής που αφορούσε ανηλίκους. Στα αρχεία εξακολουθούσαν να καταγράφονται μικροκλοπές από καταστήματα (shoplifting), αλλά όχι ληστείες με την απειλή όπλου. Ωστόσο, η εικόνα αυτή ανατράπηκε σταδιακά με το κύμα μετανάστευσης από τα Βαλκάνια, την αύξηση της χρήσης ναρκωτικών και τον σχηματισμό συμμοριών. Παράλληλα, οι ανήλικοι 7-12 ετών άρχισαν να απασχολούν τις Αρχές, καθώς καταγράφονται ως παραβάτες του νόμου περί επαιτείας - τα λεγόμενα «παιδιά των φαναριών».

2000: Bullying και βανδαλισμοί

Η βία μεταξύ ανηλίκων που πάντα υπήρχε, πλέον άρχισε να εκλαμβάνεται ως παραβατική συμπεριφορά. Δεν λέγεται πλέον «παίξαμε ξύλο», ονομάζεται bullying. Η παρατήρηση και η αντιμετώπιση του φαινομένου αφορούσε σε πρώτο χρόνο τη συμπεριφορά των παιδιών στα σχολεία, καθώς εκτός από επιθέσεις κατά συμμαθητών με τη μορφή σωματικής ή λεκτικής βίας, καταγράφηκαν και περιστατικά φθοράς δημόσιας περιουσίας με επίκεντρο τα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Φθορές σημειώνονταν σε αίθουσες και τον εξοπλισμό σχολείων (υπολογιστές, μπασκέτες, τζάμια), αλλά ακόμη και στα πανεπιστήμια.

2010: Βία στις πλατείες

Η ανάδυση του Διαδικτύου και η κοινωνική δικτύωση σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση και τις κοινωνικές συνθήκες της εποχής προκάλεσαν έκρηξη στην παραβατικότητα (και) των ανηλίκων. Η δράση τους σκληραίνει και η βία έρχεται στο προσκήνιο. Σχολική βία, οπαδική βία, σιδηρογροθιές, χρήση ναρκωτικών από μικρότερες ηλικίες, ληστείες, κλοπές. Το κέντρο της Αθήνας αποτελεί τη βασική περιοχή τέλεσης εγκλημάτων, όπου καταγράφεται χαμηλή ποιότητα ζωής και συγκέντρωση μεταναστών. Οι στατιστικές αναδεικνύουν ως πιο δραστήρια ηλικιακή ομάδα παραβατών τους ανήλικους 15-17 ετών.

2020: Cyberbullying και μαχαίρια

Το διαδικτυακό bullying έχει γίνει πλέον καθημερινότητα, με διαρροές προσωπικών δεδομένων, revenge porn, live streaming ξυλοδαρμούς. Η επίθεση καταγράφεται και γίνεται viral στους κόλπους της σχολικής κοινότητας «για τη φάση». Η βία μεταξύ ανηλίκων έχει ξεπεράσει τα όρια της σχολικής αυλής· μαχαίρια βγαίνουν σε πλατείες, οι συμμορίες κυριαρχούν. Τα στοιχεία της Αστυνομίας δείχνουν εκτόξευση στον αριθμό των ανηλίκων που εμπλέκονται σε τέτοιες υποθέσεις, όσο και στον αριθμό των περιστατικών. Αν και υπερτερούν οι κλοπές, ενισχύονται οι υποθέσεις επικίνδυνων σωματικών βλαβών -ακόμη και ανθρωποκτονιών-, οι ληστείες, οι βιασμοί - με περιστατικά ακόμη και σε ηλικίες κάτω των 12 ετών. Η συμπεριφορά των ανήλικων δραστών δείχνει απάθεια και παντελή έλλειψη ενσυναίσθησης, επισημαίνουν οι ειδικοί.

Nεανικά εγκλήματα

Νεαροί πρωταγωνιστές στις πιο φρικιαστικές ιστορίες


1. Οι «σατανιστές της Παλλήνης»

Το καλοκαίρι του 1995 αποκαλύφθηκαν τα φρικιαστικά εγκλήματα που διέπραξαν υπό το πρόσχημα σατανιστικών τελετών τρεις νέοι: ο 20χρονος Ασημάκης Κατσούλας, ο 18χρονος Μάνος Δημητροκάλης και η 16χρονη Δήμητρα Μαργέτη. Στις 27 Αυγούστου 1992, οι τρεις σατανιστές οδήγησαν τη 14χρονη Δώρα Συροπούλου σε ερημική τοποθεσία στο Σέσι Κορωπίου και τη στραγγάλισαν. Ασέλγησαν στο πτώμα, το περιέλουσαν με βενζίνη και το έκαψαν. Επόμενο θύμα τους ήταν η 28χρονη Γαρυφαλλιά Γιούργα, μητέρα δύο παιδιών, την οποία πλησίασαν τη Μεγάλη Τετάρτη, 14 Απριλίου 1993, καθώς εκείνη επέστρεφε από τη δουλειά της. Η Γιούργα είχε την ίδια τύχη με την Συροπούλου. Οι τύψεις οδήγησαν τον Δημητροκάλη σε ομολογία της δράσης της σατανιστικής ομάδας. Αν και άλλοι μαθητές Λυκείου συμμετείχαν στις τελετές, οι τρεις τους καταδικάστηκαν σε βαριές ποινές. Πλέον έχουν όλοι αποφυλακιστεί.

