«Μουσείο» Μπουτάρη: Η πρώτη βιβλιοθήκη... κρασιού στην Ελλάδα - Το μεγάλο όραμα που πήρε σάρκα και οστά στη Νάουσα

Ολα ήταν οργανωμένα για να εκπληρωθεί το όραμα του κυρ Γιάννη, μόλις έναν χρόνο μετά τον θάνατό του: η πρώτη επίσημη Βιβλιοθήκη Οίνου στην Ελλάδα, στο μέρος που γέννησε τα όνειρά του, στη Νάουσα, ανάμεσα σε συγγενείς και φίλους και σε ένα κλίμα συγκίνησης που συνοδεύει την απώλεια ανθρώπων που έχουν σκορπίσει και έχουν λάβει αγάπη.

Μια τέτοια κίνηση είναι η δημιουργία της ΒΙΒΟΝ, της πρώτης Βιβλιοθήκης Οίνου στη Νάουσα που σφραγίζει την επανεκκίνηση του Ιδρύματος Μπουτάρη. Ταυτόχρονα εκτελεί με τον καλύτερο τρόπο το όραμα του κυρ Γιάννη με την ένωση των οινικών δυνάμεων, μετά την εξαγορά του Σιγάλα στη Σαντορίνη, τον ευλογημένο τόπο του Ασύρτικου, μια ποικιλία που είχε αναδείξει ο Γιάννης Μπουτάρης σε όλο τον κόσμο.

Η πρώτη φιάλη

Φτάνοντας στη Νάουσα, σε μια ομίχλη που ταιριάζει απόλυτα σε έναν ευλογημένο από τον θεό Διόνυσο τόπο, άμεσα συνυφασμένο με το κρασί, νιώθεις το βάρος της Ιστορίας. Η τιμημένη κάποτε χώρα των Μακεδόνων, σημείο αναφοράς για τον Αλέξανδρο, αφού εδώ και συγκεκριμένα στην αρχαία πόλη της Μίεζας διδάχτηκε ο στρατηλάτης από τον Αριστοτέλη τα μυστικά της φιλοσοφίας και έγινε ο εμπνευσμένος ηγέτης του Βορρά και της Ανατολής, δεν είναι τυχαία μία από τις πιο παραγωγικές τοποθεσίας της χώρας μας.

Αυτός ο ιερός τόπος, που θεωρείται η πόλη των ροδάκινων και του κρασιού, πλέον φιλοξενεί το πρώτο μουσείο οίνου στη χώρα με τη σφραγίδα και την επωνυμία ενός ανθρώπου που πίστεψε όσο λίγοι στο μέλλον του κρασιού. Για πρώτη φορά μια βιβλιοθήκη, που έχει φυσική αλλά και ψηφιακή μορφή, είναι αποκλειστικά αφιερωμένη στο κρασί και συνιστά μια κυψέλη ανακάλυψης, γνώσης και συνεργασίας. Αυτό το όραμα γίνεται τώρα πραγματικότητα από το Ιδρυμα Μπουτάρη με τη στήριξη της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Βέροιας και της Future Library.

Ηταν άλλωστε ο ίδιος ο Γιάννης Μπουτάρης που είχε στείλει ένα mail στον τότε διευθυντή της Βιβλιοθήκης της Βέροιας και ιδρυτή της Future Library Γιάννη Τροχόπουλο, για να μοιραστεί την ιδέα για την ίδρυση της πρώτης Bιβλιοθήκης Oίνου. Η ιδέα πήρε σάρκα και οστά αλλά, ενώ ξεκίνησε ως Bιβλιοθήκη Οίνου Νάουσας, τελικά απέκτησε ευρύτερο χαρακτήρα και αυτή τη στιγμή συνιστά ένα σημείο αναφοράς για τους ανθρώπους που πιστεύουν ότι το κρασί είναι ζωντανό κομμάτι ιστορίας και πολιτισμού.

