Το παζλ της Μέσης Ανατολής και οι επιδιώξεις Νετανιάχου - Ποιος θα κυβερνήσει την επόμενη μέρα στη Γάζα

Σχεδόν δύο χρόνια μετά το ξέσπασμα της αιματηρής σύγκρουσης με τη Χαμάς και τις επιπτώσεις που εξαπλώθηκαν σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή, το Ισραήλ βρίσκεται αντιμέτωπο με ένα παράδοξο: από τη μια πλευρά, την πιο παρατεταμένη και αιματηρή πολεμική εμπειρία στην ιστορία του∙ από την άλλη, ίσως τη μεγαλύτερη διπλωματική ευκαιρία για αναδιάταξη του γεωπολιτικού χάρτη της περιοχής.

Ο Γιουβάλ Ντόνιο-Γκιντεόν, πρόξενος δημόσιας διπλωματίας στο Γενικό Προξενείο του Ισραήλ στη Νέα Υόρκη, περιγράφει σε εκτενή συνέντευξή του στο «Newsweek» το πλαίσιο αυτής της στρατηγικής: ένα σχέδιο δύο αξόνων.

Ο πρώτος αφορά την αποφασιστική εξουδετέρωση των απειλών ασφαλείας -της Χαμάς, της Χεζμπολάχ, του Ιράν και των συμμάχων του-, ενώ ο δεύτερος στοχεύει στην αξιοποίηση των διπλωματικών δυνατοτήτων που προκύπτουν μέσα από τις ανατροπές, με στόχο μια «Νέα Μέση Ανατολή» συνεργασίας, ανάπτυξης και ειρήνης, όπως χαρακτηριστικά υπογραμμίζει ο Ισραηλινός διπλωμάτης

Το σχέδιο πριν τη θύελλα

Λίγες εβδομάδες πριν από την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου 2023, ο Μπέντζαμιν Νετανιάχου από το βήμα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ παρουσίασε ξεκάθαρα το όραμά του: «Μια νέα Μέση Ανατολή, όπου η εχθρότητα και το χάος θα δώσουν τη θέση τους στην ειρήνη και την ευημερία».

Η κεντρική ιδέα στηριζόταν στην εμβάθυνση των Συμφωνιών του Αβραάμ (2020), που είχαν ήδη οδηγήσει σε εξομάλυνση των σχέσεων με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν, το Σουδάν και το Μαρόκο. Ο επόμενος μεγάλος στόχος ήταν η Σαουδική Αραβία, που θα άνοιγε τον δρόμο για μια αλυσίδα διπλωματικών «σπασμένων ταμπού» στον αραβικό κόσμο.

Ομως, η επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου, η πλέον θανατηφόρα στην ιστορία του Ισραήλ, ανέτρεψε τα δεδομένα. Ο πόλεμος που ξέσπασε επεκτάθηκε σε πολλαπλά μέτωπα -από τη Γάζα έως τον Λίβανο, τη Συρία και την Υεμένη- φέρνοντας στο τέλος και την Τεχεράνη στο προσκήνιο ως κεντρικό αντίπαλο.

Σε κάθε περίπτωση, με πολλούς μέχρι και σήμερα να μιλούν ακόμη και για ισραηλινό δόλο πίσω από τα μοιραία λάθη που προηγήθηκαν των σφαγών στα ισραηλινά εδάφη, το Ισραήλ βρίσκεται σήμερα πολύ κοντά στην υλοποίηση του αρχικού σχεδίου του πρωθυπουργού της χώρας, έστω και μέσα από τον δρόμο του αίματος και του πολέμου.

Η Γάζα στο επίκεντρο

Η πρώτη και πιο πιεστική προτεραιότητα είναι η Γάζα. Ο Νετανιάχου έχει θέσει τρεις αμετακίνητους στόχους:

■ Την απελευθέρωση όλων των ομήρων.
■ Την πλήρη εξάρθρωση των στρατιωτικών και διοικητικών δομών της Χαμάς.
■ Τη δημιουργία μιας πραγματικότητας όπου η Γάζα δεν θα μπορεί ποτέ ξανά να αποτελέσει απειλή.

Παρά τις βαριές απώλειες που έχει υποστεί η Χαμάς, «διατηρεί ακόμη επιχειρησιακή δυνατότητα», σημειώνουν διπλωματικοί, πολιτικοί αλλά και στρατιωτικοί κύκλοι του Τελ Αβίβ, υπενθυμίζοντας την πρόσφατη επίθεση εκατό ενόπλων κατά ισχυρού φυλακίου του Ισραηλινού Στρατού.

