Ο Μανόλης Κορρές στον Δανίκα για την Ακρόπολη: «Το σκυρόδεμα είναι ο πιο στενός συγγενής του βράχου»

Κι όμως, έγινε κι αυτό. Με τα λόγια του: «Είδα δύο απελπισμένους να πέφτουν από την Ακρόπολη και να αυτοκτονούν. Ημουν νέος. Ο πρώτος μόλις 50 μέτρα από εμένα. Εκανα σπριντ, αλλά δεν πρόλαβα. Και άλλοι δύο αποπειράθηκαν, αλλά τελικά τους πείσαμε και δεν το έκαναν». 

-Μόνο αυτόχειρες είδατε;
«Και άλλα πολλά. Είδα αερομαχίες με γεράκια. Είδα φίδια. Είδα μικρή αλεπού να έχει φωλιάσει στην Ακρόπολη. Είδα αερόστατο να ξεφουσκώνει και να καλύπτει το μνημείο του Φιλοπάππου. Είδα ακόμα το νέφος στη δεκαετία του ’80 να σέρνεται σαν χυλός και να μετακινείται από τον Πειραιά προς τους Θρακομακεδόνες».
Και τι δεν έχουν δει τα μάτια του. Με την ευκαιρία λοιπόν. Των 45 χρόνων ολοκληρωτικής, ερωτικής αφοσίωσης με την Ακρόπολη
«Στην πραγματικότητα είναι 46 χρόνια». Ακόμα καλύτερα. Με αφορμή λοιπόν την ταύτιση του ονόματός του με την αποκατάσταση του Ιερού Βράχου μίλησα μαζί του. Από το τηλέφωνο η φωνή του Μανόλη Κορρέ εντελώς εφηβική. Αλλά και προσεκτική. Κάθε λέξη με προσεκτική επιλογή. Η συνήθεια ενός επιστήμονα που σκαλίζει τα πάντα μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια. Σε διορθώνει και την άλλη στιγμή διορθώνει κάθε δική του «παρεκτροπή». Ποια μπορεί να είναι αυτή; Ας πούμε όχι το «εγώ», αλλά το «εμείς». Γιατί; «Μα επειδή πολλοί μοιράζονται τις ίδιες απόψεις και την ίδια εργατικότητα».

Κανονικότητα, όχι πάθος

Περιττό να αναφέρω ότι είναι Ακαδημαϊκός και φυσικά πρόεδρος της Επιτροπής Συντήρησης των Μνημείων της Ακροπόλεως. Είπαμε, Μανόλης Κορρές και Παρθενώνας ένα και το αυτό. Το «τανγκό» της αποκατάστασης χορεύτηκε και χορεύεται από δύο. Επομένως, πρώτα απ’ όλα το πάθος. Που κρατάει τόσα μα τόσα πολλά χρόνια.

«Εγώ δεν το βλέπω έτσι. Προφανώς έτσι το βλέπουν οι άλλοι. Ως ένα μεγάλο πάθος για τη δουλειά μου. Για μένα αυτή η σχέση είναι κανονική. Δεν είναι πάθος. Μακάρι όλοι να το έβλεπαν έτσι και να αφοσιώνονταν σ’ αυτό που έχουν ταχθεί να κάνουν. Πώς αλλιώς;».

– Κι όμως, οι περισσότεροι δεν το αντιμετωπίζουν έτσι, με αφοσίωση και προσήλωση…
«Αυτό είναι ένα από τα προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας. Και αφορά όλες τις δουλειές και σε όλη την πυραμίδα».

– Φέτος το όνομα Μανόλης Κορρές σφραγίζει 45 χρόνια ερωτικής, πιστής και ολοκληρωτικής σχέσης με την Ακρόπολη. Πώς αισθάνεστε;
«Αισθάνομαι καλά με τη συνείδησή μου. Για την ακρίβεια, η σχέση άρχισε πριν από 46 χρόνια. Λογαριάζοντας από την 1η Μαΐου του 1975. Τότε αρχίζει επισήμως το πρόγραμμα με υπουργό τον Κωνσταντίνο Τρυπάνη».

