Μάθημα-πείραμα με το ChatGPT στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Δόθηκε για χρήση στο ευρύ κοινό μόλις τον Νοέμβριο του 2022, αλλά το ChatGPT, το λογισμικό που «μιμείται» τον ανθρώπινο λόγο, γραπτό ή προφορικό, έχει ήδη εισβάλει στη ζωή των φοιτητών, καθώς χρησιμοποιείται ευρέως για τη συγγραφή πανεπιστημιακών εργασιών.

Προκειμένου να συμβαδίσει με τις εξελίξεις, το ΕΚΠΑ οργάνωσε ειδικό μάθημα για τους φοιτητές του. «Στόχος μας ήταν να τους φέρουμε σε επαφή με το νέο “εργαλείο”, αλλά και να διερευνήσουμε τις τάσεις, με βάση την εμπειρία που απέκτησαν», λέει η κυρία Τσαμπίκα Καράκιζα, δρ Επικοινωνίας (ΕΚΠΑ), μηχανικός υπολογιστών (ΕΜΠ), εκπαιδευτικός πληροφορικής, αποσπασμένη στο Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του ΕΚΠΑ, στο εργαστήριο Ψυχολογίας των Μέσων και της Επικοινωνίας.

Οι πρώτες αντιδράσεις των φοιτητών ήταν ιδιαίτερα θετικές - «Α, τι ωραία! Θα γλιτώσουμε από κόπο!», αναφωνούσαν οι περισσότεροι. Ωστόσο, σύντομα άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι.

«Οι εργασίες ακαδημαϊκού τύπου απαιτούν να αναγράφεται η βιβλιογραφία, δηλαδή τεκμηριωμένα επιστημονικά δεδομένα τα οποία υπάρχουν σε συγκεκριμένους ιστότοπους για να τα αξιοποιήσει ο φοιτητής και να διαμορφώσει τη δική του εργασία», επισημαίνει η κυρία Καράκιζα, προσθέτοντας: «Κι εγώ επιχείρησα, αλλά η προσπάθειά μου απέβη άκαρπη - δεν μπορεί ακόμη να κάνει κάτι τέτοιο το ChatGPT. Για παράδειγμα, του ζητάς να σου υποδείξει βιβλιογραφία επάνω σε ένα θέμα, όπως τις επιδόσεις Αμερικανών μαθητών στα Μαθηματικά, και το ChatGPT σου προτείνει. Οταν, όμως, αναζητήσεις τις πληροφορίες στους αντίστοιχους ιστότοπους, καταλαβαίνεις ότι πρόκειται για “κατασκευές” - δεν υπάρχουν!

Γεγονός εντυπωσιακό και ταυτόχρονα αστείο - κανείς δεν πιστεύει, ότι μία σοβαρή λίστα από βιβλιογραφία, στην οποία παραπέμπει μία εργασία, είναι στην πραγματικότητα ανύπαρκτη. Το ChatGPT μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά, να δώσει κάποιες αρχικές ιδέες, αφορμές για σκέψεις. Αυτό δεν είναι κακό, το πρόβλημα ξεκινά αν προσπαθήσει ο φοιτητής να παρουσιάσει ένα τέτοιο πλαίσιο ιδεών ως ακαδημαϊκή εργασία. Τότε, όμως, δεν θα φταίει το εργαλείο, αλλά η χρήση του».


ChatGPT: Καλός μαθητής, αλλά «παπαγάλος»

Στο μάθημα του ΕΚΠΑ, η καθηγήτρια πειραματίστηκε αρκετά επάνω στο ChatGPT. Ζήτησε από τους φοιτητές να το χρησιμοποιήσουν ώστε να αναπτύξει κάποιο θέμα δικής τους επιλογής. «Στη συνέχεια παρότρυνα τα παιδιά να αξιολογήσουν, να σταθούν κριτικά απέναντι στα χαρακτηριστικά του κειμένου, στο ύφος, στο περιεχόμενο. Ολοι, μηδενός εξαιρουμένου, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για ένα τυποποιημένο κείμενο, γεμάτο κοινοτοπίες. Οι φοιτητές διαπίστωσαν ότι δεν υπάρχει το προσωπικό ύφος, το στοιχείο της “έκπληξης”, η καινοτομία στη σκέψη, ενδεχομένως. Οσα γράφει το κείμενο είναι σωστά, αλλά τίποτε περισσότερο. Ενας φοιτητής το παρομοίωσε με έναν καλό μαθητή, ο οποίος όμως είναι “παπαγάλος”».

Στην ίδια λογική, η καθηγήτρια έδειξε στους φοιτητές μία εικόνα και τους ζήτησε να γράψουν μία παράγραφο σχολιάζοντάς την. Η διαδικασία επαναλήφθηκε, μόνο που αυτή τη φορά ζήτησαν από το ChatGPT να τη σχολιάσει. «Ηταν ολοφάνερο πως το σχόλιο της μηχανής δεν έχει ταυτότητα. Αντίθετα, το σχόλιο του κάθε φοιτητή έφερε την ταυτότητα του γράφοντα».