Ποιος θα κυβερνήσει

Η συζήτηση, ωστόσο, δεν περιορίζεται στη στρατιωτική διάσταση. Το κρίσιμο ερώτημα είναι ποιος θα κυβερνήσει τη Γάζα την επόμενη μέρα. Η επιστροφή του Ισραήλ ως κατοχική δύναμη απορρίπτεται ρητορικά από τους περισσότερους Ισραηλινούς αξιωματούχους, αν και ο Νετανιάχου έχει αφήσει ανοιχτό το ενδεχόμενο στρατιωτικής παρουσίας, χωρίς μάλιστα σαφή χρονικό ορίζοντα και χωρίς να αποσαφηνίσει -παρά τις επίμονες ερωτήσεις- και τον τρόπο ή τις μεθόδους διαχείρισης, όπως και τους εμπλεκόμενους σε ένα σχήμα έστω προσωρινής «κηδεμονίας».

Επίσημα το Ισραήλ διατείνεται πως το ζητούμενο είναι ένα είδος αυτοδιοικούμενης αρχής στη Γάζα, με το Ισραήλ να διατηρεί μόνο την ικανότητα στρατιωτικής επέμβασης εάν χρειαστεί. Στο εσωτερικό της παλαιστινιακής πολιτικής σκηνής υπάρχουν, όπως λέει, πρόσωπα που θα μπορούσαν δυνητικά να ηγηθούν, αλλά η δημοσιοποίηση των ονομάτων τους θα τους κατέστρεφε πολιτικά, καθώς οποιοσδήποτε θεωρηθεί ότι υποστηρίζεται από το Ισραήλ ή τις ΗΠΑ απονομιμοποιείται αυτόματα.

Η Παλαιστινιακή Αρχή του Μαχμούντ Αμπάς δεν εμπνέει εμπιστοσύνη. Οι κατηγορίες για διαφθορά, η έλλειψη εκλογικής νομιμοποίησης και η πολιτική της αντιπαράθεση με το Ισραήλ καθιστούν αβέβαιο τον ρόλο της.

Το Ισραήλ, που ακόμη και σήμερα επιμένει να πλήττει στόχους και να πολιορκεί στρατιωτικά τμήματα εντός του παλαιστινιακού θύλακα, φαίνεται πως έχει επίσης αρχίσει να κατανοεί και να προωθεί το παραπάνω σχέδιο, καθώς η παγκόσμια πίεση και η πλήρης αντιστροφή της εικόνας της χώρας δημιουργούν συνθήκες που μπορεί να μην αλλάξουν τις ισραηλινές πρακτικές, αλλά αργά ή γρήγορα θα φέρουν ένα επιτακτικό και απόλυτο «θέλω» πιθανότατα από τις ΗΠΑ στο τραπέζι.

Λίβανος και Χεζμπολάχ

Δεύτερη πηγή απειλής είναι ο βόρειος «γείτονας», ο Λίβανος. Η Χεζμπολάχ, ο πανίσχυρος βραχίονας του ιρανικού άξονα, ενεπλάκη από τη δεύτερη μέρα του πολέμου, εκτοξεύοντας ρουκέτες, βλήματα πυροβολικού, αλλά και drones κατά του Ισραήλ.

Η απάντηση του Ισραήλ υπήρξε σφοδρή: από τις στοχευμένες επιχειρήσεις μέχρι την εξόντωση του ηγέτη της οργάνωσης Χασάν Νασράλα, γεγονός-ορόσημο στη σύγκρουση. Παράλληλα, η ισραηλινή κυβέρνηση χαιρέτισε την πρόσφατη απόφαση της κυβέρνησης του Λιβάνου -όπου πλέον κυριαρχούν αντίπαλοι της Χεζμπολάχ- να προωθήσει σχέδιο αφοπλισμού της.

Η συγκεκριμένη μάλιστα κίνηση φαίνεται πως δεν χαίρει μόνο της αποδοχής του Τελ Αβίβ, αλλά το Ισραήλ διαρρέει πως δεν έχει αντίρρηση να συνδράμει τον εθνικό στρατό της χώρας στη συγκεκριμένη προσπάθεια.