– Ο υπουργός Πολιτισμού επί κυβερνήσεως Κωνσταντίνου Καραμανλή. Κάποιος καχύποπτος θα έλεγε ότι εκείνη η πρώτη συνεργασία σας έχει να κάνει με τις κομματικές σας προτιμήσεις.
«Εμένα δεν με προσέλαβε ο υπουργός, δεν ήμουν γνωστός του υπουργού, απλώς εμπιστεύτηκε την εισήγηση που έκαναν διαπρεπέστατοι καθηγητές του Μετσοβίου, όπως ο Θεόδωρος Σκουλικίδης, ο Χαράλαμπος Μπούρας, ο Σωκράτης Αγγελίδης και άλλοι. Με προσέλαβαν χωρίς διαγωνισμό ίσως επειδή οι επιδόσεις μου σ’ αυτά τα θέματα ήταν πολύ γνωστές και αρκετά δοκιμασμένες».

– Ποια η σχέση σας με τη Μελίνα;
«Δεν είχα κάποια συγκεκριμένη σχέση. Ούτε οικειότητες. Αλλωστε εκείνη την εποχή, όταν η Μελίνα ανέλαβε το υπουργείο Πολιτισμού, ήμουν ήδη γνωστός. Μάλιστα ετοίμαζα τη μελέτη για την αναστήλωση του Παρθενώνα. Επίσης, τότε είχα επωμιστεί και τη συντήρηση και αναστήλωση στο Διονυσιακό θέατρο. Τον πρώτο καιρό ήμουν φυσικά ωρομίσθιος, στη συνέχεια μονιμοποιήθηκα ως κανονικός υπάλληλος του Δημοσίου. Και μάλιστα είχα έρθει πρώτος στον διαγωνισμό».

– Εκείνη η εποχή της Μελίνας χαρακτηρίστηκε από την καμπάνια για την επιστροφή των Μαρμάρων.
«Καλό είναι να επιστραφούν, αλλά ποτέ δεν ήταν στις δικές μου προτεραιότητες».

– Γιατί δεν ήταν;

«Αυτά τα γλυπτά, όπου και να βρίσκονται, τον σκοπό τους τον επιτελούν. Αντιπροσωπεύουν μεγάλη εποχή της αρχαίας τέχνης και προβάλλουν προφανώς και τη χώρα από την οποία προέρχονται. Υπάρχουν τα υπέρ και τα κατά. Η υπουργός έπραξε άριστα. Τέτοια διαβήματα υπήρξαν από πολύ παλιά. Παρόμοιες ενέργειες και από άλλους πολιτικούς. Η Μελίνα προσέθεσε τη δική της ορμή και τον δικό της ενθουσιασμό σε κάτι που είχε αρχίσει από παλιά. Δεν ήταν μια καινοτομία. Ηταν φυσικό όμως στην τωρινή εποχή, όπου η πληροφόρηση και η δημοσιότητα κυριαρχούν, μια τέτοια καμπάνια να εξασφαλίσει μεγαλύτερη προβολή. Σε αυτό βέβαια βοήθησε και η διεθνής ακτινοβολία του ονόματος Μελίνα Μερκούρη. Αυτή η καμπάνια επηρέασε θετικά πλατιά στρώματα της κοινής γνώμης σε πολλές χώρες της Ευρώπης».

– Υπάρχει περίπτωση κάποτε να επιστραφούν;
«Φυσικά μπορεί κάποτε να επιστραφούν. Οι εντυπώσεις των Βρετανών είναι πολύ θετικές. Σε αυτό έχουν συμβάλει τόσο η αποκατάσταση της Ακροπόλεως όσο και το Μουσείο της Ακροπόλεως. Τώρα η Ελλάδα είναι οπλισμένη με τις απαραίτητες και σύγχρονες προδιαγραφές και υποδομές».

– Μα αν επιστραφούν θα δημιουργηθεί διεθνές προηγούμενο. Ολοι, απ’ όλες τις χώρες από τις οποίες άρπαξαν την κληρονομιά τους, θα απαιτούν την επιστροφή των μνημείων τους.
«Ο Παρθενώνας είναι το φυσικό περιβάλλον γι’ αυτά τα γλυπτά. Και ο Παρθενώνας υφίσταται, δεν έχει χαθεί. Επίσης, κοντά του βρίσκεται ένα σύγχρονο μουσείο που εγγυάται εξαιρετικές συνθήκες προστασίας και συντήρησης. Δεν είναι οι ίδιες συνθήκες που κυριαρχούσαν την εποχή του Ελγιν πριν από δύο αιώνες».