Γι’ αυτό και η ΒΙΒΟΝ (Biblioteca Oenologica) όχι μόνο ακολουθεί τα πρότυπα των σπουδαίων βιβλιοθηκών του εξωτερικού, αλλά λειτουργεί ως τόπος έρευνας, αναγνωστήριο (δεν είναι δανειστική), ακόμα και ως εκπαιδευτικός πόλος, αλλά και ως χώρος διάδρασης, όπου κανείς θα βρίσκει ό,τι ψάχνει γύρω από το κρασί σε ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων. Στις συλλογές της περιλαμβάνονται διαφορετικά αρχεία με κύριο σημείο αναφοράς τις δωρεές της δρα Σταυρούλας Κουράκου-Δραγώνα, η οποία έχει γράψει ιστορία γύρω από το κρασί και το αρχείο του Γιάννη Μπουτάρη.

Σε αυτόν τον καλαίσθητο χώρο μπορεί να βρει κανείς, εκτός από βιβλία και τεκμήρια γύρω από το κρασί, προσωπικά αντικείμενα του Μπουτάρη που συνιστούν σημεία αναφοράς για την ιστορία του κρασιού και του τόπου. Εδώ βλέπουμε, σε μια προθήκη, να δεσπόζει η πρώτη φιάλη κρασιού της Ελλάδας καθώς και οι πρώτες φιάλες που παρήχθησαν στη Νάουσα.

Ο προπάππος Ιωάννης Μπουτάρης, του οποίου το όνομα πήρε ο κυρ Γιάννης, ήταν ο πρώτος που καινοτόμησε, το 1879, σε μια Ελλάδα υπό τουρκική κατοχή, χρησιμοποιώντας γυάλινες φιάλες για την εμπορία κρασιού που τότε κυκλοφορούσε ακόμα σε νταμιτζάνες και ασκούς. Ισως κάπως έτσι να δικαιολογείται και η απέχθεια του Γιάννη Μπουτάρη για το χύμα κρασί, όπως φάνηκε και από το βιβλίο του, και η ιδιαίτερη φροντίδα που επέδειξε στη φιλοσοφία της εμφιάλωσης.

Η ύπαρξη του οινοποιείου του Ιωάννη Μπουτάρη κράτησε μέχρι και λίγο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ αμέσως μετά τη λήξη του χτίστηκε και το δεύτερο οινοποιείο που λειτούργησε μέχρι τα τέλη του ’50. Ο Γιάννης Μπουτάρης και η οικογένεια είναι που προστάτευσαν την καταστροφή των αμπελιών από τη φυλλοξήρα - και το κυριότερο έκαναν τους κατοίκους να αγαπήσουν το κρασί, και να πιστέψουν σε αυτά τα ομιχλώδη αμπέλια και τις τοπικές ποικιλίες όπως το ξινόμαυρο.

Ηξεραν άλλωστε ότι ο Μεγαλέξανδρος ήταν αυτός που τους είχε ανοίξει τον δρόμο και έτσι μαθαίνουμε ότι ήδη από την εποχή της Τουρκοκρατίας οι οινοποιοί έβαζαν στην ετικέτα του κρασιού το κεφάλι του Μεγαλέξανδρου και ήταν αυτή η συγκεκριμένη αναπαράσταση με τη λεοντή που αναπαράχθηκε ευρύτερα στην Ελλάδα ακόμα και στα νομίσματα. Η μορφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου ήταν το πειστήριο της βαθιάς πεποίθησης ότι η ενιαία ιστορία του τόπου είναι συνυφασμένη με μάχες και αγώνες, με ήρωες και με καθημερινούς ανθρώπους του μόχθου, τέλος πάντων με όλα αυτά που εξομολογούνταν οι άνθρωποι του κρασιού στον τρύγο, στις λάσπες, σε όμορφα νυχτέρια.