Ευρεία γνώση, απουσία κρίσης

Το ChatGPT στηρίζεται στη λογική της μηχανικής μάθησης, ένα περιβάλλον που «μαθαίνει από τα λάθη του». Σύμφωνα με την κυρία Καράκιζα, «χρησιμοποιώντας το ChatGPT, το τροφοδοτούμε με δεδομένα. Τα ερωτήματα που του υποβάλλουμε, οι απαντήσεις που παίρνουμε, οι προσθήκες που κάνουμε, όλα αποτελούν μία διαδικασία μάθησης και διεύρυνσης της γνωσιακής βάσης του ίδιου του εργαλείου. Επομένως -είτε το συνειδητοποιούμε είτε όχι- όλοι δουλεύουμε για το ChatGPT, σε μία κατεύθυνση αυτό να γίνει πληρέστερο, καλύτερο, αποτελεσματικότερο.

Οι πληροφορίες που συγκεντρώνει είναι μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2021. Αν του ζητήσουμε κριτική για μία ταινία μεταγενέστερη, δεν θα είναι σε θέση να μας δώσει. Σε κάθε περίπτωση, όσα περιγράφουμε είναι εκείνα που ισχύουν σήμερα. Δεν σημαίνει πως θα είναι το ίδιο αύριο ή του χρόνου. Αν αργότερα μπορεί να ενσωματώσει και βιβλιογραφία, δεν το γνωρίζουμε. Αλλά ακόμη κι αν συμβεί κάτι τέτοιο, αναρωτιέται κανείς σε ποιο βαθμό θα μπορέσει ένα περιβάλλον μηχανικής μάθησης, το οποίο τροφοδοτείται από τον άνθρωπο, να κατακτήσει την κριτική σκέψη και στάση. Δεν θα υπάρχει τίποτε άλλο να συμπληρώσει ο ανθρώπινος νους; Αφήνω ανοιχτό το ερώτημα…».

Καλοδεχούμενο, αλλά με όρους

Απορρίπτοντας το κυνήγι μαγισσών στην προσέγγιση του ChatGPT και αναγνωρίζοντας πως δεν γίνεται να αγνοούμε την πραγματικότητα, το ΕΚΠΑ προχώρησε στην οργάνωση του συγκεκριμένου μαθήματος, έτσι ώστε οι φοιτητές να εξοικειωθούν με αυτό και να ανακαλύψουν τους τρόπους ορθής και εποικοδομητικής χρήσης του. «Πρέπει να βρούμε τρόπους για να το χρησιμοποιήσουμε με θετικό τρόπο. Να το δούμε στις πραγματικές του διαστάσεις - ούτε να το μηδενίσουμε ούτε να το θεοποιήσουμε», υπογραμμίζει η καθηγήτρια, διευκρινίζοντας πως «ο στόχος του μαθήματος ήταν σαφής: όχι μόνο να γνωρίσουν οι φοιτητές το περιβάλλον και να αποβάλουν τους “φόβους” τους, αλλά και να μπορούν να το χρησιμοποιούν προς όφελός τους».

«Αφού τους αφήσαμε ελεύθερους να “παίξουν” στην αρχή, στη συνέχεια θελήσαμε να εκπαιδεύσουμε τους φοιτητές να διατυπώνουν ερωτήματα με τέτοιο τρόπο ώστε να παίρνουν την καλύτερη δυνατή απάντηση. Η καλλιέργεια αυτής της δεξιότητας έχει μεγάλη σημασία, καθώς η διατύπωση του ερωτήματος αποτελεί σπουδαία γνωστική διαδικασία.

Επιπλέον, εργαστήκαμε επάνω στην ικανότητα εντοπισμού διαφορών με μία μηχανή αναζήτησης, ώστε να κατανοήσουν πως το ChatGPT διαφέρει. Aλλος στόχος του μαθήματος ήταν να μπορούν να διακρίνουν τα χαρακτηριστικά των κειμένων που λαμβάνουν ως απαντήσεις, να μαθαίνουν πώς προέκυψαν και να τα σχολιάζουν κριτικά. Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στο να εκπαιδευτούν οι νεαροί χρήστες στην εφαρμογή κανόνων δεοντολογίας σχετικά με τη χρήση του συγκεκριμένου περιβάλλοντος.

Σήμερα, όποιος θέλει μπορεί να εισαγάγει πληροφορίες στο ChatGPT. Για να γίνει αντιληπτό από τους φοιτητές το πώς μπορεί να λειτουργήσει αυτό, έγραψα για τον εαυτό μου πως είμαι χορεύτρια! Στη συνέχεια, τα παιδιά της ομάδας ρώτησαν για μένα το ChatGPT, με αυτό να τους απαντά πως είμαι μία διάσημη χορεύτρια, ότι έχω γεννηθεί στη Σμύρνη και σπούδασα στην Αγγλία… Αμέσως κατάλαβαν πως πρόκειται για μία διαδικασία αλληλεπιδραστική, στο πλαίσιο της μηχανικής μάθησης, η οποία όμως δεν έχει οπωσδήποτε βάση - πρέπει, επομένως, να έχουμε συνείδηση για τι πράγμα μιλάμε».

