Η πρώιμη ελληνική εξέγερση στην Ανατολική Μακεδονία τον Σεπτέμβριο του 1941 που πνίγηκε στο αίμα από τους Βουλγάρους

Όπως είναι γνωστό, τους Γερμανούς κατακτητές στην Ελλάδα ακολούθησαν οι ηττημένοι Ιταλοί και οι «άκαπνοι» Βούλγαροι (τριπλή κατοχή). Οι βουλγαρικές δυνάμεις μπήκαν στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη στις 21/4/1941, μετά από «πρόσκληση» των Γερμανών και κατέλαβαν τα εδάφη της χώρας μας ανατολικά του Στρυμόνα, εκτός από ένα μικρό τμήμα του νομού Έβρου, κατά μήκος των ελληνοτουρκικών συνόρων (ΓΕΣ «Αγώνες εις την Μακεδονίαν και Δυτ. Θράκην 1956, σελ. 226, ενώ η Ξανθή Κοτζαγεώργη, στο βιβλίο «Η βουλγαρική κατοχή στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη 1941-1944», σελ. 36, αναφέρει ότι τρεις βουλγαρικές ταξιαρχίες είχαν εισέλθει στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη, στις 9 Απριλίου 1941, τρεις μόλις μέρες μετά τη γερμανική εισβολή.

Οι Βούλγαροι επιχείρησαν τον εκβουλγαρισμό των περιοχών που τους «πρόσφεραν» οι Γερμανοί, με ανάληψη διοικητικών καθηκόντων από Βουλγάρους, εκδίωξη Αρχιερέων και ιερέων, λειτουργία σχολείων στη βουλγαρική γλώσσα, εποικισμό (100.000 περίπου ήταν οι έποικοι σε Αν. Μακεδονία-Θράκη κ.ά.), ενώ ξυλοκοπούσαν ανηλεώς όσους τολμούσαν να αμφισβητήσουν ότι ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν Βούλγαρος!

Θα ασχοληθούμε εκτενέστερα και με όλα αυτά στο μέλλον, θα εστιάσουμε όμως σήμερα στην πρώιμη και ανοργάνωτη ελληνική εξέγερση στην Ανατολική Μακεδονία, στα τέλη Σεπτεμβρίου 1941, η οποία πνίγηκε στο αίμα από τους Βουλγάρους, με μαζικές σφαίρες Ελλήνων αμάχων. «Βουλγαρικό Εσπερινό» χαρακτηρίζει τις σφαγές ο Νικόλαος Σοϊλεντάκης παραπέμποντας στον Σικελικό Εσπερινό (1282). Μέχρι σήμερα, δεν είναι βέβαιο αν η εξέγερση, που ήταν ανοργάνωτη και χωρίς σχεδιασμό έγινε μετά από βουλγαρική προβοκάτσια ή αποτελούσε πρωτοβουλία του «Μακεδονικού Γραφείου» του ΚΚΕ, που είχε αποκοπεί από τις υπόλοιπες οργανώσεις του κόμματος λόγω…Μεταξά και Μανιαδάκη. Επρόκειτο για έναν άθλο, αν σκεφτούμε ότι ο Κ. Μανιαδάκης είχε καταφέρει να δημιουργήσει χάος στο ΚΚΕ, με την έκδοση και δεύτερου «Ριζοσπάστη» και τη δημιουργία και δεύτερου ΚΚΕ («Προσωρινή Διοίκηση του Κ.Κ.Ε.», δείτε σχετικό μας άρθρο στις 26/1/2025).