Ο Ελγιν και τα μάρμαρα

– Δηλαδή ο Ελγιν άρπαξε τα Μάρμαρα για να τα προστατεύσει από τους Τούρκους;
«Αυτό ήταν το άλλοθί του. Ομως αυτή ήταν και η πραγματικότητα εκείνη την εποχή. Φανταστείτε την εικόνα. Με τις πολιορκίες, τις κανονιές και τα βόλια. Επομένως, καλύτερα που τα πήρε, παρά να τα άφηνε στη θέση τους απροστάτευτα και στο έλεος των συγκρούσεων. Είκοσι περίπου χρόνια πριν καταφθάσει ο Ελγιν στην Ελλάδα, ο τότε κυβερνήτης Αθηνών Χατζή Αλή Χασεκή είχε διαλύσει τον Ναό στον Ιλισό, που ήταν όμοιος με τον Ναό της Αθηνάς της Νίκης. Τον έκανε κομμάτια και ασβέστη για να χτίσει μια μάντρα γύρω από την Αθήνα. Και αυτή η μάντρα έγινε προκειμένου να ελέγχεται η φορολόγηση των Αθηναίων».

– Και στη διάρκεια του Αγώνα, η Ακρόπολη βρέθηκε όμηρος πολεμικών αναμετρήσεων.
«Από τις κανονιές η Ακρόπολη είχε τραυματιστεί. Αν οι μετόπες παρέμεναν στη θέση τους θα είχαν αρπάξει αρκετά βλήματα. Ο Ελγιν έπραξε με αρκετή σύνεση. Εμείς πάντα αναζητάμε ταπεινά κίνητρα από τους ξένους. Και την ίδια στιγμή δεν αναρωτιόμαστε αν οι αγωνιστές του ’21 είχαν λάβει μέτρα προστασίας του Ιερού Βράχου. Αποφεύγουμε τον ρεαλισμό και επιδιδόμαστε σε θεωρίες συνωμοσίας. Στα σχολεία δεν εκπαιδεύουμε και δεν μεγαλώνουμε ευσυνείδητους πολίτες. Πάντα καταφεύγουμε στα εθνικοπατριωτικά μεγαλεία. Τώρα με αφορμή τα 200 χρόνια από το ’21, πόσοι γνωρίζουν ότι στη διάρκεια της Επανάστασης υπήρξαν τρεις εμφύλιοι πόλεμοι; Αραγε πόσοι Ελληνες πήγαν από βόλια ελληνικά και πόσοι από τουρκικά; Η γνώση μάς κάνει σοφότερους. Η άγνοια μας οδηγεί στην πλάνη, στην ωραιοποίηση και την πλήρη απαξίωση των πράξεων των άλλων. Εμένα πάντα μ’ ενδιέφερε πώς θα αντιμετωπίσουμε αυτά για τα οποία εμείς σήμερα έχουμε ευθύνη».

– Ευθύνη, σπάνια λέξη στο νεοελληνικό λεξιλόγιο.
«Ο καθένας έχει ευθύνη ανάλογα με την εργασία του. Για παράδειγμα, να ασχολείσαι ευσυνείδητα με τα υλικά που φέρουν τα μάρμαρα, παρά να καταγίνεσαι με εκθέσεις ιδεών. Τα νοσοκομεία είναι για τους ασθενείς και όχι για τους υγιείς. Τι θέλω να πω; Ας πούμε τα σίδερα που έχουν χρησιμοποιηθεί για την αναστήλωση όταν σκουριάζουν διογκώνονται και επομένως σχίζουν και κομματιάζουν τα μάρμαρα. Αν κανείς είναι υπεύθυνος και έχει αναλάβει μια τέτοια εργασία, μ’ αυτό πρέπει να καταγίνεται. Οι πολιτικοί έχουν τη μεγαλύτερη εποπτεία, επομένως η διεκδίκηση επιστροφής των Ελγινείων είναι δική τους υπόθεση. Φανταστείτε λοιπόν να άφηνα τους ασθενείς μου στη μοίρα τους, δηλαδή τα μάρμαρα στην Ακρόπολη για να ασχοληθώ με τους υγιείς. Δηλαδή για τα μάρμαρα που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο και που χαίρουν άκρας υγείας. Η επιτυχία της δικής μας προσπάθειας αποδεικνύει ότι η χώρα είναι σοβαρή και φροντίζει τα μνημεία της. Ολα λειτουργούν όπως τα συγκοινωνούντα δοχεία. Πρέπει σε όλα τα πεδία να είμαστε σωστοί. Στην Οικονομία, στην Υγεία, στην Παιδεία, στα πάντα. Οι δικές μας καλές ή κακές επιδόσεις επηρεάζουν τη διεθνή κοινή γνώμη. Οσο καλύτερα κάνουμε τη δουλειά μας, τόσο περισσότερες οι θετικές γνώμες των Ευρωπαίων. Ολα επιδρούν και επηρεάζουν. Οι πράξεις μας είναι συγκοινωνούντα δοχεία. Οσο ανεβαίνει το κύρος της χώρας τόσο πιο ευνοϊκές οι συνθήκες για την επιστροφή των Μαρμάρων. Καθένας, ανάλογα με τη δουλειά του, βάζει το λιθαράκι του. Με την αξία μας και όχι με παλικαρισμούς».