Επίσημα το Ισραήλ πίσω από τις εξελίξεις που έχουν και την υποστήριξη των ΗΠΑ στον Λίβανο βλέπει μια μοναδική ευκαιρία για τη χώρα να ορίσει το μέλλον της, απαλλαγμένη από τον έλεγχο μιας παραστρατιωτικής δύναμης.

Το Ισραήλ έχει μάλιστα δώσει και έξτρα κίνητρο στη νέα κυβέρνηση και τον πρόεδρο του Λιβάνου, καθώς έχει δεσμευθεί πως θα αποχωρήσει από το νότιο τμήμα της χώρας εάν και εφόσον ο αφοπλισμός των όποιων «κυττάρων» της Χεζμπολάχ έχουν απομείνει είναι ουσιαστικός και δίνει εγγυήσεις για ένα μέλλον χωρίς εχθροπραξίες.

Οι συγκεκριμένες δεσμεύσεις -αν και ανεπίσημες- δημιούργησαν μάλιστα ένα ακόμη ρήγμα στο εσωτερικό του κυβερνητικού συνασπισμού του Ισραήλ, με τους ακροδεξιούς εταίρους του Νετανιάχου να τον κατηγορούν για υποχώρηση «χωρίς λόγο»...

Η Συρία μετά τον Ασαντ

Η πτώση του Μπασάρ αλ-Ασαντ, ύστερα από δεκαετίες απόλυτης οικογενειακής κυριαρχίας, αποτέλεσε βαρύ πλήγμα στον «Αξονα της Αντίστασης». Η Συρία υπήρξε ο βασικός διάδρομος μεταφοράς ιρανικών όπλων, χρημάτων και μαχητών προς τον Λίβανο.

Ομως, ο νέος μεταβατικός πρόεδρος Αχμάντ αλ-Σαράα -γνωστός στο παρελθόν ως τζιχαντιστής με το όνομα Αμπού Μοχάμεντ αλ-Γκολάνι- δημιουργεί σύνθετα διλήμματα. Παρά τις δηλώσεις του υπέρ ειρηνικής πορείας και διαλόγου με το Ισραήλ, πολλοί στο Τελ Αβίβ παραμένουν καχύποπτοι.

«Εξετάζουμε προσεκτικά όχι μόνο τα λόγια αλλά και τις πράξεις του», δηλώνει επίσημα η πολιτική ηγεσία του Ισραήλ. Εάν η νέα Συρία δείξει πραγματική διάθεση για σταθερότητα και αποτρέψει την παρουσία εχθρικών δυνάμεων στα σύνορα, τότε το Τελ Αβίβ δηλώνει «ανοιχτό σε νέες συμφωνίες ασφαλείας».

Σημαντικό είναι για το Ισραήλ το τι θα πράξει και το τι θα συμφωνήσει η μεταβατική κυβέρνηση της Συρίας και με την Τουρκία. Ο Μπέντζαμιν Νετανιάχου προτάσσει διαρκώς την ασφάλεια της μειονότητας των Δρούζων και σε κάθε ευκαιρία αποδεικνύει έμπρακτα πως οι ισραηλινές δυνάμεις βρίσκονται σε μόνιμη βάση ελάχιστα χιλιόμετρα από τη Δαμασκό και πως δεν θα επιτρέψει τη δημιουργία ενός νέου εχθρού στα σύνορά του.

Οι ισραηλινές κινήσεις εντός της Συρίας είναι δεδομένο ότι έχουν στο στόχαστρο και την Αγκυρα και δεν θα δώσουν εύκολα το πράσινο φως για επέκταση και κυριαρχία του Ταγίπ Ερντογάν, παρά τα όσα έχουν ήδη συμφωνήσει, ειδικά στο κομμάτι της άμυνας, Συρία και Τουρκία. Η Συρία είναι δεδομένο πως θα μας απασχολήσει και θα απασχολεί και το ίδιο το Ισραήλ για αρκετό καιρό ακόμη.

Ο «12ήμερος πόλεμος»

Η αντιπαράθεση με την Τεχεράνη θεωρείται το κεντρικό πεδίο μάχης. Πριν από λίγους μήνες, Ισραήλ και ΗΠΑ εξαπέλυσαν σειρά συντονισμένων πληγμάτων εναντίον ιρανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων και στρατιωτικών στόχων. Ο λεγόμενος «12ήμερος πόλεμος» έδειξε ότι η σύγκρουση με το Ιράν δεν είναι πλέον σκιώδης, αλλά ευθεία.