Μη ανιχνεύσιμο το ChatGPT4

Παράλληλα, προκύπτει το θέμα της ανίχνευσής του από τους καθηγητές. Στα περισσότερα πανεπιστήμια υπάρχουν συστήματα τα οποία χρησιμοποιούσαν και παλαιότερα για τον εντοπισμό λογοκλοπής, το λεγόμενο «plagiarism». Τέτοιες εφαρμογές μπορούν να ανιχνεύσουν ένα σύστημα σαν το ChatGPT. Τα καλά νέα είναι πως «το σύστημα ελέγχου λογοκλοπής TurnItIn ανακοίνωσε τη δυνατότητα ανίχνευσης κειμένων από εφαρμογές Τεχνητής Νοημοσύνης.

H δυνατότητα αυτή παρέχεται από τις 4 Απριλίου 2023 και αναμένεται να βοηθήσει τους διδάσκοντες να εντοπίσουν εάν έχει χρησιμοποιηθεί κάποιο εργαλείο Τεχνητής Νοημοσύνης, όπως το ChatGPT, για τη συγγραφή οποιουδήποτε μέρους μιας εργασίας. Τα αποτελέσματα της ανίχνευσης ομοιότητας κειμένων μέσω ΤΝ δεν θα είναι ορατά στους φοιτητές, αλλά θα μπορούν να τα δουν μόνο οι διδάσκοντες.

Σε αυτή τη φάση, το σύστημα είναι σε θέση να επεξεργάζεται και να ανιχνεύει τη χρήση ΤΝ μόνο σε μακρά κείμενα αγγλικής γλώσσας και μόνο από το ChatGPT (γλωσσικά μοντέλα GPT-3 και GPT-3.5)», επισημαίνει η κυρία Ηρα Αντωνοπούλου, καθηγήτρια, πρόεδρος Τμήματος Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας Πανεπιστημίου Πατρών, διευθύντρια Ερευνητικού Εργαστηρίου Επιχειρηματικότητας και Ψηφιακής Καινοτομίας, διευθύντρια Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών: Ψηφιακή Καινοτομία & Διοίκηση, μέλος Περιφερειακού Συμβουλίου Ερευνας και Καινοτομίας-Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας.

Οι βελτιώσεις, ωστόσο, είναι διαρκείς, με αποτέλεσμα να προκύπτει μία ατελείωτη διελκυστίνδα - για κάθε έλεγχο προκύπτει και ένας τρόπος να παρακαμφθεί. «Υπάρχουν εργαλεία, όπως το Undetectable.ai ,για τη μετατροπή του περιεχομένου ChatGPT σε περιεχόμενο που μοιάζει σαν να έχει δημιουργηθεί από άνθρωπο. Με τα εργαλεία αυτά της αφαίρεσης ανίχνευσης AI, μπορoύν όποιοι θέλουν να παρακάμψουν τους πιο προηγμένους ανιχνευτές Τεχνητής Νοημοσύνης της αγοράς», σημειώνει η κυρία Αντωνοπούλου.

Αναλύοντας τη λειτουργία του ChatGPT

Η βάση της Τεχνητής Νοημοσύνης είναι η μηχανική μάθηση, στο πλαίσιο της οποίας δίνονται στον υπολογιστή πολλά «παραδείγματα εκπαίδευσης»και υποδεικνύονται οι επιθυμητές λειτουργίες/στόχοι. «Ο υπολογιστής “μαθαίνει” με αλγόριθμους μηχανικής μάθησης, οι οποίοι του επιτρέπουν να μαθαίνει μόνος του από παραδείγματα ώστε να εκτελεί, στη συνέχεια, μία εργασία σχετικά πολύπλοκη. Η αναγνώριση ομιλίας ή η αυτόνομη οδήγηση των οχημάτων είναι μερικά μόνο παραδείγματα μηχανικής μάθησης με παραδείγματα εκπαίδευσης.

Τα τελευταία δέκα χρόνια έχει κυριαρχήσει ένα παρακλάδι της μηχανικής μάθησης: η “βαθιά μάθηση” με εντυπωσιακά αποτελέσματα, όπως το ChatGP», εξηγεί ο δρ Ιων Ανδρουτσόπουλος, καθηγητής Τεχνητής Νοημοσύνης στο Τμήμα Πληροφορικής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Προκειμένου να γίνει κατανοητή η «βαθιά μάθηση», αναφέρει: «Πρόκειται για ένα είδος μηχανικής μάθησης, που βασίζεται σε περίπλοκα, μεγάλης κλίμακας νευρωνικά δίκτυα. Κάθε δίκτυο αποτελείται από πολύ μικρές μονάδες επεξεργασίας, που συνδέονται μεταξύ τους και τις ονομάζουμε νευρώνες. Ο κάθε ένας από αυτούς παίρνει είσοδο από πολλούς άλλους νευρώνες και ταυτόχρονα δίνει την έξοδό του επίσης σε πολλούς νευρώνες.