Τα μέλη του «Μακεδονικού Γραφείου» του ΚΚΕ είχαν μεγάλη δυσπιστία για το ποιοι ήταν οι πραγματικοί κομμουνιστές και ποιοι οι πράκτορες του Μανιαδάκη. Εγκατέλειψαν τη Θεσσαλονίκη, εγκαταστάθηκαν στη Δράμα και κατάφεραν να «εξαφανιστούν»…

Το ξέσπασμα της εξέγερσης

Η βουλγαρική κατοχή στην Ανατολική Μακεδονία το 1913 και το 1917 ήταν πολύ σκληρή. Η τρίτη κατοχή (1941-1944), ήδη από την αρχή φάνηκε ότι θα ήταν πιο άγρια από τις προηγούμενες. Ωστόσο, η βουλγαρική καταπίεση ωρίμασε τη συνείδηση των Ελλήνων, που άρχισαν να εξοπλίζονται, κυρίως με όπλα που είχαν περισυλλεγεί κατά τη συνθηκολόγηση της Ελλάδας, τον Απρίλιο του 1941, ακόμα και με πυροβόλα που ξηλώθηκαν από τα οχυρά των συνόρων.

Γύρω στις 20 Σεπτεμβρίου 1941 άρχισε να κυκλοφορεί στην περιοχή μια φήμη, που είναι άγνωστο από πού προερχόταν. Σύμφωνα με τη φήμη αυτή, στη Σόφια είχε ξεσπάσει μεγάλη επανάσταση του ΚΚ Βουλγαρίας, που θα ανέτρεπε τον βασιλιά Βόρις και στη συνέχεια, οι Βούλγαροι κομμουνιστές θα απελευθέρωναν και την Ελλάδα από τη γερμανική κατοχή.

Ο Σόλων Γρηγοριάδης υιοθετεί αυτή την εκδοχή και θεωρεί, ότι ανάμεσα σε όσους διέδιδαν αυτές τις φήμες ήταν και Βούλγαροι πράκτορες που παρίσταναν τους κομμουνιστές και έπεισαν τους Έλληνες «ομοϊδεάτες» τους, ότι επίκειται εξέγερση των μελών του ΚΚ Βουλγαρίας. Ο ίδιος αναφέρει ότι η εξέγερση ξεκίνησε το βράδυ της 28/9/1941. Μεγάλες ομάδες ενόπλων μπήκαν σε κωμοπόλεις και χωριά, κατέλυσαν τις βουλγαρικές Αρχές και καλούσαν τον λαό σε ξεσηκωμό. Πρώτος στόχος των επαναστατών ήταν το Δοξάτο.

Άνδρες από την κωμόπολη και τη γειτονική Χωριστή, υπό τον Χ. Καλαϊτζή ή Καλαϊτζίδη επιτέθηκαν εναντίον του τοπικού σταθμού Χωροφυλακής των Βουλγάρων, σκοτώνοντας μερικούς χωροφύλακες. Επιτέθηκαν επίσης σε Προσοτσάνη, Κουδούνια, Κύργια και άλλους οικισμούς (περίπου 25 συνολικά) σκοτώνοντας Βούλγαρους κοινοτάρχες και κοινοτικούς υπαλλήλους, καθώς και χωροφύλακες. Στη Δράμα ανατίναξαν ένα από τα δύο εργοστάσια ηλεκτροφωτισμού της πόλης σκοτώνοντας όμως τον Έλληνα φύλακα Απόστολο Χατζηπέτρου και επιτέθηκαν, με πενιχρά αποτελέσματα, στο στρατόπεδο του Σώματος Εφοδιασμού Πολέμου. Η ουσιαστική αποτυχία των επιχειρήσεων στη Δράμα οδήγησε την ηγεσία των εξεγερμένων να εγκαταλείψει τον Μαυρόβατο, που αποτελούσε επιχειρησιακό κέντρο τους και να καταφύγει στους γειτονικούς ορεινούς όγκους

Μια ομάδα σαμποτέρ υπό τον Β. Γερμανίδη προσπάθησε να ανατινάξει τη σιδηροδρομική γέφυρα του Νικηφόρου (ημιορεινό χωριό του ν. Δράμας), αλλά δεν τα κατάφερε, λόγω της ισχυρής αντίστασης των Βουλγάρων στρατιωτών του φυλακίου της γέφυρας. Στρατιωτικός αρχηγός της εξέγερσης ήταν ο καπετάν Αλέκος. Επρόκειτο για ψευδώνυμο του Παντελή Χαμαλίδη (1910-1942), από τον Πόντο, Γραμματέα της Καθοδήγησης του ΚΟ του ΚΚΕ Δράμας. Αντί όμως να καταφύγει σε ανταρτοπόλεμο προτίμησε να διατάξει μάχη κατά μέτωπο εκμηδενίζοντας τις όποιες πιθανότητες επιτυχίας των Ελλήνων.

