Μια νύχτα στο Μουσείο της Ακρόπολης

Είναι η Ιταλίδα που ανέλαβε να προασπιστεί τα δίκαια της χώρας μας γράφοντας και εκδίδοντας βιβλία για την Ελλάδα, που σήκωσε ψηλά τη σημαία στο θέμα των Γλυπτών κινητοποιώντας Γάλλους και Ιταλούς στον αγώνα της επιστροφής των. Προκειμένου, μάλιστα, να κάνει ακόμα πιο γνωστό το ελληνικό πνεύμα ως βαθιά γνώστρια των μύθων και ως σύμβουλος επικοινωνίας σε πολιτικούς και μεγάλες εταιρείες, εξέδωσε το βιβλίο «Η υπέροχη γλώσσα - 9 λόγοι για να αγαπήσεις τα αρχαία ελληνικά» (εκδόσεις Πατάκη) που πούλησε πάνω από 100.000 αντίτυπα στην πατρίδα της την Ιταλία και μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες.

Ακολούθησαν «Το μέτρο του ηρωισμού - Ο μύθος των Αργοναυτών και το θάρρος που παρακινεί τους ανθρώπους ν’ αγαπούν», αλλά και «Η τέχνη του τρεξίματος: από τον Μαραθώνα στην Αθήνα με φτερά στα πόδια», όλα στο πλαίσιο της προώθησης του ελληνικού πολιτισμού, του οποίου υπήρξε η κατεξοχήν ένθερμη υποστηρίκτρια. Τελευταίο της εγχείρημα είναι ο αγώνας της για την επιστροφή των Γλυπτών, για τις ανάγκες του οποίου αποφάσισε να περάσει ένα βράδυ μόνη της μέσα στο Μουσείο της Ακρόπολης και κατόπιν να εκδώσει το βιβλίο «Μια νύχτα στο Μουσείο της Ακρόπολης», το οποίο κυκλοφορεί στα Ελληνικά από τις εκδόσεις Πατάκη (μτφ. Σταύρος Παπασταύρου) με μια όμορφη φωτογραφία από τον καλό της φίλο Νίκο Αλιάγα στο εξώφυλλο.

Δεν είναι τυχαίο ότι στη Γαλλία έγινε γνωστή ως η ηρωίδα από την Ελλάδα («héroïne grecque»), όπως ήταν ο χαρακτηριστικός τίτλος της «Monde», όταν εκδόθηκε το πρώτο της βιβλίο, αφιερωμένο στα αρχαία ελληνικά. Ο λόγος για την Αντρέα Μαρκολόνγκο, την οποία είχαμε την τύχη να συναντήσουμε και να συνομιλήσουμε μαζί της στη Θεσσαλονίκη, στο σταντ των εκδόσεων Πατάκη, στο πλαίσιο της 21ης Διεθνούς Εκθεσης Βιβλίου. «Η αλήθεια είναι ότι το χρωστάω στο σχολείο που μου έμαθε τη χώρα σας, τους μύθους και την ιστορία της. Κατάγομαι από μια φτωχή οικογένεια, χωρίς τα απαραίτητα μορφωτικά εργαλεία που θα με βοηθούσαν να έρθω σε επαφή με αυτές τις ιστορίες, αλλά με αγάπη για τη γνώση. Ολα άρχισαν στην εφηβεία, καθώς έμαθα για όλα αυτά τα μυθικά και μαγικά πράγματα που μου άλλαξαν τη ζωή: τους αρχαίους μύθους και την ελληνική ιστορία. Είναι αυτά ακριβώς που με διαμόρφωσαν ως άνθρωπο». Ωστόσο, το καλό είναι ότι στο βιβλίο της, όπου μιλάει διεξοδικά για τους αρχαίους μύθους, τους κάνει να μοιάζουν σαν να αφορούν το σήμερα, σαν όλες αυτές οι θεότητες να προστατεύουν ακόμα τα δίκαια των Ελλήνων. «Είμαι απολύτως πεπεισμένη ότι η Αρχαία Ελλάδα είναι ακόμα ζωντανή και σύγχρονη, είναι η ίδια χώρα όχι μόνο λόγω του Παρθενώνα και των αρχαιολογικών χώρων, αλλά επειδή είναι το οξυγόνο που αναπνέουμε όλοι. Αυτός ο πολιτισμός διαπερνά τα πάντα. Ερχεσαι διαρκώς σε επαφή μαζί του, αρκεί να έχεις τα μάτια σου ανοιχτά και να βλέπεις γύρω σου όταν επισκέπτεσαι τη χώρα, γιατί δεν αρκούν αυτά που έχεις διαβάσει από τα βιβλία».

