Γ. Χ. Παπαγεωργίου

Όλο και ψηλότερα ανεβάζουν τον πήχη για τα επιτόκια οι κεντρικές τράπεζες σε ΗΠΑ και Ευρώπη, ενώ δηλώνουν πλέον ανοιχτά ότι είναι αποφασισμένες να προκαλέσουν ύφεση στην οικονομία και να αυξήσουν την ανεργία προκειμένου να σταματήσουν τον πληθωρισμό.

Ο κίνδυνος, όμως, που διαφαίνεται είναι να περάσουν οι οικονομίες σε μια φάση κατά την οποία τα επιτόκια θα ανεβαίνουν και το χρήμα θα γίνεται ακριβότερο επιβαρύνοντας την οικονομική δραστηριότητα, ενώ οι τιμές θα συνεχίσουν να ανεβαίνουν επί μήνες, μέχρι η νέα σφιχτή νομισματική πολιτική μεταδοθεί στην οικονομία και αποδώσει.

Τα οικονομικά στοιχεία έδειξαν ότι στις ΗΠΑ οι τιμές των αγαθών συνέχισαν να ανεβαίνουν παρά τη μείωση της τιμής της ενέργειας τον Αύγουστο. Η εξέλιξη αυτή αντανακλάται στον λεγόμενο «πυρήνα του πληθωρισμού», ο οποίος δεν μετράει την ενέργεια και τα τρόφιμα. Ενώ τον Αύγουστο ο γενικός δείκτης τιμών καταναλωτή υποχώρησε στο 8,3%, από 8,5% τον Ιούλιο, ο δείκτης τιμών χωρίς την ενέργεια και τα τρόφιμα ανέβηκε στο 6,3% τον Αύγουστο, από 6,1% τον Ιούλιο.

Το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται και στην Ευρωζώνη, όπου ο πληθωρισμός τον Αύγουστο έφτασε σε ποσοστό 9,1% (ρεκόρ από τη δημιουργία του ευρώ), ενώ ο τιμάριθμος πλην ενέργειας και τροφίμων επιταχύνθηκε στο 5,5%, από 5,1% τον Ιούλιο.

Η εξέλιξη αυτή δείχνει ότι ο πληθωρισμός και οι πληθωριστικές προσδοκίες έχουν εδραιωθεί, όπως λένε οι οικονομολόγοι. Με άλλα λόγια, η αντίληψη ότι οι τιμές θα συνεχίσουν να αυξάνονται έχει επικρατήσει για τα καλά, με αποτέλεσμα νοικοκυριά και επιχειρήσεις να προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους αναλόγως, επιταχύνοντας τις αγορές τους και ανεβάζοντας τις τιμές για να προλάβουν τις ανατιμήσεις.

Είναι πλέον φανερό ότι ο πληθωρισμός έχει ξεφύγει και απλώνεται στην οικονομία όπως η πυρκαγιά στα ξερόχορτα - ανεξαρτήτως και επιπλέον της ανοδικής τάσης στις τιμές που προκαλούν η ακριβή ενέργεια και τα προβλήματα στην προσφορά αγαθών λόγω πανδημίας και πολέμου.

Οι κεντρικές τράπεζες πιάστηκαν στον ύπνο, αφού επί μήνες καθησύχαζαν τους πάντες ότι ο πληθωρισμός ήταν παροδικός και οι τιμές θα υποχωρούσαν μετά το τέλος της πανδημίας, ενώ καθυστέρησαν να παρέμβουν ακόμα και μετά το ξέσπασμα του πολέμου που επιδείνωσε την κατάσταση καθώς ανέβηκαν οι τιμές της ενέργειας και των τροφίμων.

Η Fed ξύπνησε πρώτη και άρχισε να ανεβάζει τα επιτόκια, ενώ σταμάτησε και τη λεγόμενη «ποσοτική χαλάρωση» (ή «τύπωμα χρήματος»), στο πλαίσιο της οποίας οι κεντρικές τράπεζες δημιουργούν νέο χρήμα το οποίο διοχετεύουν στην οικονομία αγοράζοντας ομόλογα από την ελεύθερη αγορά.

Η αύξηση των επιτοκίων κάνει το χρήμα ακριβότερο και προκαλεί οικονομική στασιμότητα, αύξηση της ανεργίας και ύφεση, με αποτέλεσμα να μειώνεται η ενεργός ζήτηση στην οικονομία η οποία συντηρεί την άνοδο των τιμών. Το ίδιο αποτέλεσμα φέρνει και η παύση της ποσοτικής χαλάρωσης, η λεγόμενη «ποσοτική σύσφιξη», που προκαλεί μείωση της κυκλοφορίας του χρήματος.

Μετά τη στροφή των κεντρικών τραπεζών διαμορφώνεται πλέον ένα νέο σκηνικό με σφιχτή νομισματική πολιτική, ήτοι υψηλά επιτόκια και ποσοτική σύσφιξη (αντί για την ποσοτική χαλάρωση της τελευταίας δεκαετίας), τα οποία θα προκαλέσουν ύφεση και αύξηση της ανεργίας.

Yφεση και ανεργία

Η συντριπτική πλειονότητα των οικονομολόγων προβλέπει πλέον ότι τόσο η οικονομία των ΗΠΑ όσο και εκείνη της Ευρωζώνης θα εισέλθουν σε ύφεση το επόμενο διάστημα, πιθανώς ήδη και από φέτος. Εμμέσως το ομολόγησε και ο πρόεδρος της Fed Τζερόμ Πάουελ, ο οποίος δήλωσε ότι η σφιχτή νομισματική πολιτική θα προκαλέσει πόνο στην οικονομία, πιθανώς και ύφεση, αλλά αυτό είναι προτιμότερο από το να ξεφύγει περαιτέρω ο πληθωρισμός, γιατί σε μια τέτοια περίπτωση η κατάσταση θα γίνει ανεξέλεγκτη.