Τα σκληρά βουλγαρικά αντίποινα

Πολύ σύντομα ξεκίνησε η βουλγαρική εκδίκηση, με πρώτο στόχο το μαρτυρικό Δοξάτο. Τη νύχτα της 29ης προς 30η Σεπτεμβρίου 1941, βουλγαρικές δυνάμεις από την Καβάλα και τη Δράμα κατέλαβαν την κωμόπολη. Συγκέντρωσαν όλους τους άντρες της στο βόρειο μέρος του Δοξάτου και κράτησαν όσους ήταν μεταξύ 20 και 40 ετών. Συνολικά αυτοί ήταν 397. Αφού τους έδεσαν με αγκαθωτό συρματόπλεγμα, τους πλησίασε ένας Βούλγαρος Συνταγματάρχης και τους είπε: «Όποιος είναι Βούλγαρος να σηκωθεί και να βγει έξω. Θα αφεθεί ελεύθερος». Κανείς δεν μετακινήθηκε. Τους οδήγησαν σε ομάδες 10-15 ατόμων στο ΒΔ άκρο της πόλης και τους εκτέλεσαν εν ψυχρώ…

Την ίδια νύχτα έγιναν ομαδικοί φόνοι αμάχων Ελλήνων από Βουλγάρους στα χωριά: Νικηφόρος (31 άτομα), Παλιάμπελα (28), Πλατανιά, Πλατανότοπος, Λιμνήσκη, Τερψιθέα, Σαχίνι, Φτελιά, Χαμοκερασιά, Δρυμότοπος, Βαλτοχώρι, στην κωμόπολη Καλαμπάκι, σε Κοκκινόγεια (25 άτομα), Κάτω Νευροκόπι (50), Χρυσοκέφαλο (24), Σιταγρούς (45), Καλό Αγρό (25), Κουδούνια (47 άτομα κάηκαν ζωντανά σε έναν αχυρώνα) και Κύργια (150-250 άτομα). Η Προσοτσάνη βομβαρδίστηκε από αεροπλάνα και όλμους. Έπειτα, μπήκε σ’ αυτή βουλγαρικό στρατιωτικό απόσπασμα που μετέφερε 90 Έλληνες στη γέφυρα της Αλιστράτης, όπου και εκτελέστηκαν.

Τα βουλγαρικά εγκλήματα στη Δράμα

Πρωτοφανούς αγριότητας ήταν και τα «αντίποινα» των Βουλγάρων στη Δράμα. Μετά τις ενέργειες των εξεγερμένων, βουλγαρικές περίπολοι ξεχύθηκαν στην πόλη τα χαράματα της 30ης Σεπτεμβρίου πυροβολώντας αδιακρίτως. Αρτοποιοί, αρτεργάτες και χωρικοί από τις γύρω περιοχές που πήγαιναν στην πόλη για το εβδομαδιαίο παζάρι ήταν τα πρώτα θύματα. Οι κάτοικοι έντρομοι κλείστηκαν στα σπίτια τους. Τελάληδες όμως, άρχισαν να φωνάζουν ότι πρέπει να συγκεντρωθούν στην κεντρική πλατεία. Εκεί άρχισαν να αρπάζουν τους άντρες κατά ομάδες και να τους σέρνουν στους στρατώνες πυροβολικού και στην τοποθεσία Πευκάκια.

Εκεί άλλους τους σκότωσαν με πυροβολισμούς και άλλους με σκαπάνες, τσεκούρια ή λοστούς. Πολλοί όμως εκτελέστηκαν και στην κεντρική πλατεία, υπό τα χαμογελαστά βλέμματα του Στρατιωτικού Διοικητή Δράμας, Συνταγματάρχη Μιχαΐλοφ και του Δημάρχου Πατσιβάροφ. Σύμφωνα με τον Ν. Σοϊλεντάκη, πολλοί σφαγιάστηκαν. Η συνέχεια ήταν ακόμα πιο τραγική: «Βούλγαροι έπαιζαν ποδόσφαιρο στην πλατεία με τα κεφάλια των αποκεφαλιζομένων Ελλήνων. Η σύζυγος του Μιχαΐλοφ διέταξε Βούλγαρο χωροφύλακα και εκτέλεσε μπροστά της τη Σταματίνα και τη Μαίρη Ζαχαροπούλου καθώς και τη νεαρή Μπρέζα».