Γι’ αυτό στο τελευταίο της βιβλίο «Μια νύχτα στο Μουσείο της Ακρόπολης» δεν μιλάει μόνο για τα Γλυπτά του Παρθενώνα και την ιστορία τους, αλλά εξηγεί αναλυτικά πώς η αρχαιοελληνική σκέψη και κουλτούρα ουσιαστικά διαμόρφωσαν την ταυτότητά της. «Στόχος μου ήταν να γράψω την ιστορία των Γλυπτών σε σχέση με τη νεότερη Ελλάδα, αλλά την ίδια στιγμή ήθελα να αφηγηθώ τη δική μου μικρή ιστορία. Καθώς η Ελλάδα αναζητά ακόμα την ταυτότητά της, ταυτόχρονα νιώθω ότι έχω αναλάβει μια αντίστοιχη αποστολή: ξέρω από πού κατάγομαι, έχω αντίληψη της ιταλικής καταγωγής μου και των διαφορετικών επιρροών, όπως ότι σήμερα είμαι διαφορετικός άνθρωπος». Οπως γράφει χαρακτηριστικά στο βιβλίο συνδέοντας το παρελθόν με το παρόν της Ελλάδας, ανακαλύπτοντας τους Αρχαίους Ελληνες και τον Σεφέρη, είναι η ίδια η μοίρα της Ελλάδας να πληρώνει ακριβά το τίμημα της καταγωγής της και της Ιστορίας της. Παραπέμποντας χαρακτηριστικά στον στίχο του Σεφέρη «Σε μια ακόμα “επίθεση της μοίρας με δακρυγόνα”», ταυτίζει το θέμα της απώλειας των Γλυπτών με το ελληνικό τραύμα. «Με τον καιρό και την πίστη, το κενό της ψυχής μπορεί να γεμίσει, έτσι λένε τουλάχιστον. Το κενό ενός μουσείου, όμως, πώς διορθώνεται; Είναι πράγματι ένα απλό διαδικαστικό θέμα αποκατάστασης, αυτής που οι Ελληνες περιμένουν υπομονετικά εδώ και δύο σχεδόν αιώνες και για χάρη της οποίας έφτιαξαν αυτό το σύγχρονο μουσείο όπου βρίσκομαι απόψε, ή μήπως, μετά τα αποτελέσματα της ανασκαφής, η απουσία δεν μπορεί πλέον να αναπληρωθεί;», γράφει χαρακτηριστικά στο «Μια νύχτα στο Μουσείο της Ακρόπολης».

«Ολοι κλέβουμε από την Ελλάδα»

Δεν μπορώ να μην τη ρωτήσω αν άξιζε η εμπειρία και πόσο δύσκολο ήταν -κάτι που επισημαίνει στο βιβλίο- να πείσει τους υπεύθυνους του Μουσείου της Ακρόπολης και τον σημερινό διευθυντή του, Νικόλαο Σταμπολίδη, να της παραχωρήσει την άδεια ώστε να περάσει, για πρώτη φορά στην ιστορία, ένα ολόκληρο βράδυ, μόνη της, στους χώρους του Μουσείου. «Ηταν η πιο συγκλονιστική εμπειρία που είχα ποτέ στη ζωή μου και ακόμα δεν μπορώ να το πιστέψω ότι τη βίωσα. Η αλήθεια είναι ότι χρειάστηκε να περιμένω πολύ, περίπου έναν χρόνο, για την απάντηση, κι έτσι μου δόθηκε η ευκαιρία να ψάξω σε βάθος την ιστορία των Γλυπτών, να ανακαλύψω όλο το παρασκήνιο, να βρω τα σχετικά έγγραφα και να διαβάσω όλο το χρονικό της κλοπής και της βιογραφίας του Ελγιν που αναφέρω στο βιβλίο. Μετά από όλα αυτά, τελικά κατάλαβα ότι όλοι κλέβουμε από την Ελλάδα, τα πάντα».

