Πάνος Λουκάκος

Κανείς δεν θέλησε να εορτάσει την επέτειο από το κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ και τα διάφορα εντός και εκτός Βουλής αποκόμματά του. Ούτε συνεντεύξεις, ούτε δηλώσεις, ούτε εκδηλώσεις, ούτε αφιερώματα. Σαν να μην υπήρξε η 25η Ιανουαρίου, σαν να μην υπήρξε η «Πρώτη Φορά Αριστερά», σαν να μην υπήρξε ποτέ η εποχή 2015-2019 που ξεκίνησε δέκα χρόνια πριν από σήμερα.

Λογικό είναι μην αισθάνονται ιδιαίτερα περήφανοι οι πρωταγωνιστές της «Πρώτης Φοράς Αριστερά», που εξελίχθηκε σε «πρώτη φορά Αριστεροακροδεξιά» με την κυβέρνηση συνασπισμού ΣΥΡΙΖΑ και Ανεξάρτητων Ελλήνων. Λογικό είναι να μην αισθάνονται περήφανοι και για το τσίρκο Βαρουφάκη, το κλείσιμο των τραπεζών, τα capital controls, το ψευδεπίγραφο δημοψήφισμα, την κωλοτούμπα Τσίπρα, το τρίτο «αριστερό» μνημόνιο και όλα τα άλλα απερίγραπτα που ακολούθησαν στην υπερτετραετή εποχή τους.

Οσο λογικό είναι ότι δεν εόρτασε την «ηρωική» επέτειό του ό,τι έχει απομείνει από τον ΣΥΡΙΖΑ, άλλο τόσο περίεργο είναι ότι δεν υπενθύμισαν την αφετηρία και την κωμικοτραγική συνέχειά της τα κόμματα που βρέθηκαν τότε απέναντι στους ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, η Νέα Δημοκρατία και το ΠΑΣΟΚ. Ούτε από την πλευρά αυτή υπήρξαν δηλώσεις, εκδηλώσεις ή αφιερώματα υπενθύμισης της «θλιβερής» επετείου και των συνεπειών της.

Ερωτηματικά

Δεν προκαλεί απορίες η στάση του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά αφήνει ερωτηματικά η σιγή των άλλων. Και πρέπει ίσως να γυρίσουμε αρκετά χρόνια πριν από το 2015 και να αναζητήσουμε εκεί τις απαντήσεις.

Αν πάμε πίσω στο 2009, η Νέα Δημοκρατία του Κώστα Καραμανλή κυβερνούσε ήδη επί πέντε χρόνια και επί των ημερών της συντελέστηκε ο πλήρης εκτροχιασμός της οικονομίας, που οδήγησε τελικά στη χρεοκοπία και τα μνημόνια. Οταν αντελήφθη επιτέλους ο Καραμανλής πού οδηγούνται τα πράγματα, ζήτησε στήριξη από την αξιωματική αντιπολίτευση του Γιώργου Παπανδρέου για να αντιμετωπιστεί η κρίση. Ο Παπανδρέου αρνήθηκε κάθε συναίνεση για τα σκληρά μέτρα που έπρεπε να ληφθούν, αντίθετα υποστήριξε ότι «λεφτά υπάρχουν». Βοήθησε έτσι τον Καραμανλή να απεμπλακεί και παραιτούμενος να του παραδώσει, πολύ ευχαρίστως είναι η αλήθεια, την «καυτή πατάτα».

Τον διευκόλυνε, μάλιστα, ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, καθώς είχε καταστήσει σαφές ότι θα εργαλειοποιούσε την επικείμενη προεδρική εκλογή, με τις τότε ισχύουσες ενισχυμένες πλειοψηφίες, για να ανατρέψει την κυβέρνηση και άρα να προκαλέσει προσφυγή σε πρόωρες εκλογές. Προφανές είναι πως αν ο Παπανδρέου είχε συναινέσει σε μέτρα για την αντιμετώπιση της κρίσης και είχε στηρίξει τότε την κυβέρνηση Καραμανλή, θα υπήρχαν πιθανότητες να αποφευχθούν πολλά από αυτά που ακολούθησαν.

Ετσι, βρέθηκε αυτός με την «καυτή πατάτα» στα χέρια. Λίγους μήνες μετά την πανηγυρική εκλογική νίκη του όμως, τον Οκτώβριο του 2009, αναγκάστηκε να ζητήσει κι αυτός με τη σειρά του συναινέσεις από την αξιωματική αντιπολίτευση για την αντιμετώπιση της κρίσης. Ο τότε αρχηγός της Νέας Δημοκρατίας Αντώνης Σαμαράς απέκλεισε κατηγορηματικά κάθε στήριξη. Ετσι, φτάσαμε στο Καστελόριζο του Παπανδρέου και την αναγκαστική προσφυγή στο πρώτο μνημόνιο, καθώς ήταν πλέον δεδομένη η χρεοκοπία της χώρας. Ακολούθησαν ανερμάτιστες κινήσεις του Παπανδρέου, με κορυφαία αυτή της προκήρυξης δημοψηφίσματος που δεν πραγματοποιήθηκε μεν, αλλά οδήγησε ταχύτερα στην πτώση του. Πιθανό είναι πως αν είχε εξαρχής συναινέσει ο Αντ. Σαμαράς σε μέτρα διαχείρισης της κρίσης, θα είχαν αποφευχθεί πολλές από τις συνέπειες που ακολούθησαν.