Ο Ν. Σοϊλεντάκης αναφέρει ότι 2.500 άτομα έχασαν τότε τη ζωή τους στη Δράμα. Ο Σόλων Γρηγοριάδης αναφέρει ότι τα συνολικά θύματα από τα βουλγαρικά αντίποινα ήταν 6.000-7.000, ο Νικόλαος Σοϊλεντάκης κάνει μνεία για 15.000, αριθμό που υπάρχει σε διάφορες πηγές, ωστόσο είναι μάλλον υπερβολικός..

Ο Ν.Θ. Γεωργιάδης γράφει ότι τα, εξακριβωμένα θύματα ήταν 2.140. Ο Χάγκεν Φλάισερ κάνει μνεία για 4.000-5.000 νεκρούς, ενώ ο Βούλγαρος πρόξενος, για μόλις 482!

Το τέλος των ανδρών του «Μακεδονικού Γραφείου» του Κ.Κ.Ε.

Όσοι προσπάθησαν να διαφύγουν έπεφταν σε βουλγαρικές και γερμανικές ενέδρες και σκοτώνονταν. Μια ομάδα του «Μακεδονικού Γραφείου» του ΚΚΕ επιχείρησε να διαφύγει. Ξέφυγε από τις ενέδρες και έφτασε στην όχθη του Στρυμόνα. Αν περνούσαν το ποτάμι, πιθανότατα θα γλίτωναν. Κάποιος χωρικός όμως τους αντιλήφθηκε και τους κατέδωσε στους Βουλγάρους. Αιφνιδιάστηκαν όμως και έπεσαν στα χέρια τους. Οδηγήθηκαν στο χωριό Παλαιοκώμη (Προβίστα) και τουφεκίστηκαν χωρίς καμία διαδικασία (6 Οκτωβρίου 1941). Αυτοί ήταν οι: Παρασκευάς Μπάρμπας, Απόστολος Τζανής, Λάζαρος Μαζαράκης, Αραμπατζής Μαζαράκης, Χρυσόστομος Μαζαράκης και Γρηγόρης Πασχαλίδης.

Η Χρύσα Χατζηβασιλείου, σημαίνον στέλεχος του Κ.Κ.Ε. στην Ανατολική Μακεδονία

Έχει υποστηριχθεί από πολλούς ότι η εξέγερση καθοδηγήθηκε από τα τοπικά στελέχη του ΚΚΕ, που δεν είχαν επαφή με την ηγεσία του κόμματος στην Αθήνα. Όταν η ΚΕ του ΚΚΕ έμαθε τα γεγονότα έστειλε στην περιοχή τη Χρύσα Χατζηβασιλείου, σημαίνον κομματικό στέλεχος, με εντολή να ανασταλεί εκεί η κομμουνιστική δραστηριότητα.

Σύμφωνα με μαρτυρία του Γ. Ερυθριάδη, η Χατζηβασιλείου έδωσε εντολή στον Μιχάλη Δράκο, όλα τα στελέχη και μέλη του ΚΚΕ να εγκαταλείψουν τις βουλγαροκρατούμενες περιοχές, καθώς αυτές «δεν μπορούσαν να διαδραματίσουν κάποιον αντιστασιακό ρόλο». Επρόκειτο για λάθος γιατί αν οι σφαγές ξεκίνησαν από βουλγαρική προβοκάτσια έπρεπε αυτό να αξιοποιηθεί και ο αγώνας να επεκταθεί. Όχι να υπάρξει αδράνεια λόγω καθοδήγησης του Κ.Κ.Ε. Ο Τ. Χατζηαναστασίου θεωρεί ότι ο «Βουλγαρικός Εσπερινός» είχε διπλό «χαρακτήρα». Αποτελούσε κομμουνιστική επαναστατική εξαγγελία και ταυτόχρονα εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα.