2. Η εξαφάνιση του μικρού Αλεξ

Ο 11χρονος Αλεξ Μεσχισβίλι με καταγωγή από τη Γεωργία εξαφανίστηκε το απόγευμα της 3ης Φεβρουαρίου 2006 στη Βέροια. Ηταν μία από τις πρώτες υποθέσεις εκφοβισμού με τραγικές συνέπειες που έγιναν γνωστές στο πανελλήνιο. Πέντε παιδιά ηλικίας 11 έως 13 ετών, με τη βοήθεια τουλάχιστον ενός ενήλικα, εξαφάνισαν τη σορό του παιδιού και ορκίστηκαν ομερτά. Παρέμεναν ατιμώρητοι επί χρόνια και τελικά χάρη στην επιμονή της μητέρας του Αλεξ οδηγήθηκαν στη Δικαιοσύνη.


3. Ο «δράκος της Δράμας»

Ο Κυριάκος Παπαχρόνης, γνωστός ως «δράκος της Δράμας», όταν ήταν 21 ετών διέπραξε βιασμούς, δολοφονίες γυναικών και βομβιστικές επιθέσεις στις αρχές του ’80. Χτυπούσε φορώντας τη στρατιωτική στολή του. Η δολοφονική δράση του ξεκίνησε όταν βίασε και σκότωσε μια πόρνη και τελείωσε με τον σοβαρό τραυματισμό μιας 30χρονης μητέρας 4 παιδιών. Στο διάστημα αυτό διέπραξε 2 ανθρωποκτονίες, 7 απόπειρες ανθρωποκτονιών, 8 απόπειρες βιασμών, σεξουαλικές κακοποιήσεις και 5 βομβιστικές επιθέσεις.

4. Σκότωσε τους γονείς του

Στις 2 Μαρτίου 1995 στην Κατερίνη, ένας 15χρονος, καλός μαθητής και καλό παιδί, όπως είπε η τοπική κοινωνία, σκότωσε τους γονείς του και στη συνέχεια προσπάθησε να τους κάψει. Μετά πήγε για ύπνο. Στην ομολογία του υποστήριξε πως τον καταπίεζαν και γι’ αυτό λογομάχησαν και τους σκότωσε.

5. Δολοφονία ρακοσυλλέκτη

Τον Αύγουστο του 1995 δύο 15χρονοι δολοφόνησαν έναν 79χρονο ρακοσυλλέκτη στην Κομοτηνή. Οι ανήλικοι εισέβαλαν στην καλύβα του για να τον ληστέψουν και όταν εκείνος τους αντιλήφθηκε, τον χτύπησαν στο κεφάλι μέχρι θανάτου με ένα ξύλινο δοκάρι και ένα σφυρί.


6. Ο δολοφόνος της Θάσου

Το 1996, ο 24χρονος φοιτητής Θεόφιλος Σεχίδης δολοφόνησε εν ψυχρώ πέντε μέλη της οικογένειάς του μέσα σε ένα 24ωρο στη Θάσο: γονείς, αδελφή, γιαγιά και θείο. Τεμάχισε τα πτώματα, πέταξε μέρη τους στη χωματερή της Καβάλας και φύλαξε τους εγκεφάλους στην κατάψυξη για «μεταγενέστερη μελέτη». Υποστήριξε ότι ήταν σε άμυνα καθώς υπήρχε οικογενειακή συνωμοσία για την εξόντωσή του. Το αποτρόπαιο έγκλημα θεωρήθηκε πρωτοφανές για τα ελληνικά δεδομένα. Κρίθηκε ψυχικά ασθενής.

Ανήλικοι χωρίς αθωότητα

Η οικογένεια σε κατάσταση κρίσης: «Μου έχει βάλει και GPS η μαμά μου για να βλέπει πού είμαι»

Η Λαμπρινή Μηνά, αστυνομικός της Διεύθυνσης Εγκληματολογικών Ερευνών της ΕΛ.ΑΣ, καθημερινά διαχειρίζεται αποτυπώματα παιδιών με παραβατική συμπεριφορά: «Από την “αθώα” παιδική πέτρα στο παράθυρο του γείτονα και τη σφεντόνα φτάσαμε στον μαθητή Γυμνασίου με τον σουγιά στην τσέπη! Παλιότερα θα λέγαμε με σιγουριά πως τα παιδιά θα κλέψουν μικρο-πράγματα επειδή τα ζήλεψαν. Η εποχή της αθωότητας, όμως, έχει παρέλθει και γινόμαστε μάρτυρες βιασμών παιδιών από παιδιά σε παιδικό σταθμό. Σε δημοτικά σχολεία βγαίνουν σουγιάδες και πέφτει ξύλο. Σε Γυμνάσια βγαίνουν φαλτσέτες. Σε πλατείες κορίτσια πιάνονται στα χέρια. Οχι, δεν υπάρχει διαχωριστικό με βάση τις ηλικίες. Τα παιδιά έχουν πάψει, κατά βάση, να είναι παιδιά, και οι γονείς έχουν χάσει τον ρόλο τους».