– Κάπου διάβασα ότι το μάθημά σας στους φοιτητές διαρκούσε μέχρι και τέσσερις αντί για τις προγραμματισμένες δύο ώρες.
«Κυρίως σ’ αυτούς που έκαναν το μεταπτυχιακό τους. Και με την προϋπόθεση πως το ήθελαν».

– Εργασιομανής, λοιπόν.
«Η δουλειά μού δίνει τόσο μεγάλη ευχαρίστηση ώστε να μένω στο αντικείμενο χωρίς να κοιτάω το ρολόι. Δεν πρόκειται για θυσία, αλλά για ευχαρίστηση».

– Φαντάζομαι πως όταν περπατάτε στα Αναφιώτικα θα αναγνωρίζετε από ποιο σημείο της Ακροπόλεως είχαν πάρει εκείνοι οι Νεοέλληνες τις πέτρες για να φτιάξουν τα σπίτια τους.
«Κατά καιρούς, δρυός πεσούσης πας ανήρ ξυλεύεται. Ετσι και με τα αρχαία μνημεία. Κατά καιρούς χρησιμοποιήθηκαν σαν λατομείο. Προσπορισμός οικοδομικού υλικού. Μια πέτρα που έχει χρησιμοποιηθεί διαδοχικά, στο τέλος χάνει την ταυτότητά της. Στον πέμπτο γύρο αυτής της διαδικασίας μπορεί να καταλήξει και στα Αναφιώτικα».

– Θέλετε να πείτε ότι αυτά τα σπίτια κατασκευάστηκαν με υλικά της Ακροπόλεως.
«Οταν τα έχτισαν μετά το 1850, μπορούσαν να φέρουν πέτρες από Φιλοπάππου ή από Λυκαβηττό. Τα υπόλοιπα κτίρια που ανεγέρθηκαν πριν από το 1850 περιέχουν πολύ μεγάλο ποσοστό λίθων προερχόμενων από την Ακρόπολη. Αυτοί οι λίθοι δεν ήταν αυτούσιοι όπως στην αρχαία τους μορφή. Το αποτέλεσμα διαδοχικών χρήσεων πέμπτης και έκτης γενεάς κατέληξε να μοιάζουν με θραύσματα και κομμάτια. Τότε οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να κουβαλήσουν μεγάλες πέτρες. Αργότερα οι πέτρες πουλήθηκαν στην αγορά υλικών της Αθήνας. Ετσι μ’ αυτή τη διαδικασία προέκυπτε ένα εισόδημα αρκετά ευπρόσδεκτο για τις πολλές δαπάνες. Ας πούμε, το μέγαρο του Αρσακείου, το παλιό, το πρώτο κτίριό του, το κεντρικό που το σχεδίασε ο Λύσανδρος Καυταντζόγλου. Εκεί λοιπόν όλες σχεδόν οι πέτρες προέρχονται από την Ακρόπολη. Θυμάμαι, μεταξύ 1985 και 1986, όταν διαλύσαμε έναν μικρό μεσότοιχο στο υπόγειο και μαζέψαμε 600 θραύσματα τα οποία προέρχονταν από αρχαία μαρμάρινα αθηναϊκά κτίρια. Κάπου βρέθηκε και μια πλήρης χορηγική επιγραφή».


