Γιατί ο Πούτιν επενδύει στην Ορθοδοξία

Δεν είναι μόνο από τους επιδραστικότερους ανθρώπους στον πλανήτη, σύμφωνα με το περιοδικό «Time», τη λίστα Forbes και τη διεθνή κοινή γνώμη, αλλά κι αυτός που κατάφερε να επανενώσει τη διαλυμένη Σοβιετική Ενωση.

Ξεκινώντας την καριέρα του στην Αγία Πετρούπολη όπου γεννήθηκε, ο Βλαντιμίρ Πούτιν κατέκτησε τη Μόσχα και από σύμβουλος Διεθνών Σχέσεων και πρώην ηγετικό στέλεχος της KGB κατέληξε στο τιμόνι της ρωσικής παντοκρατορίας, το οποίο κρατάει σταθερά εδώ και 17 χρόνια. Στην εμπέδωση του μεγαλεπήβολου πλάνου του για την αναβίωση του ρωσικού κλέους, σημαντικό ρόλο φαίνεται να παίζει η Ορθοδοξία, καθώς όπως και ο ίδιος είχε αναφέρει σε λόγο του: «Με την έλευση του χριστιανισμού, της Ορθοδοξίας, άρχισε να δημιουργείται το ρωσικό έθνος και το ενωμένο ρωσικό κράτος».

Δεν είναι τυχαίο ότι στη συνάντηση που είχε με τον Αλέξη Τσίπρα, ο Ρώσος ηγέτης όχι μόνο του ζήτησε να τον βοηθήσει στην οργάνωση των εκδηλώσεων για τον εορτασμό της σημαντικής επετείου της χιλιετίας της ρωσικής παρουσίας στο Αγιον Ορος, αλλά και να συμβάλει ενεργά στη διάδοση του ρόλου της Ορθοδοξίας. Μάλιστα, ανάμεσα στα συμβολικά δώρα που χάρισε στον Ελληνα πρωθυπουργό ο Ρώσος πρόεδρος, ήταν και η εικόνα του Αγίου Νικολάου και του Αγίου Σπυρίδωνος, την οποία είχε κλέψει αξιωματικός των Ες-Ες από μοναστήρι της Σπάρτης. Επιπλέον, ο Πούτιν στις συνεντεύξεις του δεν παραλείπει ποτέ να αναφέρει το γεγονός ότι η μητέρα του τον βάφτισε κρυφά χριστιανό ορθόδοξο όταν κάτι τέτοιο ήταν ακόμα απαγορευμένο, ενώ φρόντισε να αποθέσει τον βαφτιστικό του σταυρό πάνω στον Πανάγιο Τάφο κατά την επίσκεψή του στα Ιεροσόλυμα. Τι είναι αυτό, όμως, που έχει καταστήσει την Ορθοδοξία αναπόσπαστο μέρος του καθολικού οράματος του Βλαντιμίρ Πούτιν;

Ανοιχτή γραμμή με το Αγιον Ορος

Στο άκρως ενδιαφέρον βιβλίο του Μισέλ Ελτσανινόφ «Στο μυαλό του Βλαντιμίρ Πούτιν» (μτφ. Τζία Καραγεώργου) εξετάζονται αναλυτικά όλοι οι θεωρητικοί παράγοντες που ενίσχυσαν το σχέδιο του Ρώσου ηγέτη και αποτέλεσαν τους κεντρικούς του πυλώνες. Οπως επισημαίνεται στο οπισθόφυλλο του διεθνούς μπεστ σέλερ που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Διάμετρος, αυτό που διερευνάται, μεταξύ άλλων, είναι «πώς συγκροτείται το όραμα του Πούτιν για τη “ρωσική οδό” και ποια επίδραση ασκούν στον Ρώσο πρόεδρο η Ορθοδοξία, το Βυζάντιο, το σοβιετικό καθεστώς, ο Μαρξ, ο Ντοστογιέφσκι, η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας ή ο πανσλαβισμός».