Ο εφιάλτης των κεντρικών τραπεζών είναι μια κατάσταση όπως εκείνη του 1980, όταν ο πληθωρισμός είχε φτάσει στο 15% στις ΗΠΑ και ο τότε πρόεδρος της Fed Πολ Βόλκερ ανέβασε τα επιτόκια στο 20%, για να σταματήσει την άνοδο των τιμών με ύφεση και ανεργία, η οποία προκάλεσε εκτεταμένη οικονομική καταστροφή στη μεσαία τάξη, στους αγρότες αλλά και στη βιομηχανία, ορισμένοι κλάδοι της οποίας δεν ανέκαμψαν ποτέ.

Από την άλλη πλευρά, όμως, υπάρχει και ο φόβος για το αντίθετο: να το παρακάνουν οι κεντρικές τράπεζες με τις αυξήσεις των επιτοκίων, να σκοτώσουν την οικονομική ανάπτυξη και να βυθίσουν την οικονομία σε παρατεταμένη ύφεση.

Μάλιστα, οι απότομες -καθυστερημένες- αυξήσεις επιτοκίων της Fed αναγκάζουν και όλο τον υπόλοιπο κόσμο να ακολουθήσει μεταδίδοντας το πρόβλημα σε άλλες οικονομίες, ειδικά σε εκείνες που είναι υπερχρεωμένες.

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μπήκε αργά στο παιχνίδι αύξησης των επιτοκίων, καθώς μέχρι πρότινος η κυρίαρχη αντίληψη που μετέδιδε η πρόεδρος Κριστίν Λαγκάρντ με κάθε ευκαιρία ήταν ότι οι τιμές ανεβαίνουν λόγω της ακριβής ενέργειας, οπότε η αύξηση των επιτοκίων δεν θα είχε αποτέλεσμα στον πληθωρισμό. Τα πράγματα όμως άλλαξαν, όπως και η ρητορική.

Είναι ενδεικτικό ότι πριν από λίγες ημέρες ο επικεφαλής οικονομολόγος της ΕΚΤ Φίλιπ Λέιν δήλωσε ότι η τράπεζα θα συνεχίσει να αυξάνει τα επιτόκια κάθε μήνα μέχρι το τέλος του χρόνου, πιθανώς δε και το 2023, ενώ είπε ότι οι αυξήσεις αυτές είναι αναγκαίες και αναπόφευκτα θα προκαλέσουν πόνο στην οικονομία.

Ο κ. Λέιν μέχρι πρόσφατα ήταν από τους πιο ένθερμους πολέμιους της αύξησης των επιτοκίων, καθώς υποστήριζε ότι ο πληθωρισμός στην Ευρωζώνη οφειλόταν στις αυξημένες τιμές της ενέργειας. Πλέον έχει αλλάξει στάση, δηλώνοντας ότι η ζήτηση πλέον είναι πηγή πληθωριστικών πιέσεων, ενώ δεν ήταν πριν από έξι ή εννέα μήνες.

Η ΕΚΤ ύστερα από δύο διαδοχικές αυξήσεις επιτοκίων τον Ιούλιο και τον Αύγουστο έχει διαμορφώσει το επιτόκιο με το οποίο δέχεται καταθέσεις από τις εμπορικές τράπεζες (που είναι το βαρόμετρο για την ευρωπαϊκή αγορά) στο 0,75%, ενώ προγραμματίζει και νέες αυξήσεις.

Το πρόβλημα είναι ότι η ρητορική της Fed, αλλά και της ΕΚΤ γίνεται όλο και πιο αυστηρή κάθε φορά και ο πήχης συνεχώς ανεβαίνει.

Ετσι, οι προσδοκίες στις ΗΠΑ είναι ότι τα επιτόκια θα χρειαστεί να φτάσουν τουλάχιστον στο 4% (ορισμένοι μιλούν για 5%), ενώ για την Ευρωζώνη κάποιοι αναλυτές εκτιμούν, με βάση τα επίπεδα στα οποία κινούνται τα συμβόλαια ανταλλαγής επιτοκίων (swap), ότι τα επιτόκια θα έχουν φτάσει στο 3% τον Μάιο. Οι δε πιέσεις για άνοδο μίιας μονάδας τον Οκτώβριο διαρκώς αυξάνονται στο εσωτερικό της ΕΚΤ.

Τέτοια επίπεδα επιτοκίων είναι πολύ υψηλότερα από εκείνα που εμμέσως περιέγραφαν υψηλόβαθμα στελέχη της ΕΚΤ, τα οποία έκαναν λόγο για «ουδέτερο» επιτόκιο -το οποίο καταπολεμά τον πληθωρισμό χωρίς να προκαλεί ύφεση στην οικονομία-, μεταξύ 1,5-2%.

Φαίνεται, όμως, ότι η κατάσταση θα πιέσει και την ΕΚΤ να ανέβει υψηλότερα, πολλώ δε μάλλον που η διαφορά επιτοκίων με τις ΗΠΑ θα πιέσει κι άλλο το ευρώ και θα αναγκάσει την Κεντρική Τράπεζα να το υποστηρίξει.