Σε ποιο βαθμό, όμως, άλλαξε γνώμη όταν επισκέφθηκε το μουσείο ή για την ακρίβεια πόσο ένιωσε ότι τη μετατόπισε αυτή η εμπειρία που βίωσε κάτω από τον Ιερό Βράχο, στην καρδιά του Μουσείου της Ακρόπολης; «Δυστυχώς δεν είμαι Ελληνίδα και είχα την τάση να βλέπω την Ελλάδα από έξω, από τη σκοπιά της Ιταλίας ή της Γαλλίας. Οταν όμως επισκέφθηκα το Μουσείο της Ακρόπολης, η πρόσληψη που είχα για τη χώρα άλλαξε ριζικά. Είχα την αίσθηση ότι εμείς οι Ιταλοί, οι Γάλλοι, θέλουμε να εκμοντερνίσουμε την Ελλάδα ή να αλλάξουμε την εικόνα της, οπότε ήταν πολύ σημαντικό που προσπάθησα να αντιληφθώ τι έχει συμβεί σε σχέση με τα Γλυπτά σήμερα όντας εκεί. Τότε κατάλαβα ότι πρόκειται για μια υπόθεση όχι μόνο κατάφωρης κλοπής, αλλά και άγριας βίας: ο τρόπος που ο Ελγιν ξερίζωσε τα Γλυπτά, που τα κομμάτιασε, όλη αυτή η ανείπωτη βία που άσκησε πάνω τους. Είναι πολύ δύσκολο να τα φανταστείς όλα αυτά, αν πραγματικά δεν περάσεις από την Ακρόπολη, δεν βρεθείς σε αυτά τα μέρη». Στο βιβλίο έχει μια πολύ παραστατική εικόνα, καθώς παρομοιάζει τον Ελγιν κυριολεκτικά με έναν χασάπη που έκοβε τα μέλη των Μαρμάρων. «Εύκολα μπορούμε να φανταστούμε κάποιον να κλέβει πίνακες και να τους κρύβει, δεν μας προκαλεί τον αποτροπιασμό που προέρχεται από αυτό το αδιανόητο κομμάτιασμα των Γλυπτών. Αλλά αυτό είναι πραγματικά φρικώδες. Επιπλέον, ήταν ένα ακόμα πιο δύσκολο εγχείρημα και μπορεί κανείς να φανταστεί τη μανία με την οποία επιδόθηκε ο Ελγιν σε αυτή την αποτρόπαια πράξη. Πρόκειται πραγματικά για έγκλημα».

«Δεν υπήρξε φιρμάνι»

Στο βιβλίο, μάλιστα, περιγράφει όλο το χρονικό της καταστροφής ως ένα θρίλερ που ξεκινάει από το ταξίδι του Ελγιν από την Κωνσταντινούπολη, όπου είχε περάσει ένα διάστημα ως διπλωμάτης, μια θέση την οποία εκμεταλλεύτηκε για να μπορέσει να κατασκευάσει ένα ψεύτικο, καθώς φαίνεται, φιρμάνι. Οπως επισημαίνει στο βιβλίο της, δεν έχει βρεθεί ποτέ καμία πρωτότυπη εκδοχή, παρά μόνο μια μετάφραση της υποτιθέμενης αρχικής εντολής στα ιταλικά, κάτι που διαπίστωσε κατά την έρευνά της η Μαρκολόνγκο.

