Βασίλης Δαλιάνης

Η δήλωση του αντιπροέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Γίρκι Κατάινεν την περασμένη Τετάρτη, κατά τη διάρκεια της παρουσίασης των προτάσεων της Κομισιόν για την αμυντική συνεργασία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι ιδανική για να περιγράψει τις πρωτοφανείς ζυμώσεις που έχουν ξεκινήσει για το μέλλον της. Παρόλο που ο κ. Κατάινεν μίλησε αποκλειστικά για την ευρωπαϊκή άμυνα, η αναφορά του θα μπορούσε να έχει την ίδια ισχύ για σχεδόν το σύνολο των προβλημάτων που απασχολούν την Ε.Ε. και την Ευρωζώνη. 

Η Ε.Ε είχε αντιμετωπίσει πολλές και ποικίλες κρίσεις τα τελευταία 60 χρόνια. Από την ενεργειακή και οικονομική κρίση της δεκαετίας του '70, μέχρι τους Βαλκανικούς πολέμους τη δεκαετία του '90, η μόνιμη επωδός των καταστροφολόγων, ήταν ανέκαθεν ότι “η Ε.Ε. διαλύεται”. Η Ε.Ε. όχι μόνο δεν διαλύθηκε αλλά έβγαινε συνεχώς ισχυρότερη μετά από κάθε κρίση. Από το 2008 μέχρι σήμερα, κάθε πρόβλημα της Ε.Ε. έχει εξελιχθεί και σε μια κρίση. Οικονομική. Τραπεζική. Προσφυγικό. Μεταναστευτικό. Τρομοκρατία. Σε τέτοιο βαθμό που η κατάσταση της κρίσης να θεωρείται η φυσιολογική κατάσταση για την Ε.Ε. Η Ευρωπαίοι πολίτες χάνουν την εμπιστοσύνη τους στην Ε.Ε. και η ιδέα της περαιτέρω ενοποίησης απαξιώνεται διαρκώς. 

Το 2016 οι πολίτες της Μεγάλης Βρετανίας αποφάσισαν να εγκαταλείψουν την Ένωση. Την ίδια χρονιά ο Ντόναλντ Τραμπ κέρδισε τις αμερικανικές ομοσπονδιακές εκλογές. Και η Ε.Ε άρχισε επιτέλους να αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο. 

Το πρώτο ζήτημα αποτέλεσε σοκ για την υπόλοιπη Ε.Ε. Η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία της αποφάσισε να φύγει. Η Μεγάλη Βρετανία έχει αντίστοιχο ΑΕΠ με τις 20 μικρότερες χώρες της Ε.Ε. Από οικονομικής πλευράς το Brexit ισοδυναμεί με την ταυτόχρονη έξοδο 20 κρατών από την Ένωση των 28. Σε πολιτικό επίπεδο η έξοδος της θα αναγκάσει τους 27 να πλεύσουν σε αχαρτογράφητα νερά. Η Μεγάλη Βρετανία με τις ψήφους της στο Συμβούλιο της Ε.Ε. (το ένα από τα δύο νομοθετικά όργανα της Ένωσης) έπαιζε σημαντικότατο ρόλο. Η Δανία και η Σουηδία στηρίζονταν πάντοτε σε μια χώρα εκτός Ευρωζώνης, για να προωθούν τις θέσεις τους στο Συμβούλιο. Η Γερμανία θα μπορούσε να βρει σε πολλές περιπτώσεις τον απαραίτητο σύμμαχο για να περάσει μια νομοθεσία. Η έξοδος της χώρας αλλάζει όλα τα δεδομένα. Από το 2014 οι αποφάσεις στο Συμβούλιο της Ε.Ε. λαμβάνονται με ειδική πλειοψηφία. Ήτοι θα πρέπει να συμφωνήσουν (στις περισσότερες περιπτώσεις) το 55% των κρατών -μελών και τουλάχιστον τα κράτη- μέλη των οποίων ο πληθυσμός αντιπροσωπεύει το 65% του συνόλου των Ευρωπαίων πολιτών. Υφίσταται όμως και ένας άλλος κανόνας. Αυτός της “μειοψηφίας αρνησικυρίας”. Αρκούν δηλαδή τουλάχιστον τέσσερα μέλη του Συμβουλίου που αντιπροσωπεύουν άνω του 35% του πληθυσμού της ΕΕ για να μπλοκάρουν κάποια απόφαση. Μετά την έξοδο της Αγγλίας, μια πιθανή συμμαχία Γαλλίας- Ιταλίας- Ισπανίας- Ελλάδας – Κύπρου, αρκεί για να βρεθεί η μειοψηφία αρνησικυρίας. Κάτι που δεν μπορούσε να γίνει πριν το Brexit. Δύσκολη εξίσωση η οποία καθίσταται δυσκολότερη από το γεγονός ότι για να αλλάξουν αυτοί οι κανόνες απαιτείται ομοφωνία.  Πρέπει δηλαδή να συμφωνήσουν και τα 27 κράτη-μέλη. Αν όχι αδύνατον, ελάχιστο πιθανό. 

