Μπάμπης Κούτρας

Και αυτές δεν μπορεί να είναι ούτε «αυξήστε την τιμή στο σιτάρι», ούτε «δώστε επιδοτήσεις» και βλέπουμε. Η φράση δεν χρειάζεται χειροκρότημα, απαιτεί όμως εξήγηση. Μας κάνει να παραδεχθούμε αυτό που εδώ και δεκαετίες προσποιούμαστε ότι δεν βλέπουμε. Δηλαδή ολόκληρο το αγροτικό μοντέλο της χώρας έχει εγκλωβιστεί σε μια παραμόρφωση που αδικεί τον παραγωγό, ρημάζει τον καταναλωτή και οδηγεί σε κοινωνικά και οικονομικά αδιέξοδα τη χώρα.

Αντί να κατευθύνουμε τις ευρωπαϊκές επιδοτήσεις σε αλλαγές καλλιεργειών, σύγχρονη τεχνολογία και συλλογικά σχήματα, τις μετατρέψαμε, στην καλύτερη περίπτωση, σε μηχανισμό οικονομικής ανακούφισης των αγροτών. Αντί να σχεδιάσουμε σε βάθος δεκαετιών, λειτουργήσαμε με λογική χρονικού ορίζοντα εκλογικών κύκλων. Ετσι, σήμερα έχουμε καλλιέργειες που δεν αποδίδουν μέσα στο ευρωπαϊκό ανταγωνιστικό περιβάλλον, μικρές εκμεταλλεύσεις χωρίς οικονομίες κλίμακας, περιοχές που παράγουν ό,τι παρήγαγαν το 1960, χαμηλή προστιθέμενη αξία και πώληση προϊόντων σε τιμές που δεν καλύπτουν καν το κόστος. Πώς να φτάσεις τον καφέ;

Οι κυβερνήσεις βολεύτηκαν διαχρονικά και διαπαραταξιακά πίσω από την πολιτική ευκολία των ευρωπαϊκών επιδοτήσεων. Τις μοίρασαν απλόχερα για δεκαετίες, όχι για να μετασχηματίσουν τον πρωτογενή τομέα, αλλά για να τον κρατούν σε μια τεχνητή ισορροπία, ώστε να επιβιώνει χωρίς να αναπτύσσεται. Την ίδια στιγμή, χάθηκαν ευρωπαϊκές ευκαιρίες για εκσυγχρονισμό, τεχνολογία, νέες καλλιέργειες, συνεταιριστικά μοντέλα που έχουν απογειώσει χώρες, οι οποίες δεν έχουν ούτε το κλίμα, ούτε τα πλεονεκτήματα της Ελλάδος. Το παραμύθι της «στήριξης του αγρότη» έγινε άλλοθι για να μη γίνει τίποτα ουσιαστικό. Κι όταν οι αγρότες έβγαιναν στους δρόμους, όπως τώρα, η κλασική συνταγή επαναλαμβανόταν. Επιδοτήσεις, υποσχέσεις, μέτρα ανακούφισης, καμία στρατηγική. Και ο χρόνος κυλούσε.

Ομως και ένα μεγάλο μέρος του αγροτικού κόσμου δεν ήταν διατεθειμένο να αλλάξει. Εξέλαβε τις επιδοτήσεις ως εισόδημα (τις έκανε λιμουζίνες και διασκέδαση) και όχι ως χρηματοδότηση για να προχωρήσει στις αναγκαίες αλλαγές. Η αναδιάρθρωση των καλλιεργειών ακουγόταν σαν θεωρία, η τεχνολογία σαν περιττό έξοδο, οι συνεταιρισμοί σαν παλιά πληγή και οι νέες καλλιέργειες σαν ρίσκο που κανείς δεν ήθελε να αναλάβει. Οταν οι υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε. περνούσαν σε καλλιέργειες υψηλής αξίας, εμείς παραμέναμε εγκλωβισμένοι στη λογική του «αυτά ξέρουμε, αυτά κάνουμε, σιτάρι, βαμβάκι και λάδι στο δοχείο». Και το κακό δεν είναι ότι ο αγρότης δεν θέλει, το κακό είναι ότι η Πολιτεία δεν τον καθοδήγησε να επιδιώξει μια πραγματική αλλαγή και να τον υποστηρίξει αναλόγως.

Οχι, δεν πρέπει να αυξηθεί η τιμή στο σιτάρι. Κάτι τέτοιο θα σήμαινε απλώς ότι το ψωμί θα γίνει ακόμη ακριβότερο, το καλάθι της νοικοκυράς θα επιβαρυνθεί περισσότερο . Η ιδέα ότι μπορούμε να λύσουμε ένα συστημικό πρόβλημα αυξάνοντας την τιμή ενός προϊόντος που επηρεάζει όλη την αλυσίδα των τροφίμων είναι όχι μόνο αφελής, αλλά και επικίνδυνη. Είναι η συνταγή για να διαιωνίσουμε την ακρίβεια, να μειώσουμε την αγοραστική δύναμη και να μετατρέψουμε το πρόβλημα σε παγίδα χωρίς έξοδο. Το αλεύρι θα ακριβύνει, το ψωμί θα ακριβύνει, τα ζυμαρικά θα ακριβύνουν, όλα τα παράγωγα θα ακριβύνουν. Θα έχουμε ξανά το ίδιο πρόβλημα από την ανάποδη. Τα πάντα θα είναι πιο ακριβά, το εισόδημα δεν θα φτάνει και ο φαύλος κύκλος θα συνεχίζεται αενάως.

Η πραγματική λύση βρίσκεται ακριβώς εκεί όπου η Ελλάδα δεν τόλμησε ποτέ να κοιτάξει σοβαρά. Στην απόφαση να εγκαταλείψουμε σταδιακά τις καλλιέργειες που δεν μπορούν να στηρίξουν το εισόδημα του παραγωγού και να στραφούμε σε εκείνες που έχουν πραγματική αξία στις διεθνείς αγορές. Στη δημιουργία ενός πρωτογενούς τομέα που δεν θα εξαρτάται από το διεθνές χρηματιστήριο του σιταριού, αλλά θα στηρίζεται στην ποιότητα, στην εξειδίκευση, στην καινοτομία και τη συλλογική οργάνωση. Οι ευρωπαϊκές επιδοτήσεις δεν είναι φιλοδώρημα στους αγρότες, κι εκείνοι δεν θα έπρεπε να περιμένουν να ζήσουν από αυτές.

Σε ένα τέτοιο μοντέλο, κανένα κορίτσι δεν θα χρειαζόταν να κάνει καμία αναλογία για να περιγράψει την αδικία. Δεν θα συζητούσαμε για κιλά σιταριού και τιμές καφέ γιατί το εισόδημα θα ήταν αξιοπρεπές, η παραγωγή ανταγωνιστική και η αγορά λογική. Χρειαζόμαστε τις ευρωπαϊκές επιδοτήσεις (μακριά από τα κυκλώματα του ΟΠΕΚΕΠΕ) για επενδύσεις και μετασχηματισμό της αγροτικής παραγωγής, όχι για επιδόματα επιβίωσης. Θέλουμε ισχυρούς συνεταιρισμούς με επαγγελματικά στελέχη, συμβολαιακή γεωργία με πραγματική διασφάλιση τιμών, εκπαίδευση νέων αγροτών, τεχνική υποστήριξη και επενδύσεις στην τεχνολογία. Αν δεν γίνουν όλα αυτά, του χρόνου πάλι εδώ θα είμαστε και ξανά τα ίδια θα λέμε.