Ο συγγραφέας, που θεωρείται από τους πλέον γνωστούς διανοούμενους στη Γαλλία, παρότι ρωσικής καταγωγής, γνωρίζει καλά την αντιφατική σχέση του προέδρου της Ρωσίας με τη Δύση, ενώ ως φιλόσοφος και μέλος της ομάδας των αρχισυντακτών του περιοδικού «Philosophie» ξέρει καλά με ποιον τρόπο ο Πούτιν χρησιμοποιεί τη θεωρία, τη φιλοσοφία και τη θρησκεία για την εδραίωση της δύναμής του. Η ηγετική θέση του Ρώσου προέδρου εξηγείται άλλωστε από τον επαναπροσδιορισμό του πανσλαβισμού και τη χρήση της Ορθοδοξίας ως κατεξοχήν βάσης του σχεδίου του. Γι’ αυτό και μια πλειάδα ανθρώπων, φιλοσόφων, συνεργατών, συγγραφέων και σκηνοθετών συνιστά τη βασική ομάδα επιρροής του. Χαρακτηριστική είναι η υποστήριξη του Ρώσου προέδρου από τον διάσημο σκηνοθέτη Νικίτα Μιχάλκοφ, ο οποίος, όπως τονίζει ο Ελτσανινόφ στο βιβλίο του, «εδώ και δύο δεκαετίες ισχυρίζεται ότι ενσαρκώνει την ανανέωση της Λευκής Ρωσίας μετά την πτώση του κομμουνισμού και πρέπει να έχει κάνει τον πρόεδρο -είναι από τους πλησίον του- κοινωνό των αναγνωσμάτων του. Αυτός είναι που έβαλε στα χέρια του ανδρός το έργο του φιλοσόφου Ιβάν Ιλίν». Αλλος ένας είναι ο Βλαντιμίρ Γιακούνιν, «αυτός που συμμετέχει ενεργά και σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από τα υπόλοιπα μέλη της εν λόγω ομάδας στη μελέτη της ρωσικής διανόησης και στην ανάπτυξη μιας συντηρητικής θεώρησης του κόσμου. Είναι διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών και οργανώνει συναντήσεις διανοουμένων, που στοιχίζουν περιουσίες, γύρω από το θέμα του “Διαλόγου των πολιτισμών”».

Εξάλλου, δεν είναι λίγοι οι άνθρωποι μιας νέας πνευματικής, θρησκευτικής ομήγυρης που δείχνουν να επηρεάζουν τον Πούτιν, όπως μεταξύ άλλων και ο πατέρας Τύχων Σεβκούνοφ. «Αυτός ο πρώην φοιτητής της Σχολής Κινηματογράφου της Μόσχας είναι τώρα ηγούμενος της Ιεράς Μονής της Υπαπαντής στο Σρέτενσκι στο κέντρο της Μόσχας, είναι ισχυρός, εμπνέει δέος και λέγεται πως ασκεί μεγάλη επιρροή στον πρόεδρο», γράφει χαρακτηριστικά ο Ελτσανινόφ. Ο συγγραφέας παραπέμπει, μάλιστα, στο θρυλικό κείμενο των «Financial Times», το οποίο έκανε διεθνώς γνωστή την ισχυρή αλληλεπίδραση Πούτιν - πατέρα Τύχωνα, ο οποίος, όπως τονίζει η εφημερίδα, «μοιάζει εκπληκτικά με τον Ράσελ Κρόου», αλλά διατηρεί τρομερές διεθνείς διασυνδέσεις, με το μοναστήρι του να μοιάζει το κέντρο του ρωσικού σύμπαντος.

Πάτερ Τύχων: Ο «Ράσελ Κρόου» δίνει γραμμή

Στο άρθρο της εφημερίδας αναδεικνύεται η στενή σύνδεση της μονής με το Αγιον Ορος, που είναι, όπως αναφέρουν οι «F.T.», το πρότυπο. Σύμφωνα με το άρθρο, ο διάσημος πλέον Ρώσος αρχιμανδρίτης όχι μόνο γνωρίζει τον Πούτιν από την πρώτη μέρα της εκλογής του, αλλά είναι αυτός που τον συνοδεύει στα ταξίδια του στο εξωτερικό ασκώντας υψηλής τάξης διπλωματία. Σε συνέντευξή του σε ελληνική εφημερίδα, αναφέρουν οι «F.T.», ο περιώνυμος αρχιμανδρίτης δήλωσε: «Ο πρόεδρος Πούτιν δεν είναι μόνο τυπικά χριστιανός ορθόδοξος, αλλά εξομολογείται, παρίσταται στις παρακλήσεις και δηλώνει υποταγή στον Θεό». Μάλιστα η αυτοβιογραφία του Τύχωνος όχι μόνο έγινε το απόλυτο ευπώλητο βιβλίο την πρώτη εβδομάδα της κυκλοφορίας του στη Ρωσία, αλλά κατάφερε να εκτοπίσει ακόμα και τις πολυσυζητημένες «Πενήντα αποχρώσεις του Γκρι» - με τον ίδιο να θεωρείται πλέον κράτος εν κράτει.

