Πάνος Λουκάκος

Τα τραγούδια του θα τα τραγουδούν και οι επόμενες γενιές, όπως τα τραγούδησαν και οι προηγούμενες από τη δεκαετία του 1960 έως σήμερα.

Πολλά έχουν γραφεί και θα συνεχίσουν να γράφονται για τον Σαββόπουλο από τις πρώτες ημέρες μετά τον θάνατό του. Ωστόσο τα καλύτερα για τον εαυτό του τα έχει γράψει και τα έχει πει ο ίδιος στους στίχους των τραγουδιών του, στις συνεντεύξεις του και εν τέλει στο αυτοβιογραφικό του βιβλίο «Γιατί τα χρόνια τρέχουν χύμα», που έγραψε πριν από τον θάνατό του κλείνοντας έτσι ερμητικά την πόρτα σε όσους θα επεδίωκαν να τον διεκδικήσουν πολιτικά μετά θάνατον, όπως ματαίως το επεδίωξαν και όσο ζούσε.

Με τα δικά του λόγια:

«Τι φταίνε τώρα οι μαύροι κυβερνώντες,
τα Κάππα, τα ΠΑΣΟΚ και τα Νου Δου;
Εμείς το εμφυσήσαμε το νέφος
που εντός του επωάσθηκαν όλοι αυτοί...»

Και ακόμη:

«Δεν είμαι Πασόκα
δεν είμαι ούτε ΚΚΕ
είμαι ό,τι είμαι
κι ό,τι τραγουδώ για σε».

Στην καλύτερη ίσως ειρωνεία για τα τσιτάτα και τη ρητορεία των πολιτευτών και των κομμάτων τραγουδάει στον «Πολιτευτή», για τον «φαλάκρα απέξω και από μέσα», όπως τον περιγράφει:

«Θυμάσαι που βαλάντωνες εκεί στην εξορία
και διάβαζες και Ρίτσο και αρχαία τραγωδία;
Τώρα κοκορεύεσαι επάνω στον εξώστη
και μιλάς στο πόπολο σαν τον ναυαγοσώστη. [...]
Εκείνο που υψώνεται και σε εκμηδενίζει
είναι της καρδούλας μου το φως που ξεχειλίζει
και ό,τι σε γλιτώνει και σου δίνει την αιτία
είναι που σε χρειάζεται και η γραφειοκρατία.
Ο πρώτος προβοκάτορας απ’ όλους στη ζωή μου
είναι η αφεντιά σου που αντιγράφει τη φωνή μου.
Αλλαξες το σώμα μου με έπιπλα και σκεύη
σαν τον σοσιαλισμό που σε βολεύει.
Χαρά να σε γιαούρτωνα εκεί που ρητορεύεις,
εκεί που με χειροκροτάς χωρίς να το πιστεύεις,
παίρνεις την αλήθεια μου και μου την κάνεις λιώμα,
απ’ το πόδι με τραβάς βαθιά μέσα στο χώμα».
Και προσθέτει: «Αφού τον ρεκτιφιέ που δεν σου κάνει τη δουλειά σου
τον διώχνεις μάλλον και παίρνεις άλλον, τον όποιον άλλον,
για δες και τους ηγέτες σου δίχως παραμύθι,
να χάσουν την ισχύ τους, ν’ αλλάξει η τακτική τους,
τον κάθε τεχνικό, της εξουσίας τον χρήστη,
εγώ τον αντιμετωπίζω δίχως πίστη,
άλλον μαραγκό, άλλον φαναρτζή,
άλλον συνθέτη, τώρα και ηγέτη».
Τραγουδώντας παράλληλα:
«Σ’ αυτόν τον τόπο όσοι αγαπούνε
τρώνε βρώμικο ψωμί
κι οι πόθοι τους ακολουθούνε
υπόγεια διαδρομή».

Ηταν ο Σαββόπουλος αναρχικός; Ηταν κομμουνιστής; Ηταν δεξιός; Τίποτε απ’ όλα αυτά. Ηταν ένας έντονα πολιτικοποιημένος άνθρωπος, που δεν φοβήθηκε ποτέ να πει τη γνώμη του για όσα συνέβαιναν, που δεν πρόσφερε ποτέ τις απόψεις του στο κομματικό χρηματιστήριο για να του σπρώξει αυτό κοινό και εισπράξεις, που δεν έγινε ποτέ ένας από τους πολλούς «στρατευμένους καλλιτέχνες», που διατήρησε πάντα την προσωπική ανεξαρτησία και ελευθερία του, που δεν αναζήτησε ποτέ πολιτικές προστασίες και προστάτες και απέρριψε με τραχύ τρόπο όσους επεδίωξαν να αναλάβουν για λογαριασμό του αυτό τον ρόλο. Ηταν ένα ελεύθερο πνεύμα, που αντιμετώπιζε και ερμήνευε αδογμάτιστα με οξύνοια και ρεαλισμό αυτά που κάθε φορά συνέβαιναν γύρω του.

Με αυτό το ελεύθερο πνεύμα δεν δίστασε να γίνει ένας από τους οξύτερους επικριτές του ΠΑΣΟΚ, το 1989, όταν σκάνδαλα και ακραίες πολιτικές αθλιότητες επικρατούσαν στην Ελλάδα. Με το ίδιο πνεύμα δεν δίστασε να υποστηρίξει τη Νέα Δημοκρατία, όταν η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ βύθιζε τη χώρα στο χάος. Ο ίδιος Σαββόπουλος, που είχε ξεκινήσει από την Αριστερά και έμεινε έως το τέλος ένας ενεργός, στρατευμένος μόνο στις αλήθειες που πίστευε πολίτης, πέρα και πάνω από κόμματα, πέρα και πάνω από συνθήματα και ψευδοϊδεολογήματα. Εμεινε έτσι σε μια μειοψηφία. Αλλά μια μειοψηφία με τεράστια επίδραση στην υπόλοιπη κοινωνία μέσα από την υπέροχη τέχνη του και τον χαρισματικό λόγο του.

«Οι μειοψηφίες τάγματα ξυπόλητα
σκαρφαλώνουν μέσα σε σκοτάδια απόλυτα», τραγούδησε ο ίδιος. Και ακόμη:

«Και δεν ακούν τα κόμματα και το μεγάφωνό τους
το χτύπο της καρδιάς που μας βαφτίζει ανθρώπους».

Ενα από τα σχετικά άγνωστα τραγούδια του Σαββόπουλου ήταν αυτό που έγραψε για τον θάνατο του Κάρολου Κουν:

«Ηταν ένα παιδί,
παιδί και στο μυαλό και στην ψυχή,
μα είχε τέχνη ενός μεγάλου
και το αίσθημα του άλλου.
Αυτός που πέθανε προχθές
σ’ την έσκασε και μη τον κλαις,
όποιος με το θαύμα ζήσει
δεν πεθαίνει, θα γυρίσει».

Αυτοί οι στίχοι του θα μπορούσαν ίσως να είναι ο καλύτερος επικήδειος και για τον ίδιο τον Διονύση Σαββόπουλο.