Αυτά θυμούνται στα εγκαίνια της βιβλιοθήκης οι γνωστοί και οι φίλοι του Γιάννη Μπουτάρη, οι γιοι του, Μιχάλης και Στέλλιος -ο πρώτος ανέλαβε να μιλήσει ως αντιπρόεδρος του Ιδρύματος Μπουτάρη- για το σπουδαίο όραμα που υλοποιείται χάρη σε δωρεές και χορηγίες και στους ανθρώπους που το πίστεψαν. Ακολουθώντας το παράδειγμα του πατέρα του, ο Μιχάλης Μπουτάρης αφιέρωσε τη ζωή του στο κρασί, παρά τις σπουδές Φιλοσοφίας στο Χάρβαρντ.

Είναι αυτές οι σπουδές, όπως ομολόγησε, που τον βοήθησαν να αντιληφθεί το θεωρητικό υπόβαθρο που κρύβει το κρασί ως σημείο πολιτισμού. Σπουδάζοντας σε βάθος το κρασί φτάνει σήμερα να εγκαινιάσει, μαζί με τον αδελφό του Στέλλιο, μια νέα εποχή για την επωνυμία του Κυρ-Γιάννη. Μαζί τα δυο αδέλφια τρέχουν το Κτήμα Κυρ-Γιάννη στο Γιαννακοχώρι και στον Αγιο Παντελεήμονα και ατενίζουν το μέλλον με αισιοδοξία, παρά τις δυσκολίες, περιβαλλοντολογικές και άλλες που χτυπάνε τελευταία το κρασί.

Πλέον ο Μιχάλης Μπουτάρης δείχνει ιδιαίτερη ευαισθησία όχι μόνο για τη διεθνή επικράτηση της ελληνικής ετικέτας, αλλά και για τη νεοφυή επιχειρηματικότητα και τον σεβασμό στο περιβάλλον που ξεκινά από τους χώρους της ΒΙΒΟΝ. Δεν είναι τυχαίο ότι εδώ ακριβώς εντάσσεται το «Παρατηρητήριο Κλιματικής Αλλαγής και Ανθεκτικότητας» που είναι ο δεύτερος άξονας δραστηριοποίησης της Βιβλιοθήκης Οίνου και μάλιστα σε έναν ιστορικό χώρο, όπως είναι το κτίριο του 1906 που στέγαζε το πρώτο Οινοποιείο Μπουτάρη και πλέον, πλήρως ανακαινισμένο, φιλοξενεί τη νέα βιβλιοθήκη.

Οραμα πολλών ανθρώπων

«Το κρασί, όπως όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί, καθορίζεται από οργανικές ενώσεις. Οι πιο πετυχημένες είναι οι εστέρες, που βγαίνουν από το πάντρεμα αλκοόλης και οξέων και γεννούν τα αρωματικά θέλγητρά του. Κάτι ανάλογο συμβαίνει με τους ανθρώπους: όταν συναντηθούν υπό κατάλληλες συνθήκες και ταιριάξει η χημεία τους, μπορεί να προκύψουν ωραίες καταστάσεις», έγραφε ο Γιάννης Μπουτάρης στην αυτοβιογραφία του «Εξήντα χρόνια τρύγος...» που είχε γράψει σε συνεργασία με τη Μαρία Μαυρικάκη (εκδόσεις Πατάκη), η οποία ήταν από τους ανθρώπους που παραβρέθηκαν στα εγκαίνια.

Δεν είναι τυχαίο ότι, αντί για μια τελετή με πολιτικούς και επίσημους καλεσμένους, η οικογένεια Μπουτάρη προτίμησε κάτι πιο κλειστό: έτσι, στα εγκαίνια της ΒΙΒΟΝ παραβρέθηκαν μόνο φίλοι, άνθρωποι με ξεχωριστή ιστορία στον χώρο του κρασιού, αλλά και του βιβλίου. Το χρέος της επίσημης πρώτης ανέλαβαν άνθρωποι που μπορούσαν να μιλήσουν συνολικά για το πνεύμα και τη σημασία του οίνου ως σημείο πολιτισμού, όπως η Μερόπη Παπαδοπούλου, μια γυναίκα που έχει γράψει ιστορία με τα κείμενά της για το κρασί και το περιοδικό «Οινοχόος».