Στα μεγάλα δίκτυα υπάρχουν εκατομμύρια νευρώνες και ο υπολογιστής “μαθαίνει”, ρυθμίζεται σιγά σιγά μόνος του, ώστε να παράγει την επιθυμητή συμπεριφορά. Αυτά τα νευρωνικά δίκτυα “τρέχουν” πλέον πολύ γρήγορα, καθώς έχουν ευνοηθεί από τις εξελίξεις στο hardware των υπολογιστών -τα λεγόμενα GPUs (Graphical Processing Units)- τα οποία μπορούν να κάνουν παράλληλα πολλούς μαθηματικούς υπολογισμούς, ενώ πλέον υπάρχει πληθώρα δεδομένων. Τα περισσότερα συστήματα που χρησιμοποιούν τη βαθιά μάθηση χρειάζονται παραδείγματα - όσο περισσότερα τους δώσεις τόσο “μαθαίνουν” από αυτά. Γύρω στο 2017 ξεκίνησε η λεγόμενη “προ-εκπαίδευση” των μεγάλων νευρωνικών δικτύων - αξιοποιούμε, δηλαδή, τα εκατομμύρια παραδείγματα, που είναι διαθέσιμα δωρεάν. Στη συνέχεια αρχίζουμε να κλείνουμε τη στρόφιγγα, δίνοντας στον υπολογιστή λιγότερα παραδείγματα εκπαίδευσης -μερικές εκατοντάδες ή δεκάδες- και παρατηρούμε ότι ο υπολογιστής τα πηγαίνει καλύτερα. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται “fine tuning”».

«Το είδος των νευρωνικών δικτύων που χρησιμοποιεί το ChatGPT είναι γνωστό από το 2018. Η εξέλιξη ήρθε με την αύξηση των δεδομένων εκπαίδευσης, καθώς και με τον τρόπο προ-εκπαίδευσης. Σταδιακά, οι υπολογιστές, εκτός από το να συμπληρώνουν κείμενα, απέκτησαν την “ικανότητα” να απαντούν σε ερωτήσεις. Τότε, εμπλουτίσαμε την τροφοδοσία τους με την πληροφορία “είσαι ένα καλό και ευγενικό σύστημα, που προσπαθείς να απαντάς για να βοηθήσεις τον χρήστη σου”. Του υποδείξαμε, δηλαδή, τον επιθυμητό τρόπο απόκρισης, οπότε το σύστημα του ChatGPT απέκτησε ένα “συστατικό” καθοριστικής σημασίας: “έμαθε” να ανταποκρίνεται στο αίτημα του χρήστη με “ευγένεια”, γεγονός που το ξεχωρίζει από τις απλές μηχανές αναζήτησης», υπογραμμίζει ο δρ Ανδρουτσόπουλος.

Δόθηκε για χρήση στο ευρύ κοινό μόλις τον Νοέμβριο του 2022, αλλά το ChatGPT, το λογισμικό που «μιμείται» τον ανθρώπινο λόγο, γραπτό ή προφορικό, έχει ήδη εισβάλει στη ζωή των φοιτητών, καθώς χρησιμοποιείται ευρέως για τη συγγραφή πανεπιστημιακών εργασιών.

Προκειμένου να συμβαδίσει με τις εξελίξεις, το ΕΚΠΑ οργάνωσε ειδικό μάθημα για τους φοιτητές του. «Στόχος μας ήταν να τους φέρουμε σε επαφή με το νέο “εργαλείο”, αλλά και να διερευνήσουμε τις τάσεις, με βάση την εμπειρία που απέκτησαν», λέει η κυρία Τσαμπίκα Καράκιζα, δρ Επικοινωνίας (ΕΚΠΑ), μηχανικός υπολογιστών (ΕΜΠ), εκπαιδευτικός πληροφορικής, αποσπασμένη στο Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του ΕΚΠΑ, στο εργαστήριο Ψυχολογίας των Μέσων και της Επικοινωνίας.

Οι πρώτες αντιδράσεις των φοιτητών ήταν ιδιαίτερα θετικές - «Α, τι ωραία! Θα γλιτώσουμε από κόπο!», αναφωνούσαν οι περισσότεροι. Ωστόσο, σύντομα άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. «Οι εργασίες ακαδημαϊκού τύπου απαιτούν να αναγράφεται η βιβλιογραφία, δηλαδή τεκμηριωμένα επιστημονικά δεδομένα τα οποία υπάρχουν σε συγκεκριμένους ιστότοπους για να τα αξιοποιήσει ο φοιτητής και να διαμορφώσει τη δική του εργασία», επισημαίνει η κυρία Καράκιζα, προσθέτοντας: «Κι εγώ επιχείρησα, αλλά η προσπάθειά μου απέβη άκαρπη - δεν μπορεί ακόμη να κάνει κάτι τέτοιο το ChatGPT. Για παράδειγμα, του ζητάς να σου υποδείξει βιβλιογραφία επάνω σε ένα θέμα, όπως τις επιδόσεις Αμερικανών μαθητών στα Μαθηματικά, και το ChatGPT σου προτείνει. Οταν, όμως, αναζητήσεις τις πληροφορίες στους αντίστοιχους ιστότοπους, καταλαβαίνεις ότι πρόκειται για “κατασκευές” - δεν υπάρχουν!