«Ελλειψη μνήμης»

– Ο Στάθης Καλύβας έχει χαρακτηρίσει «μιζεραμπιλιστές» όλους αυτούς που επιτέθηκαν εναντίον σας για τη λεγόμενη «τσιμεντοποίηση» του κεντρικού δρόμου της Ακροπόλεως. Οπως έλεγε και ο Μαρξ, «όσο πιο μικρός είναι ο βάλτος τόσο μεγαλύτερα αισθάνονται τα βατράχια μέσα του».
«Πρώτα πρέπει να σας πω ότι οι νέες διαστρώσεις στην Ακρόπολη γίνονται σε αντικατάσταση των έως τώρα διαστρώσεων, οι οποίες είχαν την αυτή σύσταση, δηλαδή κατάλληλη μείξη χαλικιών άμμου και τσιμέντου. Αυτό που λέμε μπετόν με παρόμοιες αποχρώσεις. Δυστυχώς, οι επιφάνειες αυτές λόγω ηλικίας είχαν φθαρεί, σε βαθμό που η εξακολούθηση της συντήρησής τους με τοπικά μπαλώματα να είναι ένα τελείως ανεπαρκές ημίμετρο. Στην παρούσα φάση το πρόγραμμά μας περιορίζεται στο πλέον επείγον, την κεντρική οδό, και σε μια βοηθητική, αναγκαία για τη σύνδεση του κέντρου με τον νέο ανελκυστήρα».

– Και οι επιθέσεις;
«Εμφανίστηκαν, λοιπόν, αναρτήσεις στο γνωστό πολεμικό ύφος που έκαναν λόγο για “τσιμεντοποίηση” του Ιερού Βράχου, στοχοποιώντας το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο που ενέκρινε τη συγκεκριμένη μελέτη, καθώς και το Ιδρυμα Ωνάση που χρηματοδοτεί το έργο. Οπως και μια σειρά άλλων, όπως ο νέος φωτισμός των μνημείων της Ακρόπολης, η εγκατάσταση νέου ανελκυστήρα για τα ΑμεΑ και η μελέτη τρωτότητας και ασφάλειας της Ακροπόλεως και της ευρύτερης περιοχής της. Πάμε παρακάτω. Οταν έρχεται ένας μηχανικός που έχει ασχοληθεί με τα αρχαία και δεν του αρέσει αυτό το μπετόν αλλά κάποιο άλλο, τότε η γνώμη του είναι υποκειμενική. Ολοι αυτοί οι πολέμιοι πάσχουν από έλλειψη μνήμης. Δεν ενθυμούνται πώς ήταν το παλιό. Το ίδιο και οι αναγνώστες τους, οι οπαδοί τους. Αρα το τσιμέντο είναι μια ασήμαντη λεπτομέρεια. Και ένας που θέλει να συκοφαντήσει μπορεί να αρχίσει τις συγκρίσεις με κάτι παλιό που οι άλλοι δεν θυμούνται ή δεν το γνωρίζουν. Οτι λοιπόν για πρώτη φορά έμπαινε μπετόν στον δρόμο από τα Προπύλαια που φτάνει μέχρι το υψηλότερο σημείο του βράχου δίπλα στον Παρθενώνα».


Το μπετόν είναι κοντά στη φύση

– Ολο το πρόβλημα λοιπόν προέκυψε με την τσιμεντοποίηση του δρόμου.