Το τέλος του Αντώνη Χαμαλίδη

Ο Παντελής Χαμαλίδης (Αλέκος) με τρεις συντρόφους του, ανάμεσά τους μία γυναίκα σκοτώθηκε στις 20 του Μάη 1942 στο Παραλίμνιο Σερρών σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες: «Από τις τουφεκιές των Βουλγάρων τραυματίστηκε η γυναίκα και δυσκολευόταν να τρέξει, έμεινε πίσω. Για να μην την πιάσουν, γύρισε ένας από τους τρεις και τη σκότωσε με το πιστόλι του. Μισό χιλιόμετρο πιο κάτω οι τρεις άντρες σταμάτησαν. Στρατιώτες από το Ψυχικό τους έκλειναν τον δρόμο. Ταμπουρώθηκαν αμέσως σε έναν νερόλακκο που πλάγιαζαν βουβάλια και άρχισαν να βάζουν. Η μάχη κράτησε μία ώρα. Ύστερα έπαψαν οι πυροβολισμοί από τους κυκλωμένους. Όταν τέλειωσαν οι σφαίρες τους, αυτοκτόνησαν… Και οι τρεις είχαν από μία σφαίρα πιστολιού στο κεφάλι τους. Φαίνεται πως ο ένας σκότωσε τους άλλους δύο και ύστερα αυτοκτόνησε. Κάτω από τα χοντρά χωριάτικα σακάκια τους φορούσαν φυσεκλίκια. Τρία αυτόματα Τόμσον, ένα πιστόλι, χειροβομβίδες και μία τσάντα υπήρχαν σκορπισμένα γύρω τους».

Προβοκάτσια ή ενέργεια κομμουνιστών η εξέγερση της Ανατολικής Μακεδονίας;

Αν και η συγκεκριμένη εξέγερση είναι γενικά άγνωστη έχει απασχολήσει πολλούς επιστήμονες, ιστορικούς και άλλους. Μέχρι πριν λίγα χρόνια η πλάστιγγα έγερνε προς την πλευρά της βουλγαρικής προβοκάτσιας. Ο πρώτος που παρέθεσε αυτή την άποψη ήταν ο Αθανάσιος Χρυσοχόου, Γενικός Επιθεωρητής Νομαρχιών Γενικής Διοικήσεων Μακεδονίας το 1941. Αργότερα, παρέθεσε και ομολογία Βούλγαρου πράκτορα της Κομινφόρμ στη δίκη των Σκοπίων(1949). Το 1945-46 την άποψη αυτή υιοθέτησαν ο αμφιλεγόμενος Κωνσταντίνος Σνωκ(Συνώκας) και πολλά χρόνια αργότερα, ο Τάσος Βουρνάς.

Ο Β. Κολάροφ, ηγέτης του ΚΚ Βουλγαρίας, στις 6 Οκτωβρίου τόνισε: «Στην περιοχή της Δράμας και των Σερρών ξέσπασε εξέγερση. Κανένας τίμιος και συνειδητός πολίτης δεν μπορεί να αμφιβάλλει ότι η εξέγερση αυτή προκλήθηκε από το κτηνώδικο καθεστώς του Φίλοφ(πρωθυπουργού της Βουλγαρίας τότε) στην Ελλάδα και στον βουλγαρικό στρατό κατοχής ανατέθηκε ο ρόλος του δημίου».

Ο Σόλων Γρηγοριάδης γράφει: «Δεν προκάλεσαν άμεσα οι Βούλγαροι την εξέγερση, αλλά γνώριζαν την προπαρασκευή της και είχαν ετοιμάσει τον φοβερό μηχανισμό της αντεπίθεσης (στρατός, χωροφυλακή, διοίκηση, κομιτατζήδες), ο οποίος θα δρούσε κεραυνοβόλα και χωρίς όρια. Πιθανότατα θα την ενθάρρυναν κιόλας εμμέσως. Και οπωσδήποτε ούτε τη φοβόνταν ούτε τους ήταν ανεπιθύμητη. Οι πραγματικοί όμως οργανωτές εκείνης της εξέγερσης που κατέληξε αναπόφευκτα σε τραγωδία ήταν άλλοι: μια ομάδα ανθρώπων που αποτελούσαν το Γραφείο Περιοχής Μακεδονίας – Θράκης του ΚΚΕ…».