Γεγονός εντυπωσιακό και ταυτόχρονα αστείο - κανείς δεν πιστεύει, ότι μία σοβαρή λίστα από βιβλιογραφία, στην οποία παραπέμπει μία εργασία, είναι στην πραγματικότητα ανύπαρκτη. Το ChatGPT μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά, να δώσει κάποιες αρχικές ιδέες, αφορμές για σκέψεις. Αυτό δεν είναι κακό, το πρόβλημα ξεκινά αν προσπαθήσει ο φοιτητής να παρουσιάσει ένα τέτοιο πλαίσιο ιδεών ως ακαδημαϊκή εργασία. Τότε, όμως, δεν θα φταίει το εργαλείο, αλλά η χρήση του».

ChatGPT: Καλός μαθητής, αλλά «παπαγάλος»

Στο μάθημα του ΕΚΠΑ, η καθηγήτρια πειραματίστηκε αρκετά επάνω στο ChatGPT. Ζήτησε από τους φοιτητές να το χρησιμοποιήσουν ώστε να αναπτύξει κάποιο θέμα δικής τους επιλογής. «Στη συνέχεια παρότρυνα τα παιδιά να αξιολογήσουν, να σταθούν κριτικά απέναντι στα χαρακτηριστικά του κειμένου, στο ύφος, στο περιεχόμενο. Ολοι, μηδενός εξαιρουμένου, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για ένα τυποποιημένο κείμενο, γεμάτο κοινοτοπίες. Οι φοιτητές διαπίστωσαν ότι δεν υπάρχει το προσωπικό ύφος, το στοιχείο της “έκπληξης”, η καινοτομία στη σκέψη, ενδεχομένως. Οσα γράφει το κείμενο είναι σωστά, αλλά τίποτε περισσότερο. Ενας φοιτητής το παρομοίωσε με έναν καλό μαθητή, ο οποίος όμως είναι “παπαγάλος”».

Στην ίδια λογική, η καθηγήτρια έδειξε στους φοιτητές μία εικόνα και τους ζήτησε να γράψουν μία παράγραφο σχολιάζοντάς την. Η διαδικασία επαναλήφθηκε, μόνο που αυτή τη φορά ζήτησαν από το ChatGPT να τη σχολιάσει. «Ηταν ολοφάνερο πως το σχόλιο της μηχανής δεν έχει ταυτότητα. Αντίθετα, το σχόλιο του κάθε φοιτητή έφερε την ταυτότητα του γράφοντα».

Ευρεία γνώση, απουσία κρίσης

Το ChatGPT στηρίζεται στη λογική της μηχανικής μάθησης, ένα περιβάλλον που «μαθαίνει από τα λάθη του». Σύμφωνα με την κυρία Καράκιζα, «χρησιμοποιώντας το ChatGPT, το τροφοδοτούμε με δεδομένα. Τα ερωτήματα που του υποβάλλουμε, οι απαντήσεις που παίρνουμε, οι προσθήκες που κάνουμε, όλα αποτελούν μία διαδικασία μάθησης και διεύρυνσης της γνωσιακής βάσης του ίδιου του εργαλείου. Επομένως -είτε το συνειδητοποιούμε είτε όχι- όλοι δουλεύουμε για το ChatGPT, σε μία κατεύθυνση αυτό να γίνει πληρέστερο, καλύτερο, αποτελεσματικότερο.

Οι πληροφορίες που συγκεντρώνει είναι μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2021. Αν του ζητήσουμε κριτική για μία ταινία μεταγενέστερη, δεν θα είναι σε θέση να μας δώσει. Σε κάθε περίπτωση, όσα περιγράφουμε είναι εκείνα που ισχύουν σήμερα. Δεν σημαίνει πως θα είναι το ίδιο αύριο ή του χρόνου. Αν αργότερα μπορεί να ενσωματώσει και βιβλιογραφία, δεν το γνωρίζουμε. Αλλά ακόμη κι αν συμβεί κάτι τέτοιο, αναρωτιέται κανείς σε ποιο βαθμό θα μπορέσει ένα περιβάλλον μηχανικής μάθησης, το οποίο τροφοδοτείται από τον άνθρωπο, να κατακτήσει την κριτική σκέψη και στάση. Δεν θα υπάρχει τίποτε άλλο να συμπληρώσει ο ανθρώπινος νους; Αφήνω ανοιχτό το ερώτημα…».