Ωστόσο, το πολυεπίπεδο βιβλίο του Ελτσανινόφ δεν μένει μόνο στην περίπτωση του Τύχωνα, αλλά προσπαθεί να ρίξει φως σε όλες τις παραμέτρους της επιρροής της ορθόδοξης παράδοσης που έχει τις απαρχές της στο κίνημα των Λευκών και φτάνει έως τους μυστικιστές του 19ου αιώνα, ενώ περιλαμβάνει ακόμα και σύγχρονους ιερείς και μύστες. «Οι νοσταλγοί της εποχής του Λευκού Κινήματος είναι στα ουράνια εκείνη την Παρασκευή του Σεπτεμβρίου του 2005», γράφει χαρακτηριστικά ο Ελτσανινόφ για ένα περιστατικό που δείχνει την απόλυτη δύναμη της Ορθόδοξης Εκκλησίας στη Ρωσία - και όχι μόνο. «Κάτω από τον θόλο του ορθόδοξου καθεδρικού ναού του Αγίου Αλεξάνδρου Νιέφσκι, στο Παρίσι, αντηχεί η συγκινητική προσευχή για τους νεκρούς, το αιωνία τους η μνήμη, από μια χορωδία που κατέφθασε για την περίσταση από τη Ρωσία (...)

Νοσταλγοί του Λευκού Κινήματος

Ανάμεσα στους Μοσχοβίτες ένας νέος ιερωμένος, ο Αρχιμανδρίτης Τύχων Σεβκούνοφ, ηγούμενος της ξακουστής μονής που βρίσκεται στο κέντρο της Μόσχας, δυο βήματα από την έδρα της FSB, λέγεται ότι είναι ο πνευματικός του Πούτιν. Ολοι συμφωνούν πως ο ιερωμένος αυτός έχει μπροστά του λαμπρό μέλλον. Στην πρώτη σειρά βλέπει κανείς σημαντικές προσωπικότητες, όπως τον Ρώσο υπουργό Πολιτισμού και τον πρέσβη της Ρωσίας στη Γαλλία. Ομως ο εκλεκτός των εκλεκτών είναι ο κινηματογραφιστής Νικίτα Μιχάλκοφ, ο πρωτομάστορας της τελετής. Αυτό που γίνεται τη συγκεκριμένη στιγμή στην εκκλησία είναι μια λειτουργία εις μνήμην των αποθανόντων που μόλις έχει γίνει η εκταφή των λειψάνων τους». «Χρειάζεται μια καινούργια ιδέα που θα πηγάζει από τη θρησκεία, ενώ η πνευματική πεμπτουσία της θα πηγάζει από το έθνος, γιατί μόνον αυτή μπορεί να βοηθήσει τη Ρωσία του αύριο να αναγεννηθεί και να εδραιωθεί», γράφει ο Ελτσανινόφ. Γι’ αυτό και «Ο Πούτιν αποφασίζει να κάνει τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία σύμμαχό του για να εξυγιάνει το ήθος του λαού».

Ως εκ τούτου, το όραμα της Ορθοδοξίας τον βοηθάει να νικήσει τις «πολύχρωμες» επαναστάσεις, όπως την Επανάσταση των Ρόδων στη Γεωργία ή την Πορτοκαλί στην Ουκρανία, καθώς ο Πούτιν βλέπει παντού γύρω του εχθρικές δυνάμεις. Επιρροή τότε ασκούν γύρω του διάφοροι γνωστοί μύστες του 19ου αιώνα, όπως ο Λεόντιεφ, που έδειχνε εκτός από «αισθητιστής, λάτρης του ηρωικού αρχαϊκού κάλλους, να διαθέτει και μια μυστικιστική πλευρά. Μετά από μακρά παραμονή στο Αγιον Ορος, αυτός ο “Δον Ζουάν” σκέφτεται να γίνει καλόγηρος και αφού στα γεράματά του χειροτονήθηκε, εν πλήρη μυστικότητα, στο μοναστήρι της Οπτινα (στο οποίο ο Ντοστογιέφσκι τοποθετεί την ιστορία των Αδελφών Καραμαζόφ), πεθαίνει το 1891 στο εξίσου διάσημο μοναστήρι της Αγίας Τριάδας του Αγίου Σεργίου Λάβρας, στην πόλη Ποσάντ, στην ευρύτερη περιοχή της Μόσχας».

Με βάση τον Λεόντιεφ ο Πούτιν στήνει το σχέδιο για ένα «κράτος πολιτιστικό που στηρίζεται στον ρωσικό λαό, στη ρωσική γλώσσα, στον ρωσικό πολιτισμό, στη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία και στα λοιπά παραδοσιακά θρησκεύματα της Ρωσίας», όπως χαρακτηριστικά τονίζει ο ίδιος ο Πούτιν στον λόγο του που παρατίθεται στο βιβλίο του Ελτσανινόφ.

Το δόγμα Ντανιλέφσκι και η «Μαμά Ρωσία»

Στόχος του Πούτιν είναι, επομένως, να εμφυσήσει στον ρωσικό λαό μια πίστη σε υψηλά ιδανικά, όπως αυτό της Ορθοδοξίας, θυμίζοντάς του τις επιτυχίες του «ενάντια στον ξένο κατακτητή και την ανάλογη “Ενωση όλων Σλάβων υπό την αιγίδα της Ρωσίας”», κατά τα πρότυπα του Ντανιλέφσκι.