Από τη φάπα στη συμμορία με τα μαχαίρια

Ο Πάνος Σόμπολος, «πατριάρχης» του αστυνομικού ρεπορτάζ, έχει ζήσει από πρώτο χέρι την εξέλιξη της νεανικής παραβατικότητας μέσα στις δεκαετίες. «Στα δικά μου χρόνια, τα παιδιά μαλώνανε. Επεφτε καμιά φάπα, καμιά κλωτσιά, και την άλλη μέρα ήταν φίλοι. Τώρα, βλέπεις το παιδί να φεύγει για το σχολείο και στην τσάντα του να έχει μαχαίρι. Τι να το κάνει το μαχαίρι ένα 15χρονο; Το ’60 και το ’70 είχαμε ψιλοκλοπές, φασαρίες στις γειτονιές. Δεν είχαμε όμως συμμορίες, δεν είχαμε παιδιά που τραυματίζουν άλλους για ένα κινητό».

Η ζούγκλα του μαυροπίνακα

Η Νικολέτα Πάλλα είναι σχολική ψυχολόγος. Οπως λέει, το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού παρουσιάζεται κυρίως στις δύο πρώτες τάξεις του Γυμνασίου, με συχνότερη τη σωματική βία, ενώ στη συνέχεια, σε μεγαλύτερες ηλικίες, μετατρέπεται σε λεκτική. Το έντονο αίσθημα παρόρμησης στην εφηβεία, αλλά και η αδυναμία ενσυναίσθησης, οδηγούν πολλά παιδιά σε πράξεις των οποίων τις συνέπειες αδυνατούν να αντιληφθούν. Tελευταία έχει αυξηθεί η επιθετικότητα και στα κορίτσια, που εκδηλώνεται κυρίως μέσω λεκτικής βίας, απομόνωσης συμμαθητών και διάδοσης φημών.

Η παραμέληση στο σπίτι

Στα 6 από τα 10 παιδιά με παραβατική συμπεριφορά εντοπίζονται σοβαρές δυσλειτουργίες στο σπίτι. Από την παραμέληση και το έντονο άγχος των γονέων μέχρι λεκτική ή και σωματική κακοποίηση, τα παιδιά συχνά δεν βρίσκουν χώρο ούτε τρόπο να εκφραστούν. Η πίεση για επιτυχία στο σχολείο και η έλλειψη ουσιαστικής επικοινωνίας δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα. Η οικονομική κρίση και η κοινωνική αποσταθεροποίηση παίζουν, επίσης, ρόλο, όχι μόνο επειδή επηρεάζουν τη γονεϊκή φροντίδα, αλλά και γιατί δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για απογοήτευση, οργή και ανάγκη για επιβεβαίωση, ιδίως από την παρέα.

Νέα Εθνική Στρατηγική κατά της βίας

Η Βασιλική Αρτινοπούλου, καθηγήτρια Εγκληματολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, πρόεδρος της επιτροπής που εκπόνησε την «Εθνική Στρατηγική για την πρόληψη της βίας και την αντιμετώπιση της παραβατικότητας ανηλίκων», λέει: «Η Ελλάδα αποτελεί την πρώτη χώρα στην Ε.Ε. που θέτει σε εφαρμογή μια ολιστική Εθνική Στρατηγική, η οποία αναγνωρίζει και προσεγγίζει το φαινόμενο στην πολυδιάστατη φύση του. Η στρατηγική αυτή δίνει έμφαση τόσο στην πρόληψη της θυματοποίησης των παιδιών όσο και στην αποτελεσματική αντιμετώπιση της ανήλικης παραβατικότητας, αναγνωρίζοντας τις αλληλεξαρτήσεις ανάμεσα στην ευαλωτότητα, στη θυματοποίηση και την παραβατική εμπλοκή των παιδιών». Μεταξύ των σημαντικών παρεμβάσεων: η υλοποίηση του μέτρου της αποβολής εντός σχολείου, η θεσμοθέτηση της «κοινωνικής εργασίας» και η πιλοτική δημιουργία δέκα Τεχνικών Γυμνασίων, ώστε οι πιο αδύναμοι να μην εγκαταλείπουν το σχολείο, και η ψηφιακή εφαρμογή «Kids Wallet», δίνει στους γονείς πληρέστερη εικόνα για τη συμπεριφορά των παιδιών τους στον ψηφιακό χώρο.