Καλοδεχούμενο, αλλά με όρους

Απορρίπτοντας το κυνήγι μαγισσών στην προσέγγιση του ChatGPT και αναγνωρίζοντας πως δεν γίνεται να αγνοούμε την πραγματικότητα, το ΕΚΠΑ προχώρησε στην οργάνωση του συγκεκριμένου μαθήματος, έτσι ώστε οι φοιτητές να εξοικειωθούν με αυτό και να ανακαλύψουν τους τρόπους ορθής και εποικοδομητικής χρήσης του. «Πρέπει να βρούμε τρόπους για να το χρησιμοποιήσουμε με θετικό τρόπο. Να το δούμε στις πραγματικές του διαστάσεις - ούτε να το μηδενίσουμε ούτε να το θεοποιήσουμε», υπογραμμίζει η καθηγήτρια, διευκρινίζοντας πως «ο στόχος του μαθήματος ήταν σαφής: όχι μόνο να γνωρίσουν οι φοιτητές το περιβάλλον και να αποβάλουν τους “φόβους” τους, αλλά και να μπορούν να το χρησιμοποιούν προς όφελός τους».

«Αφού τους αφήσαμε ελεύθερους να “παίξουν” στην αρχή, στη συνέχεια θελήσαμε να εκπαιδεύσουμε τους φοιτητές να διατυπώνουν ερωτήματα με τέτοιο τρόπο ώστε να παίρνουν την καλύτερη δυνατή απάντηση. Η καλλιέργεια αυτής της δεξιότητας έχει μεγάλη σημασία, καθώς η διατύπωση του ερωτήματος αποτελεί σπουδαία γνωστική διαδικασία.

Επιπλέον, εργαστήκαμε επάνω στην ικανότητα εντοπισμού διαφορών με μία μηχανή αναζήτησης, ώστε να κατανοήσουν πως το ChatGPT διαφέρει. Aλλος στόχος του μαθήματος ήταν να μπορούν να διακρίνουν τα χαρακτηριστικά των κειμένων που λαμβάνουν ως απαντήσεις, να μαθαίνουν πώς προέκυψαν και να τα σχολιάζουν κριτικά. Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στο να εκπαιδευτούν οι νεαροί χρήστες στην εφαρμογή κανόνων δεοντολογίας σχετικά με τη χρήση του συγκεκριμένου περιβάλλοντος. Σήμερα, όποιος θέλει μπορεί να εισαγάγει πληροφορίες στο ChatGPT. Για να γίνει αντιληπτό από τους φοιτητές το πώς μπορεί να λειτουργήσει αυτό, έγραψα για τον εαυτό μου πως είμαι χορεύτρια! Στη συνέχεια, τα παιδιά της ομάδας ρώτησαν για μένα το ChatGPT, με αυτό να τους απαντά πως είμαι μία διάσημη χορεύτρια, ότι έχω γεννηθεί στη Σμύρνη και σπούδασα στην Αγγλία… Αμέσως κατάλαβαν πως πρόκειται για μία διαδικασία αλληλεπιδραστική, στο πλαίσιο της μηχανικής μάθησης, η οποία όμως δεν έχει οπωσδήποτε βάση - πρέπει, επομένως, να έχουμε συνείδηση για τι πράγμα μιλάμε».

Μη ανιχνεύσιμο το ChatGPT4

Παράλληλα, προκύπτει το θέμα της ανίχνευσής του από τους καθηγητές. Στα περισσότερα πανεπιστήμια υπάρχουν συστήματα τα οποία χρησιμοποιούσαν και παλαιότερα για τον εντοπισμό λογοκλοπής, το λεγόμενο «plagiarism». Τέτοιες εφαρμογές μπορούν να ανιχνεύσουν ένα σύστημα σαν το ChatGPT. Τα καλά νέα είναι πως «το σύστημα ελέγχου λογοκλοπής TurnItIn ανακοίνωσε τη δυνατότητα ανίχνευσης κειμένων από εφαρμογές Τεχνητής Νοημοσύνης. H δυνατότητα αυτή παρέχεται από τις 4 Απριλίου 2023 και αναμένεται να βοηθήσει τους διδάσκοντες να εντοπίσουν εάν έχει χρησιμοποιηθεί κάποιο εργαλείο Τεχνητής Νοημοσύνης, όπως το ChatGPT, για τη συγγραφή οποιουδήποτε μέρους μιας εργασίας.

Τα αποτελέσματα της ανίχνευσης ομοιότητας κειμένων μέσω ΤΝ δεν θα είναι ορατά στους φοιτητές, αλλά θα μπορούν να τα δουν μόνο οι διδάσκοντες. Σε αυτή τη φάση, το σύστημα είναι σε θέση να επεξεργάζεται και να ανιχνεύει τη χρήση ΤΝ μόνο σε μακρά κείμενα αγγλικής γλώσσας και μόνο από το ChatGPT (γλωσσικά μοντέλα GPT-3 και GPT-3.5)», επισημαίνει η κυρία Ηρα Αντωνοπούλου, καθηγήτρια, πρόεδρος Τμήματος Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας Πανεπιστημίου Πατρών, διευθύντρια Ερευνητικού Εργαστηρίου Επιχειρηματικότητας και Ψηφιακής Καινοτομίας, διευθύντρια Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών: Ψηφιακή Καινοτομία & Διοίκηση, μέλος Περιφερειακού Συμβουλίου Ερευνας και Καινοτομίας-Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας.