«Αλλη ιδέα που δανείστηκε από τους σλαβόφιλους είναι εκείνη σύμφωνα με την οποία ο λαός που ενσαρκώνει με τον χαρακτήρα του αυτή τη θρησκευτικότητα απεχθάνεται τη βία, είναι ταπεινός, τρέφει σεβασμό. Πλην της θρησκείας, οι Σλάβοι χαρακτηρίζονται από την ικανότητά τους για πολιτική ανεξαρτησία και για την αγάπη τους για την κοινωνική ελευθερία. Ομως ο σλαβικός πολιτισμός, κατά τον Ντανιλέφσκι, βρίσκεται στις απαρχές του και για να βρει πραγματικά τον εαυτό του θα πρέπει να σταματήσει να μιμείται δουλικά τη Δύση - ως εκ τούτου θα πρέπει να την πολεμήσει», τονίζει ο συγγραφέας.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι σύμβουλοι του Κρεμλίνου να εργαστούν προς αυτή την κατεύθυνση της σύγκρουσης με τη Δύση για και στην ανάλογη εμπέδωση όχι μόνο ενός σλαβικού οράματος, αλλά κυρίως, όπως επισημαίνει ο Ελτσανινόφ, ενός ευρασιατικού ονείρου.
«Οταν επετεύχθη η συμφιλίωση μεταξύ του Πατριαρχείου της Μόσχας και της Εκκλησίας, της επονομαζόμενης “εκτός συνόρων”, η οποία ιδρύθηκε ως διαμαρτυρία για την υποταγή της Εκκλησίας στους μπολσεβίκους οι οποίοι την κηδεμόνευαν, ο Πούτιν το αναγγέλλει: “Η αναγέννηση της εκκλησιαστικής ενότητας είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την αποκατάσταση της χαμένης ενότητας ολόκληρου του ρωσικού κόσμου, του οποίου ένα από τα πνευματικά θεμέλια ήταν ανέκαθεν η ορθόδοξη πίστη”. Το ρωσικό κράτος δημιουργεί ή παρεισδύει στις γλωσσικές, οικονομικές, πολιτιστικές ή θρησκευτικές ενώσεις με σκοπό να καταφέρει να μετατρέψει τους Ρώσους εμιγκρέδες σε απολύτως υπάκουους φορείς επιρροής», γράφει ο Ελτσανινόφ στο βιβλίο του.
 
Καταλυτικός παράγων η Ελλάδα

Καταλυτικό ρόλο, επομένως, στην ενωτική προοπτική του Πατριαρχείου της Μόσχας με την Ορθοδοξία φαίνεται να έπαιξε η Εκκλησία της Ελλάδος. Και ο Ελτσανινόφ θεωρεί ότι στόχος τους είναι, εφόσον δεν μπορούν να είναι ενωτικοί μέσω του Πατριαρχείου της Ρωσίας λόγω των αντιθέσεων των Εκκλησιών αλλά και των διαφορετικών θρησκειών που ενυπάρχουν στα βάθη της ρωσικής στέπας, να «καλοπιάσουν», κατά κάποιον τρόπο, εμάς τους Ελληνες και να ενωθούν με άρρηκτους φιλικούς δεσμούς με τη χώρα μας: «Είναι λοιπόν δυνατή η δημιουργία μιας ορθόδοξης ή χριστιανικής αυτοκρατορίας; Μοιάζει δύσκολο επειδή, κατά κύριο λόγο, η Ρωσία είναι χώρα στην οποία συνυπάρχουν πολλές θρησκείες και δόγματα. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν, οραματιζόμενος μια αυτοκρατορία θεμελιωμένη στις θρησκευτικές αρχές, θα αποξένωνε όλους τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς της χώρας, για να μη μιλήσουμε για βουδιστές και σαμανιστές. Ο πρόεδρος χρησιμοποιεί τη θρησκεία για να εξασφαλίσει την υποστήριξη της ορθόδοξης πλειοψηφίας της χώρας, για να κολακεύσει, εάν και εφόσον χρειαστεί, τους Ελληνες ή τους Σέρβους». Παράμετροι που είναι σημαντικό να λάβει κανείς υπόψη, δεδομένης της επικείμενης άφιξης του Πούτιν στη χώρα μας αλλά και της έκθεσης «Αθως. Το Αγιον Ορος», που διοργανώνεται στη Ρωσική Δούμα, στο πλαίσιο του αφιερωματικού «2016: Ετος Ελληνικού Πολιτισμού στη Ρωσία και Ρωσικού Πολιτισμού στην Ελλάδα»