«Ο δρόμος, όπως ήταν φυσικό, καταστράφηκε μέσα στους αιώνες. Αν έχουμε μια λίθινη μορφή, μπορούμε είτε να κάνουμε μπαλώματα, είτε να χρησιμοποιήσουμε όμοιους λίθους. Μια τέτοια αποκατάσταση απαιτεί αμύθητες επενδύσεις. Το κάνει κανείς μόνο για τους τοίχους του Παρθενώνα. Γι’ αυτό έγινε με μπετόν. Και από τον αείμνηστο Ιωάννη Τραυλό και από εμάς. Ακόμα και στην περίπτωση που κάποιος μας έδινε τόσα πολλά κεφάλαια πάλι θα ακολουθούσα την ίδια συνταγή. Ξέρετε γιατί; Επειδή τόσα χρήματα θα έπρεπε να επενδυθούν για την αποκατάσταση ρημαγμένων αρχαίων μνημείων στην Ελλάδα. Θα προτιμούσα να τα επενδύσω σε κτίρια, όπως αρχαία φρούρια, που κάθε χειμώνα υποφέρουν, τραυματίζονται και σχεδόν καταστρέφονται. Οι Νεοέλληνες είναι τελείως άσχετοι και ασχολούνται μόνο με την Ακρόπολη. Να σπαταλάμε τόσα κεφάλαια για υπερπολυτελείς λύσεις σχετικά με τον κεντρικό δρόμο του Παρθενώνα. Και όχι να επενδύσουμε για την αποκατάσταση και συντήρηση τόσων άλλων αρχαίων και βυζαντινών μνημείων. Αυτή είναι η ευθύνη που πρέπει να έχει κανείς απέναντι σε μια τόσο μεγάλη πολιτιστική κληρονομιά. Εν ολίγοις, απολύτως επαρκής η λύση του σκυροδέματος. Ολοι αυτοί οι πολέμιοι διακατέχονται από προειλημμένες αποφάσεις. Προτιμώ να με κακολογούν παρά να έχω και εγώ μεγάλο μερίδιο ευθύνης στην κατασπατάληση τόσων χρημάτων προκειμένου να εξυπηρετήσω λύσεις υπερπολυτελείας. Αν είναι τόσο ευαίσθητοι οι συμπατριώτες μας, ας υιοθετήσουν, συλλογικά ή ατομικά, ανάλογα με το βαλάντιο του καθενός, κάποια μνημεία που ρημάζουν στην ιδιαίτερη πατρίδα τους. Για τη συντήρηση και τη διάσωσή τους».

– Ομως, είχατε πει στο παρελθόν ότι ιδανικός τρόπος είναι η ανάπλαση από παρόμοιο βράχο.
«Αν ήμουν νέος ίσως το δοκίμαζα, αλλά ξέρω πόσο δύσκολα είναι να περνάμε από τη θεωρία στην πράξη. Κινηθήκαμε ρεαλιστικά, με ένα υλικό που είναι στενός συγγενής του φυσικού βράχου. Το σκυρόδεμα είναι κοντά στη φύση».

– Η αποκατάσταση έχει να κάνει με την αρχική μορφή της Ακροπόλεως;
«Την αρχαία εποχή η Ακρόπολη ήταν χωρισμένη σε εννέα με δέκα τεμένη. Καθένα είχε τοίχους στις τέσσερις πλευρές του, μεγάλες αυλές, ορθογωνισμένες, που όλες είχαν μια είσοδο. Ο σημερινός επισκέπτης νομίζει πως η Ακρόπολη είναι μια επικλινής πλατεία. Ομως ήταν ένα σύνολο από πάρα πολλές αυλές, δεξιά και αριστερά του κεντρικού δρόμου, η κάθε αυλή με τη δική της χρήση και με τους δικούς της βωμούς για τον Δία, την Αθηνά, την Αρτεμη και άλλες θεότητες. Ηταν κατάμεστη από διάφορα κτίσματα, βωμούς, ναούς και πάρα πολλά αγάλματα. Με πολυτελείς βάσεις και πολυτελή βάθρα. Ηταν μια δομημένη έκταση με έναν κεντρικό δρόμο που εξυπηρετούσε την κυκλοφορία. Υπήρχαν ημέρες εντατικής χρήσης. Οπως όταν ανέβαιναν όλοι οι Αθηναίοι για τα Παναθήναια. Οπως πηγαίνουμε εμείς κάθε Ανάσταση και γεμίζουμε τις πλατείες μπροστά σε μια εκκλησία. Και κάθε τέσσερα χρόνια είχε μια λαμπρότερη μορφή».

Αυτόχειρες, φίδια και αλεπούδες

– Να θυμηθούμε και τους δούλους που κουβάλησαν όλους αυτούς τους απίστευτους όγκους.
«Δεν πρόκειται για δούλους, αλλά για αιχμαλώτους πολέμου. Συνήθως οι νικητές έπιαναν αιχμαλώτους και στη συνέχεια τους πουλούσαν ως δούλους σε άλλους Ελληνες. Το μεγαλειώδες αυτό έργο απαιτούσε πολλά χρήματα, εξαιρετική και πρωτοποριακή για την εποχή τεχνολογία και φυσικά ανθρώπινο δυναμικό. Αν έχεις τους απαραίτητους οικονομικούς πόρους πολλά μπορείς να κάνεις. Αν, για παράδειγμα, η Ελλάδα δεν είχε δάνεια, αντιθέτως είχε πακτωλό χρημάτων, θα μπορούσε να μισθώσει για τα μεγάλα της έργα Γερμανούς και Ιάπωνες μετανάστες να εργαστούν στη χώρα».