Τον Γ. Παπανδρέου διαδέχτηκε ο Λουκάς Παπαδήμος, ο οποίος υπέγραψε το δεύτερο μνημόνιο. Εξαίρετος οικονομολόγος, με αυξημένο κύρος ως επιτυχημένος τραπεζίτης στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, πιθανώς να είχε οδηγήσει ταχύτερα τη χώρα στην έξοδο από την κρίση αν του είχε δοθεί ο αναγκαίος χρόνος. Δεν του δόθηκε όμως, καθώς ο Α. Σαμαράς, επειγόμενος να κυβερνήσει, έκανε ό,τι μπορούσε για να συντομεύσει τον βίο της κυβέρνησης Παπαδήμου.

Τον Παπαδήμο διαδέχτηκε τον Ιούνιο του 2012 ο Αντ. Σαμαράς, ο οποίος αντιλαμβανόμενος το μέγεθος και τις συνέπειες της κρίσης έκανε τη δική του κωλοτούμπα και από ακραία αντιμνημονιακός των δύο Ζαππείων, έγινε συνεπής χειριστής των μνημονιακών μέτρων. Η κυβέρνηση Σαμαρά - Βενιζέλου έφερε ορισμένα πρώτα θετικά αποτελέσματα στη διαχείριση των δημοσιονομικών προβλημάτων, αλλά η λαϊκίστικη επέλαση του Αλέξη Τσίπρα και του ΣΥΡΙΖΑ ανέκοψαν αυτή την πορεία.

Με όχημα πάλι την προεδρική εκλογή και την απουσία της προβλεπόμενης ενισχυμένης πλειοψηφίας, ο Τσίπρας, επειγόμενος κι αυτός να κυβερνήσει, ανέτρεψε στα τέλη του 2014 την κυβέρνηση Σαμαρά - Βενιζέλου. Αν δεν είχε ανατραπεί και είχε παραμείνει η κυβέρνηση αυτή για ένα μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, πιθανότατα θα είχαν αποφευχθεί πολλά από όσα ακολούθησαν και ίσως το τρίτο «αριστερό» μνημόνιο, το οποίο υπό διαφορετικές συνθήκες θα μπορούσε να μην έχει επιβληθεί.

Τον Ιανουάριο του 2015 ανέλαβε η κυβέρνηση Τσίπρα - Καμμένου, με τον Τσίπρα να διαβεβαιώνει ότι θα σκίσει τα μνημόνια με έναν νόμο και ένα άρθρο. Είχαν προηγηθεί και τα ανεκδιήγητα προεκλογικά συνθήματά του, με χαρακτηριστικότερο το «Go back μαντάμ Μέρκελ, Go back, κύριε Σόιμπλε, Go back κυρίες και κύριοι της συντηρητικής νομενκατούρας της Ευρώπης, go back μαζί με την τρόικά σας, τους τοκογλύφους σας, τη σκληρότητά σας, την αλαζονεία σας». Βεβαίως αυτός που έκανε τελικά «back» δεν ήταν η Μέρκελ ή ο Σόιμπλε. Ηταν ο Τσίπρας με την κωλοτούμπα του και το τρίτο μνημόνιο.

«Ουδείς αναμάρτητος»

Αν δούμε λοιπόν τη σειρά και τις διαδοχικές φάσεις των εξελίξεων, εξηγείται ίσως γιατί κανείς δεν θέλει να θυμάται επετείους της δεκαετούς κρίσης. Μάλλον διότι «ουδείς αναμάρτητος», όπως είχε πει ο Αντ. Σαμαράς όταν ρωτήθηκε στο Βερολίνο πώς από αντιμνημονιακός έγινε τελικά μνημονιακός. Η Ελλάδα έμεινε έτσι δέκα χρόνια στα μνημόνια και έζησε τη μεγαλύτερη οικονομική, κοινωνική, πολιτική και ανθρωπιστική κρίση που γνώρισε ποτέ ευρωπαϊκή χώρα. Πορτογαλία, Ιρλανδία και Κύπρος, που επίσης μπήκαν την ίδια εποχή σε μνημόνια, βγήκαν έπειτα από μόλις τρία χρόνια και συνέχισαν κατόπιν με πλήρως σταθεροποιημένη κοινωνία.

Υπήρχε όμως μια βασική και καθοριστική διαφορά ανάμεσα στην Ελλάδα και τις τρεις αυτές χώρες: εκεί τα συστημικά κόμματα διαχειρίστηκαν την κρίση και τα μνημόνια με σοβαρότητα, συναινέσεις, συνεννοήσεις, αμοιβαίες στηρίξεις και αξιοπιστία. Εδώ η χρεοκοπία και οι συνέπειές της αποτέλεσαν αντικείμενο άγριας επαναλαμβανόμενης κομματικής εκμετάλλευσης και ακραίας δημαγωγικής συνθηματολογίας από την εκάστοτε αντιπολίτευση.

Πού κατέληξαν όλα αυτά; Πέντε αρχηγοί κομμάτων, οι οποίοι υπήρξαν οι πρωταγωνιστές της δεκαετούς κρίσης, αποστρατεύτηκαν: ο Κώστας Καραμανλής, ο Γιώργος Παπανδρέου, ο Αντώνης Σαμαράς, ο Βαγγέλης Βενιζέλος και ο Αλέξης Τσίπρας. Ο ΣΥΡΙΖΑ διαλύθηκε εις τα εξ ων συνετέθη, το ΠΑΣΟΚ έκτοτε φυτοζωεί και μόνο η Νέα Δημοκρατία κατόρθωσε να επιβιώσει. Πώς λοιπόν να μη θέλουν να τα ξεχάσουν όλοι όλα, αφού η κάθε πλευρά έχει στην ντουλάπα της κρυμμένους τους δικούς της σκελετούς;