Οι βελτιώσεις, ωστόσο, είναι διαρκείς, με αποτέλεσμα να προκύπτει μία ατελείωτη διελκυστίνδα - για κάθε έλεγχο προκύπτει και ένας τρόπος να παρακαμφθεί. «Υπάρχουν εργαλεία, όπως το Undetectable.ai ,για τη μετατροπή του περιεχομένου ChatGPT σε περιεχόμενο που μοιάζει σαν να έχει δημιουργηθεί από άνθρωπο. Με τα εργαλεία αυτά της αφαίρεσης ανίχνευσης AI, μπορoύν όποιοι θέλουν να παρακάμψουν τους πιο προηγμένους ανιχνευτές Τεχνητής Νοημοσύνης της αγοράς», σημειώνει η κυρία Αντωνοπούλου.

Αναλύοντας τη λειτουργία του ChatGPT

Η βάση της Τεχνητής Νοημοσύνης είναι η μηχανική μάθηση, στο πλαίσιο της οποίας δίνονται στον υπολογιστή πολλά «παραδείγματα εκπαίδευσης»και υποδεικνύονται οι επιθυμητές λειτουργίες/στόχοι. «Ο υπολογιστής “μαθαίνει” με αλγόριθμους μηχανικής μάθησης, οι οποίοι του επιτρέπουν να μαθαίνει μόνος του από παραδείγματα ώστε να εκτελεί, στη συνέχεια, μία εργασία σχετικά πολύπλοκη.

Η αναγνώριση ομιλίας ή η αυτόνομη οδήγηση των οχημάτων είναι μερικά μόνο παραδείγματα μηχανικής μάθησης με παραδείγματα εκπαίδευσης. Τα τελευταία δέκα χρόνια έχει κυριαρχήσει ένα παρακλάδι της μηχανικής μάθησης: η “βαθιά μάθηση” με εντυπωσιακά αποτελέσματα, όπως το ChatGP», εξηγεί ο δρ Ιων Ανδρουτσόπουλος, καθηγητής Τεχνητής Νοημοσύνης στο Τμήμα Πληροφορικής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Προκειμένου να γίνει κατανοητή η «βαθιά μάθηση», αναφέρει: «Πρόκειται για ένα είδος μηχανικής μάθησης, που βασίζεται σε περίπλοκα, μεγάλης κλίμακας νευρωνικά δίκτυα. Κάθε δίκτυο αποτελείται από πολύ μικρές μονάδες επεξεργασίας, που συνδέονται μεταξύ τους και τις ονομάζουμε νευρώνες.

Ο κάθε ένας από αυτούς παίρνει είσοδο από πολλούς άλλους νευρώνες και ταυτόχρονα δίνει την έξοδό του επίσης σε πολλούς νευρώνες. Στα μεγάλα δίκτυα υπάρχουν εκατομμύρια νευρώνες και ο υπολογιστής “μαθαίνει”, ρυθμίζεται σιγά σιγά μόνος του, ώστε να παράγει την επιθυμητή συμπεριφορά. Αυτά τα νευρωνικά δίκτυα “τρέχουν” πλέον πολύ γρήγορα, καθώς έχουν ευνοηθεί από τις εξελίξεις στο hardware των υπολογιστών -τα λεγόμενα GPUs (Graphical Processing Units)- τα οποία μπορούν να κάνουν παράλληλα πολλούς μαθηματικούς υπολογισμούς, ενώ πλέον υπάρχει πληθώρα δεδομένων.

Τα περισσότερα συστήματα που χρησιμοποιούν τη βαθιά μάθηση χρειάζονται παραδείγματα - όσο περισσότερα τους δώσεις τόσο “μαθαίνουν” από αυτά. Γύρω στο 2017 ξεκίνησε η λεγόμενη “προ-εκπαίδευση” των μεγάλων νευρωνικών δικτύων - αξιοποιούμε, δηλαδή, τα εκατομμύρια παραδείγματα, που είναι διαθέσιμα δωρεάν. Στη συνέχεια αρχίζουμε να κλείνουμε τη στρόφιγγα, δίνοντας στον υπολογιστή λιγότερα παραδείγματα εκπαίδευσης -μερικές εκατοντάδες ή δεκάδες- και παρατηρούμε ότι ο υπολογιστής τα πηγαίνει καλύτερα. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται “fine tuning”».

«Το είδος των νευρωνικών δικτύων που χρησιμοποιεί το ChatGPT είναι γνωστό από το 2018. Η εξέλιξη ήρθε με την αύξηση των δεδομένων εκπαίδευσης, καθώς και με τον τρόπο προ-εκπαίδευσης. Σταδιακά, οι υπολογιστές, εκτός από το να συμπληρώνουν κείμενα, απέκτησαν την “ικανότητα” να απαντούν σε ερωτήσεις. Τότε, εμπλουτίσαμε την τροφοδοσία τους με την πληροφορία “είσαι ένα καλό και ευγενικό σύστημα, που προσπαθείς να απαντάς για να βοηθήσεις τον χρήστη σου”. Του υποδείξαμε, δηλαδή, τον επιθυμητό τρόπο απόκρισης, οπότε το σύστημα του ChatGPT απέκτησε ένα “συστατικό” καθοριστικής σημασίας: “έμαθε” να ανταποκρίνεται στο αίτημα του χρήστη με “ευγένεια”, γεγονός που το ξεχωρίζει από τις απλές μηχανές αναζήτησης», υπογραμμίζει ο δρ Ανδρουτσόπουλος.