– Πείτε μας ένα γεγονός που σας έχει συγκλονίσει.
«Είναι πολλά. Οπως ο μεγάλος σεισμός στις 24 Φεβρουαρίου 1981, στις 11 το βράδυ. Αυτό το έχω ζήσει. Τότε που με τον σεισμό μετακινήθηκαν τμήματα στον Παρθενώνα και προκλήθηκαν σοβαρές βλάβες. Επίσης, έχω δει με τα μάτια μου τη στιγμή που πηδάει κάποιος από την Ακρόπολη για να αυτοκτονήσει. Πενήντα μέτρα μακριά μου. Ημουν νέος, έκανα σπριντ, αλλά δεν πρόλαβα. Εχω δει δύο περιπτώσεις αυτόχειρων να πηδάνε από την Ακρόπολη και άλλους δύο που απειλούσαν να πηδήσουν, αλλά στο τέλος καταφέραμε να τους πείσουμε να μην το κάνουν. Εκατοντάδες συμβάντα που έχω κρατήσει στη μνήμη μου. Εχω δει να ξεφουσκώνει αερόστατο μήκους 50 μέτρων, να διπλώνεται και να σκεπάζει όλο το μνημείο του Φιλοπάππου. Ηταν φουσκωτό επίμηκες και το περιστατικό συνέβη στη δεκαετία του ’90. Εχω δει αερομαχίες με γεράκια. Εχω δει φίδια. Εχω δει μια μικρή αλεπού να ζει μέσα στα σπήλαια, πριν από 25 χρόνια. Το πώς έφτασε εκεί είναι άξιο απορίας. Πάρα πολλά αλησμόνητα. Οπως το νέφος τη δεκαετία του ’80. Φαινόμενο χειροπιαστό. Η παρουσία του καταλυτική. Το παρακολουθούσαμε να σέρνεται σαν χυλός από τον Πειραιά προς τους Θρακομακεδόνες».

– Είναι σωστή η εκτίμησή μου ότι είναι περισσότεροι οι ξένοι και λιγότεροι οι Ελληνες που επισκέπτονται την Ακρόπολη;
«Είναι σωστή. Ομως να σκεφτούμε και το κόστος. Για μια εξαμελή οικογένεια το κόστος είναι όσο δύο μεροκάματα. Αλλά και παλιά που η είσοδος ήταν δωρεάν ανέβαιναν όχι για να τη γνωρίσουν, αλλά για να αλλάξουν εντυπώσεις, να δουν την Αθήνα από ψηλά. Ομως, μη νομίζετε. Ούτε οι ξένοι έρχονται με εξειδικευμένο ενδιαφέρον. Παλιά ερχόντουσαν πιο προετοιμασμένοι, με βιβλία και με γνώση. Λιγότεροι από μια ελίτ πνευματική».

«Αψογες σχέσεις»

– Και σήμερα;
«Τα πιο πολλά έργα έχουν ολοκληρωθεί, απομένουν ακόμα μερικά».

– Συνεχίζονται και μέσα σε συνθήκες πανδημίας;
«Φυσικά. Με τη διαφορά ότι τώρα το προσωπικό εργάζεται εκ περιτροπής. Επομένως, είναι μειωμένος ο ημερήσιος αριθμός προσωπικού».

– Το εμβόλιο το κάνατε;
«Και τις δύο δόσεις, χωρίς καμία παρενέργεια. Είμαστε υποχρεωμένοι να αισιοδοξούμε».