Ο στόχος, ισχυρίζεται σήμερα το Ισραήλ, παρά τα συνεχή διαγγέλματα Νετανιάχου, δεν ήταν η ανατροπή του καθεστώτος, αλλά η εξουδετέρωση της πυρηνικής απειλής και των βαλλιστικών πυραύλων. Παρ’ όλα αυτά, το Ισραήλ σήμερα και πάλι αφήνει να εννοηθεί ότι ένα ενδεχόμενο μελλοντικής αλλαγής καθεστώτος θα μπορούσε να φέρει ξανά θετικές σχέσεις, όπως πριν από την Ισλαμική Επανάσταση του 1979.

Η Τεχεράνη σε κάθε περίπτωση παραμένει, παρά τα ισραηλινά και αμερικανικά χτυπήματα, ένας αντίπαλος που δεν ηττήθηκε. Το Ιράν αντεπιτέθηκε, άνοιξε μεγάλο μέρος του συμβατικού οπλοστασίου του και χτύπησε με σφοδρότητα σε κάθε σημείο της ισραηλινής επικράτειας.

Οι εικόνες με κατεστραμμένα σπίτια και υποδομές, τόσο στην ισραηλινή μητρόπολη όσο και τη μεθόριο, αλλά και οι περισσότεροι από 15 νεκροί είναι αδιάψευστος μάρτυρας πως το Ιράν είναι και παραμένει απειλή. Μια απειλή που, παρά τις εξελίξεις, δεν κατέρρευσε και δεν υποχώρησε σε καμία από τις δημόσια διατυπωμένες θέσεις του αναφορικά με το Ισραήλ ή και το πυρηνικό του πρόγραμμα.

Οι διπλωματικές ευκαιρίες

Παρά την καταστροφή, το Ισραήλ βλέπει ανοιχτό ένα παράθυρο ευκαιρίας. Το χάος και οι ανατροπές μπορεί να οδηγήσουν σε νέα περιφερειακή αρχιτεκτονική.

■ Η διπλωματική συνέχεια των Συμφωνιών του Αβραάμ: Η εξομάλυνση σχέσεων με τέσσερις αραβικές χώρες μέσω των Συμφωνιών του Αβραάμ δεν θεωρείται απλώς ιστορική επιτυχία. Για το Ισραήλ είναι το απτό παράδειγμα ότι οι λαοί της περιοχής μπορούν να βάλουν την ειρήνη «πάνω από τον θρησκευτικό πόλεμο και τα μίση». Το επόμενο βήμα είναι η Σαουδική Αραβία, η οποία -παρά την παύση που προκάλεσε ο πόλεμος- παραμένει στο διπλωματικό ραντάρ του Ισραήλ.

■ Ο Λίβανος σε σταυροδρόμι: Η ρεαλιστική αποδυνάμωση της Χεζμπολάχ ανοίγει την προοπτική για έναν Λίβανο που θα στραφεί προς την εσωτερική ανοικοδόμηση και όχι προς τις συγκρούσεις με το Ισραήλ. «Αν οι Λιβανέζοι πάρουν την τύχη τους στα χέρια τους, θα βρουν απέναντί τους ένα Ισραήλ έτοιμο να κάνει σημαντικά βήματα διευκόλυνσης», τονίζει ο Ισραηλινός αξιωματούχος.

■ Η Συρία σε νέα τροχιά ή «αγκάθι»; Εάν ο νέος πρόεδρος αποδείξει με πράξεις ότι επιθυμεί ειρήνη, τότε θα ανοίξει ένα κεφάλαιο που μέχρι πρότινος θεωρούνταν αδιανόητο: μια συμφωνία ασφαλείας ή ακόμη και ειρήνης μεταξύ Ισραήλ και Συρίας. Με τον πόλεμο να διαρκεί σχεδόν τρία χρόνια σε μία περιοχή που παράγει «παραδοσιακά» κρίσεις ασύμμετρες μένει να φανεί εάν όταν τα όπλα σιγήσουν θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν οι προϋποθέσεις, η θέληση και κυρίως η πολιτική βούληση -με ή χωρίς τον Νετανιάχου στην εξουσία- για να υπάρξει και διπλωματική αξιοποίηση των σημερινών εξελίξεων.

Οι «εξισώσεις» και τα «στοιχήματα» στη Μέση Ανατολή είναι το ίδιο πάντως περίπλοκα με την «ύφανση» των σχέσεων ανάμεσα στις χώρες της περιοχής.

Φωτογραφίες: Getty images / Ideal image