Τεχνολογία με «καλούς τρόπους»;

«Η κοινή λογική συχνά συγχέεται με τις εγκυκλοπαιδικές γνώσεις. Το αν ο ουρανός είναι γαλάζιος ή αν κάνει κρύο τον χειμώνα, μηχανές σαν το ChatGPT είναι γνώσεις που τις κατέχουν - την απλή, κοινή λογική, δηλαδή. Η συναισθηματική νοημοσύνη διαφέρει. Μπορούμε να βγάλουμε ένα κείμενο με διαφορετική χροιά, σήμερα - να είναι θυμωμένο, ευγενικό, εκνευρισμένο…

Προφανώς, αυτό δεν σημαίνει ότι έχει συναισθήματα, αφού πρόκειται για μηχανή και λειτουργεί με βάση τις δικές μας υποδείξεις, την ανθρώπινη ευθύνη, δηλαδή». Με αφορμή πρόσφατο τηλεοπτικό ρεπορτάζ όπου ρομπότ απαντούσαν σε ερωτήσεις δημοσιογράφων, με βάση σύστημα Τεχνητής Νοημοσύνης, ο δρ Ανδρουτσόπουλος αποσαφηνίζει πως «πρόκειται για demos, προγραμματισμένα να απαντούν με αυτό τον τρόπο ώστε να προσελκύσουν την προσοχή του κοινού.

Από την άλλη, είναι σίγουρο πως με βάση την ΤΝ οι ειδικοί μπορούν να δημιουργήσουν κείμενα ή ομιλία, τα οποία να “εκφράζουν” συγκεκριμένα συναισθήματα. Είναι πολύ εύκολο πλέον από ένα μικρό δείγμα ήχου της ομιλίας σας, όχι μόνο να σας βάλω να μιλάτε, αλλά και να λέτε πράγματα που δεν θα λέγατε ποτέ, κάνοντας τους άλλους να νομίζουν πως είστε εσείς. Το ίδιο μπορεί να γίνει και στην εικόνα, στο βίντεο. Σιγά-σιγά, ο κόσμος θα πρέπει να έχει στον νου του πως ακούγοντας ή βλέποντας κάποιον να μιλάει, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι είναι ο ίδιος, αλλά “μιλάει” ένα σύστημα, που του έχει “κλέψει” τη φωνή».

«Η κοινή λογική συχνά συγχέεται με τις εγκυκλοπαιδικές γνώσεις. Το αν ο ουρανός είναι γαλάζιος ή αν κάνει κρύο τον χειμώνα, μηχανές σαν το ChatGPT είναι γνώσεις που τις κατέχουν - την απλή, κοινή λογική, δηλαδή. Η συναισθηματική νοημοσύνη διαφέρει. Μπορούμε να βγάλουμε ένα κείμενο με διαφορετική χροιά, σήμερα - να είναι θυμωμένο, ευγενικό, εκνευρισμένο…

Προφανώς, αυτό δεν σημαίνει ότι έχει συναισθήματα, αφού πρόκειται για μηχανή και λειτουργεί με βάση τις δικές μας υποδείξεις, την ανθρώπινη ευθύνη, δηλαδή». Με αφορμή πρόσφατο τηλεοπτικό ρεπορτάζ όπου ρομπότ απαντούσαν σε ερωτήσεις δημοσιογράφων, με βάση σύστημα Τεχνητής Νοημοσύνης, ο δρ Ανδρουτσόπουλος αποσαφηνίζει πως «πρόκειται για demos, προγραμματισμένα να απαντούν με αυτό τον τρόπο ώστε να προσελκύσουν την προσοχή του κοινού. Από την άλλη, είναι σίγουρο πως με βάση την ΤΝ οι ειδικοί μπορούν να δημιουργήσουν κείμενα ή ομιλία, τα οποία να “εκφράζουν” συγκεκριμένα συναισθήματα.

Είναι πολύ εύκολο πλέον από ένα μικρό δείγμα ήχου της ομιλίας σας, όχι μόνο να σας βάλω να μιλάτε, αλλά και να λέτε πράγματα που δεν θα λέγατε ποτέ, κάνοντας τους άλλους να νομίζουν πως είστε εσείς. Το ίδιο μπορεί να γίνει και στην εικόνα, στο βίντεο. Σιγά-σιγά, ο κόσμος θα πρέπει να έχει στον νου του πως ακούγοντας ή βλέποντας κάποιον να μιλάει, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι είναι ο ίδιος, αλλά “μιλάει” ένα σύστημα, που του έχει “κλέψει” τη φωνή».