– Ποια η γνώμη σας για την κυρία Μενδώνη;
«Υπήρξε αριστούχος φοιτήτρια, είναι διδάκτωρ Αρχαιολογίας και είναι πολύ εργατική. Ολα είναι τακτοποιημένα, όπως η χρηματοδότηση, το πλαίσιο εργασιών, επομένως δεν απασχολούμε την ανώτερη διοίκηση. Μόνο για διαδικασίες που απαιτούνται σε υπηρεσιακό επίπεδο. Με όλες τις διοικήσεις οι σχέσεις ήταν καλές, και με τον Νίκο Ξυδάκη, και με τη Μυρσίνη Ζορμπά, και με τη Λυδία Κονιόρδου. Από την εποχή του Τρυπάνη. Η δική μας πορεία δεν επηρεάζεται διόλου από τις πολιτικές αλλαγές. Οι σχέσεις μας με όλες τις κυβερνήσεις ήταν πάντοτε ομαλότατες, αρμονικές και άψογες. Μας εμπιστεύονται».

– Και τώρα, ο Μανόλης Κορρές στα 73 χρόνια του τι κάνει κάθε μέρα;
«Αν και συνταξιούχος, από τις 7 στο πόδι και εργασία επί 15 ώρες την ημέρα. Τουλάχιστον. Ξεχνιέμαι ασχολούμενος με αυτά τα θέματα. Εγώ, όπως αρκετοί άλλοι, υποφέρω από μια μόνιμη έλλειψη χρόνου».

– Πόσοι είναι αυτοί;
«15%-20%. Χάρις σ’ αυτούς η χώρα κρατιέται σ’ αυτό το επίπεδο. Δείτε τώρα με την πανδημία πόσο συντονισμένη εμφανίστηκε η χώρα. Αυτή τη στιγμή δεν έχει κανείς παράπονο από τον Ελληνα γιατρό. Μια φορά, όταν ακόμα δεν είχα κατακτήσει την ειδικότητα, ένας σπουδαίος επιστήμονας, ο Ηλίας Σωτηρακόπουλος, πολύ μεγαλύτερος από εμένα, μου είχε πει: “Κύριε Κορρέ, είμαι ακόμα μαθητής”. Σαν να μου έλεγε, κι εσύ, Μανόλη, θα είσαι πάντα μαθητής. Ευτυχώς υπάρχουν και άλλοι που αισθάνονται έτσι, όπως οι άνθρωποι στον τομέα της Υγείας. Μπορεί να μην είναι η πλειονότητα, αλλά υπάρχουν και είναι αρκετοί».

– Και κάτι τελευταίο, πείτε μας το Top Ten των αρχαιολόγων.
«Μια φορά, ο Αγγελος Δεληβορριάς, σε μια στιγμή ανακεφαλαίωσης, μου είχε πει: “Ξέρεις, ο Λουίτζι Μπέσκι είναι ο μεγαλύτερος εν ζωή κλασικός αρχαιολόγος”. Κι εγώ απάντησα: “Αυτό δεν το ξέρω, αλλά δεν έχω διαβάσει, ούτε ακούσει να έχει κάνει ένα επιστημονικό λάθος”».

– Ονόματα.
«Είπα Δεληβορριάς και Μπέσκι. Πρώτη Αυγούστου πέρυσι έφυγε από τη ζωή ο Τζιμ Κούλτον. Ενας αρχαιολόγος που είχε ειδικευτεί όσο ελάχιστοι στην αρχαία αρχιτεκτονική. Το έργο του θα μας εμπνέει για πολύ καιρό ακόμα. Αλλά για να μη μιλάμε μόνο για εκλιπόντες, παρατηρούμε με θαυμασμό το έργο πολλών άξιων αρχαιολόγων που είναι τόσοι πολλοί ώστε να μου είναι δύσκολο να ξεχωρίσω μερικούς».

Διέφυγε. Διπλωματικά. Δεν τον κακολογώ. Το όνομα Μανόλης Κορρές πρέπει να συγκαταλέγεται μέσα στην αφρόκρεμα της παγκόσμιας αρχαιολογίας. Υπερβάλλω; Καθόλου. Η σημερινή αποκατάσταση της Ακροπόλεως, ένα από τα μεγάλα καμάρια του κόσμου!

Ειδήσεις σήμερα: 

Πιερρακάκης: Κλείστηκαν 60.000 ραντεβού για εμβολιασμό σε λίγες ώρες από την ομάδα 30-39

Η ερωμένη του πρίγκιπα Φίλιππου: Γιατί στο «Crown» δεν υπήρχε το κεφάλαιο «Πένι» 

Κλοέ Ζάο: H ατίθαση Κινέζα των Όσκαρ - Η κόντρα της με το Πεκίνο και η πορεία έως το «Nomadland»