Σύμφωνα με τον Γρηγοριάδη, μετά τη γερμανική εισβολή στην ΕΣΣΔ και τη δραματική έκκληση του Στάλιν από τα ερτζιανά στις 3/7/1941 προς όλες τις κατεχόμενες χώρες της Ευρώπης («… Στις κατακτημένες περιοχές να δημιουργούνται αφόρητες συνθήκες για τον εχθρό και για όλους τους συνεργάτες του, να καταδιώκεται και να εξοντώνεται σε κάθε βήμα, να τορπιλίζονται όλα τα μέτρα του»), ο Χαμαλίδης και οι υπόλοιποι θεώρησαν ότι η έκκληση του Στάλιν σήμαινε στρατιωτικό αντιπερισπασμό στα νώτα του εχθρού. Δεν είχαν όμως σχέδιο, δεν γνώριζαν τους μηχανισμούς του ανταρτοπόλεμου, δεν είχαν ανάμεσά τους κανέναν αξιωματικό κ.λπ.

Η κατάσταση περιπλέχθηκε ακόμα περισσότερο από διάφορες φήμες που κυκλοφορούσαν τότε (τις επιβεβαίωσαν το 1946 στον Μοίραρχο της Χωροφυλακής Δημήτριο Μπουγά κάτοικοι της περιοχής), ότι οι Βρετανοί είχαν καταλάβει τη Θεσσαλονίκη και ότι σοβιετικά στρατεύματα θα κατέβουν να απελευθερώσουν και την Ελλάδα.

Η άποψη του ΚΚΕ

Το 1952-53 το ΚΚΕ ξεκίνησε έρευνα για να διαπιστώσει τι ακριβώς έγινε στη Δράμα το 1941. Σημαντική ήταν η μαρτυρία του Θεόκλητου Κρόκου, Γραμματέα της Περιφερειακής Επιτροπής Καβάλας του Κ.Κ.Ε. το 1941. Αυτός έριξε τις ευθύνες στον Χαμαλίδη, καθώς όπως είπε, παρασύρθηκε από τις προβοκάτσιες της Οχράνα (βουλγαρικής μυστικής υπηρεσίας).

Ο Νικόλαος Θ. Γεωργιάδης σε ένα εξαιρετικό άρθρο του με τίτλο «Δράμα, η εξέγερση του Σεπτεμβρίου 1941», στο prosoma.gr αναφέρει τα εξής:

«Η επίσημη άποψη του ΚΚΕ μέχρι τώρα δέχεται ότι η Εξέγερση ήταν μία ηρωική αλλά πρόωρη ενέργεια και υποστηρίζει ότι υπήρξαν «υποβολιμαίες διαδόσεις» που οδήγησαν την ηγεσία της οργάνωσης της Δράμας σε λαθεμένη εκτίμηση της κατάστασης, χωρίς να διασαφηνίζει από πού προήλθαν, θέτοντας έμμεσα (με τη λέξη «υποβολιμαίες») θέμα παγίδας, χωρίς να την κατονομάζει άμεσα:

Τη νύχτα της 28ης προς την 29η του Σεπτέμβρη 1941, οι κάτοικοι πολλών χωριών του νομού Δράμας ξεσηκώθηκαν εναντίον των Βουλγάρων κατακτητών. Πάνω από 2.000 πατριώτες, με επικεφαλής τους κομμουνιστές, χτύπησαν και κατέλυσαν τις αρχές κατοχής στο Δοξάτο και τα γύρω χωριά. Οι Βούλγαροι φασίστες, όμως, κινητοποίησαν ισχυρές δυνάμεις. Οι πατριώτες, παρά τη σθεναρή αντίστασή τους, υποχώρησαν. Οι φασίστες εφάρμοσαν σκληρά αντίποινα κατά του πληθυσμού…

