Παντελής Καψής

Το κάνει όταν ανακύπτουν στο δημόσιο διάλογο συγκεκριμένα προβλήματα: αντί να μπει στις λεπτομέρειες της πολιτικής για την αντιμετώπιση τους αναδεικνύει την ιδεολογική τους διάσταση. Συχνά αφήνοντας κατά μέρος το ίδιο το πρόβλημα. Κάποιοι θα έλεγαν ότι την ενδιαφέρει μόνο η επικοινωνία.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι καταλήψεις και τα περιστατικά βίας στα πανεπιστήμια. Σε πρώτη φάση εμφάνισε την πανεπιστημιακή αστυνομία ως πανάκεια. Στα κοινωνικά δίκτυα δόθηκαν σκληρές μάχες με βαρείς χαρακτηρισμούς, ανάμεσα στους υποστηριχτές και τους αντιπάλους της. Ο νόμος ψηφίστηκε, στη συνέχεια όμως σιωπηρά, χωρίς ποτέ να καταλάβει κανείς το γιατί, η πανεπιστημιακή αστυνομία εγκαταλείφθηκε πριν καν δοκιμαστεί στην πράξη. Σήμερα, όταν το ζήτημα επανήλθε στην επικαιρότητα, ο πρωθυπουργός κάνει αυτά τα οποία θα έπρεπε να είχαν γίνει πριν από 4 χρόνια αν η κυβέρνηση ενδιαφερόταν πράγματι να αντιμετωπίσει το φαινόμενο και όχι να έχει απλώς κάποιες περιστασιακές επικοινωνιακές νίκες.

Το πρόβλημα με αυτή την προσέγγιση είναι ότι η αποτελεσματικότητα της φθίνει με τον χρόνο. Στη δεύτερη τετραετία το επιχείρημα «γιατί δεν τα έχετε αλλάξει όλο αυτό το διάστημα» γίνεται όλο και πιο πειστικό. Έτσι για να έχει ανταπόκριση πρέπει κάθε φορά να μεγαλώνει το διακύβευμα.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα σε αυτή την περίπτωση είναι ο δημόσιος τομέας και η αξιολόγηση των δημοσίων υπαλλήλων. Μπροστά στις ανεπάρκειες του κρατικού μηχανισμού, όπως φάνηκε στα Τέμπη με τραγικά αποτελέσματα αλλά και με τα αλλεπάλληλα κρούσματα της διαφθοράς, ο Κυριάκος Μητσοτάκης ανέβασε τον πήχη: εξήγγειλε ότι θα προτείνει την κατάργηση της μονιμότητας στην προσεχή αναθεώρηση του Συντάγματος. Έριξε έτσι και πάλι το γάντι στην αντιπολίτευση για μια ιδεολογικοπολιτική αντιπαράθεση στην οποία πιστεύει ότι έχει το πάνω χέρι. Το 70% των πολιτών είναι υπέρ της κατάργησης σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις.

Αν θα του βγει πολιτικά μένει να φανεί. Στο ΠΑΣΟΚ πάντως είναι φανερό ότι υπάρχουν εσωτερικές διαφωνίες. Υπέρ της κατάργησης για παράδειγμα είχε βγει πρόσφατα ο Κώστας Σκανδαλίδης, στη συνέχεια ωστόσο η επίσημη θέση του κόμματος ήταν αρνητική. Προσπερνώντας την κομματική αντιπαράθεση, είναι σαφές ότι η κατάργηση της μονιμότητας από μόνη της δεν μπορεί να αλλάξει πολλά πράγματα. Του λόγου το αληθές το αποδεικνύουν οι ίδιες οι περιπέτειες της αξιολόγησης. Όσα «αντικειμενικά» κριτήρια και αν μπουν, είναι εξαιρετικά δύσκολο να υπάρξει αμερόληπτη και δίκαιη κρίση μεταξύ ανθρώπων οι οποίοι μοιράζονται το ίδιο ουσιαστικά γραφείο. Το συνηθέστερο είναι ο προϊστάμενος να κρίνει θετικά τους υφισταμένους του έστω και μόνο για να έχει ήσυχο το κεφάλι του από την καθημερινή γκρίνια αλλά και από την πίεση των συνδικαλιστών. Το ότι το 98% των υπαλλήλων κρίθηκε άριστο ή επαρκές είναι χαρακτηριστικό. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι με τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης τα αποτελέσματα άλλαξαν άρδην και από 40.000 υψηλής απόδοσης υπαλλήλους, λιγότεροι από 4500 κρίθηκαν άριστοι. Θα δούμε αν και τι αποτελέσματα θα έχει η γενίκευση της χρήσης της ΑΙ στο δημόσιο. Και αυτή όμως έχει κάποια όρια. Μπορούμε να φανταστούμε ότι ένας υπάλληλος θα προάγεται ή άλλος θα υφίσταται στέρηση μισθού μόνο και μόνο επειδή έτσι προέκυψε από κάποιον αλγόριθμο; Πριν από την τεχνητή νοημοσύνη άλλωστε υπάρχει μια πολύ απλούστερη λύση την οποία αυτή η κυβέρνηση, όπως και όλες οι προηγούμενες βέβαια, συστηματικά αρνείται: η διαφάνεια.

Πρόσφατα δόθηκε η δυνατότητα στους πολίτες να αξιολογήσουν τις δημόσιες υπηρεσίες. Δεν γνωρίζουμε αν τα αποτελέσματα θα γνωστοποιηθούν, αν θα μάθουμε δηλαδή για ποιες υπηρεσίες υπάρχει μεγαλύτερη δυσαρέσκεια. Αν συμβεί ασφαλώς θα είναι ένα πρώτο βήμα. Θα ήταν πολύ πιο αποτελεσματικό όμως αν ο πολίτης ήταν σε θέση να γνωρίζει και τις επιδόσεις των υπηρεσιών που τον αφορούν. Αν για παράδειγμα μπορούσε να μάθει τις επιδόσεις στις πανελλαδικές του σχολείου στο οποίο θα στείλει το παιδί του, τα ποσοστά ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων στην κλινική που πρόκειται να χειρουργηθεί ή την εγκληματικότητα στη γειτονιά του. Μια τέτοια γνώση θα λειτουργούσε ως συνεχής πίεση για βελτίωση. Αλλά βέβαια θα ήταν και μια μετρήσιμη αξιολόγηση όχι των υπαλλήλων ξεχωριστά αλλά της συνολικής τους απόδοσης.

Έχουν κατά καιρούς γίνει τέτοιες προτάσεις με πενιχρό αποτέλεσμα. Τις περισσότερες φορές η δικαιολογία είναι ότι μπορεί να προκύπτει παραπλανητική εικόνα, για παράδειγμα σε βάρος ενός σχολείου που βρίσκεται σε μια υποβαθμισμένη περιοχή. Όμως αυτός δεν είναι λόγος για μυστικότητα, το αντίθετο. Στην πραγματικότητα στην πλειοψηφία των περιπτώσεων- όταν τουλάχιστον υπάρχουν τα στοιχεία και δεν τα αγνοεί το ίδιο το δημόσιο επειδή κανείς δεν μπαίνει στον κόπο να τα συγκεντρώσει- οι αντιδράσεις οφείλονται στην προσπάθεια να μην εκτεθούν στην κρίση της κοινωνίας οι υπηρεσίες. Κι αυτό ισχύει τόσο για το στελεχικό δυναμικό όσο και για την πολιτική ηγεσία. Έτσι όμως η Πολιτεία χάνει έναν πολύτιμο σύμμαχο για την αλλαγή της κατάστασης: τον ίδιο τον πολίτη.