Σπύρος Παππάς

Η αύξηση αυτή δεν είναι τυχαία ούτε συγκυριακή. Αντίθετα, αντανακλά μια σειρά κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών διεργασιών που ωριμάζουν τα τελευταία χρόνια. Πέρα από την κόπωση από τις διαδοχικές κρίσεις, υπάρχουν συγκεκριμένα αίτια που εξηγούν γιατί ολοένα και περισσότεροι πολίτες επιλέγουν τη στάση αναμονής.

Πρώτος παράγοντας είναι η οικονομική ανασφάλεια για το μέλλον. Παρά την επίσημη έξοδο από τις μεγάλες κρίσεις της προηγούμενης δεκαετίας και την ανάκαμψη των τελευταίων χρόνων, η καθημερινότητα πολλών δεν βελτιώθηκε όσο προσδοκούσαν. Η ακρίβεια, το υψηλό κόστος ζωής, οι χαμηλοί μισθοί και η συνεχής φορολογική πίεση δημιουργούν απογοήτευση. Όταν οι πολίτες αισθάνονται ότι κανένα κόμμα δεν ανταποκρίνεται στις οικονομικές τους ανησυχίες, απομακρύνονται και επιλέγουν να “παγώσουν” την απόφασή τους. Η οικονομική απογοήτευση δεν επηρεάζει μόνο την καθημερινότητα, αλλά ενισχύει και την αίσθηση ότι οι θεσμοί δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες των πολιτών, οδηγώντας έτσι σε μεγαλύτερη θεσμική δυσπιστία.

Η θεσμική δυσπιστία βαθαίνει. Η πόλωση, τα σκάνδαλα και η αίσθηση αδιαφάνειας ενισχύουν την απαξίωση του πολιτικού συστήματος. Πολλοί δεν πιστεύουν ότι η αλλαγή κυβέρνησης συνεπάγεται ουσιαστική αλλαγή πολιτικής. Έτσι, η αναποφασιστικότητα συχνά εκφράζει μια παθητική αποχή. Η αδυναμία εμπιστοσύνης στους θεσμούς συνοδεύεται από επαναξιολόγηση των παραδοσιακών πολιτικών ταυτοτήτων και αξιών, γεγονός που οδηγεί στη μετατόπιση των πολιτικών επιλογών.

Οι παλιές πολιτικές ταυτότητες, όπως ο άξονας αριστερά–δεξιά, έχουν εξασθενήσει. Ο κεντρώος χώρος γίνεται πιο ρευστός και λιγότερο ιδεολογικός, ενώ η ψήφος βασίζεται περισσότερο σε κριτήρια όπως η προσωπική ασφάλεια, η διαχείριση κρίσεων και η αξιοπιστία των κομμάτων. Η ρευστότητα των αξιών συνδυάζεται με την υπερπληροφόρηση και την έντονη πολιτική αντιπαράθεση, δυσκολεύοντας τους πολίτες να σχηματίσουν σαφή επιλογή και αυξάνοντας την πολιτική κόπωση.

Οι πολίτες εκτίθενται σε τεράστιο όγκο πληροφορίας από τα μέσα ενημέρωσης και τα κοινωνικά δίκτυα, συχνά χωρίς ουσία. Η συνεχής αντιπαράθεση και ο υπερκορεσμός πολιτικών μηνυμάτων δημιουργούν “ανοσία” απέναντι στις προεκλογικές υποσχέσεις. Έτσι, πολλοί προτιμούν να αποφασίσουν αργότερα. Η κούραση από την πολιτική μεγαλώνει όταν οι πολίτες δεν βλέπουν σταθερές και αξιόπιστες επιλογές στα κόμματα.

Η κυβερνητική κόπωση είναι εμφανής, αλλά ένα μεγάλο μέρος ψηφοφόρων δεν βρίσκει πειστική εναλλακτική στην αντιπολίτευση. Πολλές έρευνες δείχνουν ότι οι αναποφάσιστοι τείνουν να καταλήγουν στην τελική τους επιλογή την τελευταία εβδομάδα πριν από τις εκλογές, ενώ σημαντικό μέρος τους προέρχεται από μεσαίες ηλικίες και από ψηφοφόρους που στο παρελθόν στήριζαν τα μεγάλα κόμματα.

Το ΠΑΣΟΚ εμφανίζει άνοδο, αλλά δεν έχει παγιώσει αίσθηση κυβερνησιμότητας, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ δείχνει αδύναμος και ασταθής. Η αδυναμία αυτή των κομμάτων να πείσουν ενισχύει την αναποφασιστικότητα των ψηφοφόρων, διαμορφώνοντας τη λογική: “Δεν θέλω αυτό που έχω, αλλά δεν έχω αποφασίσει τι θέλω μετά”. Στις περισσότερες πρόσφατες μετρήσεις, πάνω από το 20 % των πολιτών δηλώνουν ότι παραμένουν σε στάση αναμονής, γεγονός που επιβεβαιώνει ότι η αβεβαιότητα αποτελεί πλέον σταθερό στοιχείο της πολιτικής πραγματικότητας.

Η άνοδος των αναποφάσιστων δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Σε όλη την Ευρώπη, οι ψηφοφόροι είναι λιγότερο πιστοί στα κόμματα, πιο κινητικοί και επιρρεπείς σε μετακινήσεις της τελευταίας στιγμής. Στις ευρωεκλογές του 2024, στη Γαλλία οι αναποφάσιστοι αποτέλεσαν σημαντικό μέρος του εκλογικού σώματος, ενώ στην Ιταλία το 44 % των πολιτών δήλωνε αβεβαιότητα για τη συμμετοχή του. Η αναποφασιστικότητα είναι κομμάτι μιας ευρύτερης ευρωπαϊκής κρίσης εμπιστοσύνης.

Η αύξηση λοιπόν των διστακτικών ψηφοφόρων δεν είναι απλώς μια στατιστική καταγραφή. Είναι το αποτέλεσμα οικονομικής πίεσης, θεσμικής δυσπιστίας, κοινωνικής μεταμόρφωσης και πολιτικής κόπωσης. Και πάνω απ’ όλα, αποτελεί μια υπενθύμιση ότι η πολιτική χρειάζεται να ξαναχτιστεί σε στέρεες βάσεις εμπιστοσύνης, ουσίας και αξιοπιστίας. Αυτό σημαίνει ότι στις επόμενες εκλογές οι αναποφάσιστοι θα μπορούσαν να καθορίσουν το αποτέλεσμα, καθιστώντας την πρόβλεψη πιο αβέβαιη από ποτέ!