Η λαϊκή εξέγερση κατά των Βουλγάρων κατακτητών ήταν πρόωρη ενέργεια. Η ηγεσία της Κομματικής Οργάνωσης Δράμας, που έπεσε και η ίδια στις συγκρούσεις, εκτίμησε λαθεμένα την κατάσταση. Έδωσε πίστη σε υποβολιμαίες διαδόσεις για δήθεν εξέγερση στη Βουλγαρία κι έριξε το σύνθημα της ένοπλης μαζικής εξέγερσης. Όμως, παρά την έκβασή του, το κίνημα αυτό αποτελεί μια ηρωική σελίδα στην ιστορία της πάλης του ελληνικού λαού για τη λευτεριά (Ιστορία της Εθνικής Αντίστασης 1940-1945, το 1984· Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α΄, το 2011".

Ας δούμε και την άποψη του "Ριζοσπάστη":

"Η εξέγερση του Σεπτέμβρη του 1941 στη Δράμα αποτελεί κορυφαία πράξη αντίστασης απέναντι στην τριπλή φασιστική κατοχή στη χώρα μας. Ανεξάρτητα από την κατάληξη και παρ' όλα τα αντίποινα, η θυσία των εξεγερμένων άνοιξε τη σελίδα της ηρωικής προσφοράς του ελληνικού λαού, με πρωτεργάτες τους κομμουνιστές, στην εποποιία της Εθνικής Αντίστασης"(13/12/2015).

Επίλογος

Ο σπουδαίος Γερμανός ιστορικός Χάγκεν Φλάισερ θεωρεί ότι υπήρξε παγίδευση των Ελλήνων από τις βουλγαρικές Αρχές και την Οχράνα. Όσο για τον αριθμό των θυμάτων θεωρεί ότι ήταν αναμενόμενος, με βάση τον αριθμό των Βουλγάρων που σκοτώθηκαν (47 αρχικά, 104 συνολικά, μετά τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις). Νεότεροι ιστορικοί (Κουζινόπουλος, Χατζηαναστασίου κ.ά.) θεωρούν ότι δεν υπήρξε καμία προβοκάτσια και ότι επρόκειτο για μία, κακοσχεδιασμένη και πρόχειρη πάντως, αποκλειστικά ελληνική ενέργεια υπό την καθοδήγηση του ΚΚΕ, κάτι που δέχονται και οι Βούλγαροι ιστορικοί Στέρεφ και Γκόρνσεσκι.

Πηγές: ΣΟΛΩΝ ΝΕΟΚ. ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ, «Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας 1941-1974», ΤΟΜΟΣ Α’ ,POLARIS Εκδόσεις ,2009
Νικόλαος Π. Σοϊλεντάκης, «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΘΡΑΚΙΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ», ΤΟΜΟΣ Β’ ,Β’ Έκδοση, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ, 2004.
Νικόλαος Θ. Γεωργιάδης, «Δράμα, η εξέγερση του Σεπτεμβρίου 1941», στο prosoma.gr
Χάγκεν Φλάισερ, «ΣΤΕΜΜΑ ΚΑΙ ΣΒΑΣΤΙΚΑ», ΤΟΜΟΣ 1, σελ. 96-97.
Γεώργιος Ρούσσος, «Νεώτερη ιστορία του ελληνικού έθνους, 1826-1974», ΤΟΜΟΣ ΣΤ’, ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ, 1975.

Ειδήσεις σήμερα:

Βουτηγμένος στην παρανομία ο παλαιοημερολογίτης YouTuber: Συμμετείχε και σε διακίνηση παράνομων μεταναστών

Άγρια δολοφονία στη μέση του δρόμου στη Γουατεμάλα: Εκτελεστές ντυμένοι ως εργάτες σκότωσαν 52χρονο εργολάβο - Δείτε βίντεο

Τρίκαλα: 55χρονος είναι εγκλωβισμένος σε έρημο ορεινό χωριό - «Είμαι απελπισμένος και σε απόγνωση»