Ο άνθρωπος που το όνομα του είναι συνυφασμένο με την ανάπτυξη των βιβλιοθηκών στην Ελλάδα, ιδρυτής της Future Library και ένας από τους κύριους συντελεστές του εγχειρήματος, ο κ. Γιάννης Τροχόπουλος, δήλωσε πολύ τυχερός που με τον «Μιχάλη τον γιο του, στον οποίο με παρέδωσε ο πατέρας τους για τις λεπτομέρειες του εγχειρήματος».

Στην ξεχωριστή σημασία του Γιάννη και του Μιχάλη ως ανθρώπων με πραγματικό όραμα αναφέρθηκε ο Κωνσταντίνος Λαζαράκης, ο οποίος έχει ανεβάσει πολύ ψηλά την υπόθεση «οίνος» στην Ελλάδα με την επιστημονική του γνώση, ως πρώτος Ελληνας Master of Wine και πρόεδρος του WSPC: «Η ΒΙΒΟΝ είναι ταυτόχρονα ένα σημάδι ότι ο χώρος του κρασιού στην Ελλάδα επιδιώκει την ωριμότητα, αλλά και ένα σκαλοπάτι προς αυτήν. Οσοι αγαπάμε το ελληνικό κρασί χρωστάμε ένα μεγάλο ευχαριστώ στην οικογένεια Μπουτάρη».

Οι σπονδές στη φύση

Οσο για τα λόγια του αείμνηστου Η.Χ. Παπαδημητρακόπουλου, αυτά φάνηκαν να απηχούν τις αγωνίες και τα όνειρα των ανθρώπων ενός τόπου που είναι άμεσα συνδεδεμένος με το κρασί. Eνα μέρος πραγματικό και ονειρικό μαζί, σαν την ιστορία του Μπουτάρη που ήταν περήφανος για την καταγωγή του, τόσο για τη Νάουσα όσο και για το Νυμφαίο και είχε τιμήσει, με κάθε τρόπο, κάθε σπιθαμή του τόπου, από τα αμπέλια μέχρι τα ψηλά βουνά, τα βράχια και τα έλατα που ήταν κομμάτια της ιδιοσυγκρασίας του.

Αυτά φαίνονται να δεσπόζουν στο μήκος της διαδρομής, μαζί με ιτιές και σφενδάμους, καθώς ανηφορίζουμε προς το βουνό, πολύ κοντά στην περιοχή 3-5 Πηγάδια. Περπατώντας σιωπηλά μέσα στη φύση, μια μπάντα από κρουστά καλεί με τον δικό της τρόπο το πνεύμα του κυρ Γιαννη.

Οι «σπονδές» συμπληρώνονται με το απαραίτητο κρέας και εξαιρετικά μπουκάλια από Ράμνιστα -το υψηλής ποιότητας κρασί του κυρ Γιάννη- που ανοίγουν προς τιμή μας. Καθώς ζητάω ένα ποτήρι από το 2019, θυμάμαι τα λόγια του από το βιβλίο του «Εξήντα χρόνια τρύγος...»: «Πάρτε μπουκάλια του ’19, κρατήστε τα στην κάβα σας και θα με θυμηθείτε μετά από κάποια χρόνια».

Χρειάστηκε μόλις ένας χρόνος για να θυμηθούμε τα πάντα και να ξαναγράψουμε τις δικές μας ιστορίες, ανακατεύοντας όνειρα και μνήμες, στη βιβλιοθήκη που αναφέρεται σε εκείνον. Πώς το έλεγε ο Μποντλέρ; Μεθύστε χωρίς διακοπή με κρασί, με ποίηση ή με αρετή ή όπως προτιμάτε.