Το μεγαλύτερο όμως σοκ για την Ε.Ε. το επιφύλασσε ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ. Είτε επειδή αδυνατεί να κατανοήσει ότι οι ΗΠΑ δεν μπορούν να υπογράψουν εμπορικές συμφωνίες με τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. παρά μόνο με ολόκληρη την Ε.Ε. (ως ξεχωριστό νομικό πρόσωπο), είτε επειδή δεν ενδιαφέρεται να το κατανοήσει,ο Πρόεδρος Τραμπ έδειξε ότι δεν δείχνει καμία διάθεση να διατηρήσει την μεταπολεμική πραγματικότητα στην Ευρώπη. Η Ε.Ε. μοιάζει περισσότερο ως ανταγωνιστής παρά ως σύμμαχος και εταίρος. Οι προτεραιότητες της αμερικανικής εμπορικής πολιτικής, η αποχώρηση της χώρας του από τη Συμφωνία των Παρισίων για το Κλίμα και οι σχέσεις του με τη Σαουδική Αραβία έχουν προκαλέσει τρόμο στην Ε.Ε. Τόσο στις Βρυξέλλες, όσο και στις πρωτεύουσες. Αν και η κριτική του Ντόναλντ Τραμπ δεν είναι πάντα άδικη -ιδίως σε ότι αφορά στα τεράστια εμπορικά πλεονάσματα της Γερμανίας που πλήττουν όχι μόνο την Ελλάδα και άλλες χώρες του νότου της Ε.Ε. αλλά θέτουν σε κίνδυνο ολόκληρη την Ευρωζώνη- η στάση του αφύπνισε την Ευρώπη. 

Η εκλογή του Πρόεδρου Εμανουέλ Μακρόν (και η ήττα των αντιευρωπαϊκών δυνάμεων σε Αυστρία και Ολλανδία) ήταν το ιδανικό αποτέλεσμα στην χειρότερη δυνατή στιγμή. Παρίσι και Βερολίνο έχουν ξεκινήσει από την επόμενη μόλις ημέρα των προεδρικών εκλογών στη Γαλλία έντονες συζητήσεις για το μέλλον της Ένωσης. Για ζητήματα τα οποία έμεναν στο συρτάρι εδώ και δεκαετίες. Αμυντική Ένωση. Μετεξέλιξη της Ευρωζώνης. Διεθνής εκπροσώπηση της Ε.Ε.. Κοινή ευρωπαϊκή απάντηση στο προσφυγικό και το μεταναστευτικό. Η στάση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής συμβάλει σε αυτήν τη διεργασία. Παρ όλη την κριτική που δέχεται η Κομισιόν από πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες -σε αρκετές περιπτώσεις ορθή κριτική- λχ για τον “πολιτικό ρόλο” που αναλαμβάνει, παραβιάζοντας το γράμμα των Συνθηκών, ο Πρόεδρος Γιούνκερ έχει αντιληφθεί πλήρως την κρισιμότητα της κατάστασης. Απόδειξη αυτού,  η“λευκή βίβλος” για το μέλλον της Ε.Ε. που παρουσίασε ο Πρόεδρος Γιούνκερ. Εξαιρετικά σπάνιο, αν όχι πρωτοφανές γεγονός για την Κομισιόν. Διότι το εκτελεστικό όργανο της Ε.Ε. δημοσιεύει καταρχάς τις λεγόμενες “πράσινες βίβλους”, ήτοι την αφετηρία νομοθετικών εξελίξεων που στη συνέχεια εκτίθενται στις “λευκές βίβλους”. Σε αυτήν την συγκυρία δεν υπάρχει καιρός για χάσιμο. Κατευθείαν “λευκή βίβλος”, σκοπός της οποίας είναι η έναρξη διαδικασίας διαβουλεύσεων σε επίπεδο ΕΕ. Ακολούθησε το έγγραφο προβληματισμού της Κομισιόν για το μέλλον της Ευρωζώνης και φυσικά οι προτάσεις για την ευρωπαϊκή αμυντική συνεργασία. 

Η Ε.Ε. ξυπνά μετά από λήθαργο ετών. Η μεγαλύτερη εμπορική δύναμη του κόσμου μπορεί να αναλάβει τεράστιες πρωτοβουλίες. Με συγκεκριμένα αλλά αποφασιστικά βήματα. Ο διάλογος για το μέλλον της Ε.Ε. και της Ευρωζώνης δεν πρόκειται να εστιάσει σε μια Ευρώπη δύο ταχυτήτων. Το πιθανότερο σενάριο είναι των πολλών και διαφορετικών ταχυτήτων. Εντός των υπαρχουσών Συνθηκών. Αλλά όχι απαραιτήτως. Το μέλλον της Ευρώπης ξεπερνάει κατά πολύ τα πλεονάσματα της Αθήνας και τα μέτρα που θα παρουσιάσει ο κ. Τσίπρας ή ο κ. Τσακαλώτος στους βουλευτές των ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ. Η Αθήνα οφείλει να βρεθεί στο κέντρο αυτών των ζυμώσεων. H Ελλάδα μπορεί να μην λογαριάζεται στις μεγάλες χώρες της Ε.Ε., αλλά σε καμία περίπτωση δεν θεωρείται μικρή. 

Σε κάθε περίπτωση, η Ε.Ε. οφείλει ένα μεγάλο “ευχαριστώ” στον Ντόναλντ Τραμπ.