Είναι σημαντικό που στο βιβλίο της η συγγραφέας μάς αποκαλύπτει όχι μόνο την απάτη του λόρδου Ελγιν, αλλά και όλα τα δευτερεύοντα πρόσωπα που έπαιξαν ρόλο στην κλοπή, όπως ο αιδεσιμότατος Φίλιπ Χαντ, εφημέριος του Ελγιν, «ο οποίος μάλλον συνέταξε το προσχέδιο του υποτιθέμενου φιρμανιού, τις σημειώσεις στην αρχή του επίσημου εγγράφου στα ιταλικά, και είναι εξίσου πιθανό στον εφημέριο αυτό να οφείλεται η προσθήκη της αμφιλεγόμενης τελικής σημείωσης», όπως επισημαίνει χαρακτηριστικά για να προσθέσει πως «ήταν και πάλι ο Χαντ εκείνος στον οποίο ο Ελγιν ανέθεσε να πάει το φιρμάνι στην Αθήνα και να το επικυρώσει από τις ελληνικές αρχές, μια αποστολή που ο αιδεσιμότατος εκτέλεσε με περίσσιο ζήλο και φιλοδοξία».

Η ίδια, ωστόσο, πιστεύει πως ο λόρδος έδρασε κατ’ αυτό τον τρόπο γιατί εκμεταλλεύτηκε το αποικιοκρατικό κλίμα της εποχής που επέτρεπε τέτοιου είδους λεηλασίες. Η Μαρκολόνγκο υποστηρίζει πως ο πρέσβης του Αύγουστος Σουαζέλ-Γκουφιέ είχε προσπαθήσει μαζί με τον προσωπικό του καλλιτέχνη Φοβέλ επανειλημμένως να στείλουν στο Παρίσι τα αρχαιοελληνικά ευρήματα που είχαν βρει στην Αθήνα, αλλά δεν τα κατάφεραν. Και προφανώς, αν μπορούσαν, θα το έκαναν και με τον Παρθενώνα, αλλά δεν τόλμησαν. «Γι’ αυτό θεωρώ ότι όλη η Ευρώπη είναι υπόλογη σε αυτό που συνέβη, είναι συνένοχη, γιατί όλοι εκμεταλλεύτηκαν την κατάσταση με τον χειρότερο τρόπο. Είναι θέμα καθαρά αποικιοκρατικής βλέψης και συνείδησης. Εβλεπαν την Ελλάδα περίπου όπως τις χώρες της Αφρικής, ότι ήταν ένα μακρινό κράτος, υπό οθωμανική κυριαρχία, οπότε θεωρούσαν ότι έχουν το δικαίωμα να αρπάξουν ό,τι μπορούν στο αποικιοκρατικό πνεύμα της εποχής. Οπως, επίσης, λανθασμένα θεωρούσαν ότι οι Ελληνες δεν ήταν αρκετά δυνατοί ώστε να επαναστατήσουν».

Η νέμεση

Μιλάμε για μια σειρά γεγονότων που φαντάζουν μοιραία, όπως η ίδια θεωρεί, τα οποία έδειξαν στην πράξη ότι μετά την ύβρη ακολουθεί η νέμεση. Δεν είναι τυχαίο ότι μια σειρά από συμφορές βρήκαν τον λόρδο Ελγιν, ως τιμωρία των αρχαίων θεών, για το έγκλημα: έχασε την περιουσία του, βίωσε θανάτους, έπαθε δυσμορφία, λεπτομέρειες για τις οποίες μας ενημερώνει αναλυτικά η Μαρκολόνγκο στο βιβλίο. Οσο για το βιβλίο, μας λέει κλείνοντας: «Ηταν η ελάχιστή μου συνεισφορά στην Ελλάδα, γιατί νομίζουμε ότι ξέρουμε την ιστορία των Γλυπτών, αλλά αγνοούμε τις λεπτομέρειες και δεν αντιλαμβανόμαστε το μέγεθος του εγκλήματος[…] Ολοι λέμε ότι οι ρίζες μας είναι στην Ελλάδα, αλλά πώς μπορούμε να το λέμε αυτό όταν τα μέλη του Παρθενώνα έγιναν κομμάτια;».

Βέβαια η ίδια δηλώνει περήφανη ως Ιταλίδα που η χώρα της έπαιξε έναν πολύ σημαντικό ρόλο επιστρέφοντας το κομμάτι Φέιγκαν και συμφωνεί ότι η διπλωματική αυτή κίνηση που ξεκίνησε από τα μέρη της, στη Σικελία, άνοιξε τον δρόμο για την επιστροφή των Γλυπτών.


Φωτογραφία: Nίκος Αλιάγας