Ένα καθολικό σχολείο στην Αθήνα του 19ου αιώνα

Μια συναρπαστική ιστορία για τον δύσβατο δρόμο της λειτουργίας και καθιέρωσης ενός ξένου (καθολικού) σχολείου θηλέων στην Αθήνα τις πρώτες δεκαετίες του νέου ελληνικού κράτους αφηγείται μέσα από πλήθος δυσεύρετων ιστορικών τεκμηρίων ο ιστορικός Στέφανος Καβαλλιεράκης στο βιβλίο του Η «περίκλειστη» εκπαίδευση (εκδόσεις Εν πλώ).

Ο Καβαλλιεράκης μας πηγαίνει πίσω στο χρόνο. Στην πρωτεύουσα του Ελληνικού Βασιλείου -13 μόλις χρόνια μετά την αναγκαστική αποδοχή από τον βασιλέα ‘Οθωνα της Συνταγματικής Μοναρχίας. Στην Αθήνα , λοιπόν, του 1856. Τότε, 4 αδελφές (soeurs) του Τάγματος του Αγίου Ιωσήφ της Εμφανίσεως – κατόπιν της τοπικής Καθολικής Εκκλησίας-ιδρύουν το πρώτο σχολείο τους επί ελληνικού εδάφους με σκοπό την εκπαίδευση των κοριτσιών της κοινότητας των εν Αθήναις Καθολικών.

«Κληθήκαμε στην Αθήνα από τον Monseigneur Marie Joseph Alberti, επίσκοπο Σύρας και Αθήνας, Αποστολικό Δελεγάτο στην Ελλάδα, για να ιδρύσουμε ένα “σπίτι εκπαίδευσης“ για νέα κορίτσια. 4 soeurs στάλθηκαν από την λατρευτή Μητέρα ιδρύτρια, Emilie de Vialar».

Η παρουσία της κοινότητας των εν Αθήναις Καθολικών είναι ισχνή – μόλις 246 καθολικοί ζουν στην ελληνική πρωτεύουσα το 1834, ενώ η ακολουθία του Οθωνα και η συγκρότηση της Αυλής του προσθέτουν αρκετά μέλη στην κοινότητα των ετεροδόξων χριστιανών.

Πάντως, η τετράς των καλογραιών του Τάγματος του Αγίου Ιωσήφ της Εμφανίσεως φθάνει «μετά από ένα άθλιο ταξίδι 8 ημερών» την 1η Απριλίου του 1856. Η τετράς συναντά πλείστες όσες απογοητεύσεις. Η αφήγηση τους είναι χαρακτηριστική: «Το οίκημα ήταν αρκετά μίζερο, για να συγκριθεί ακόμη και με τον στάβλό της Βηθλεέμ: δύο κρεβάτια από σίδερο, σκουριασμένα, τέσσερις καρέκλες σκοροφαγωμένες, ένα μικρό τραπέζι, κάποια πιάτα και μια κανάτα αμφίβολης καθαριότητας. Κανένα ίχνος στρωμάτων ή καλυμμάτων. Παραιτήθηκαν της ιδέας να κοιμηθούν καταγής, όπως συνήθιζαν οι κάτοικοι της χώρας . Για καλή τύχη, η Προϊσταμένη είχε 10 φράγκα. Ένας καθολικός γιατρός της πόλης, συγκινημένος από τις στερήσεις των soeurs τους έστειλε ένα στρώμα νοσοκομείου, μια φιλάνθρωπος κυρία του έστειλε ένα δεύτερο».

Η επίσημη άδεια για το σχολείο θα εκδοθεί τον Ιανουάριο του 1857 και δεν θα δοθεί από το υπουργείο Εκκλησιαστικών και Δημόσιας Εκαπίδευσης αλλά από τον Νομάρχη Αττικής και Βοιωτίας Γ.Λασσάνη.

Η πρώτη – σε χρονολογική βάση- αναφορά γίνεται από τον συγγραφέα Γεώργιο Δροσίνη (στο αυτοβιογραφικό του «Τα σκόρπια φύλλα της ζωής μου»). Εκεί ο συγγραφέας μιλάει για το Σχολείο στο σπίτι Κίγκ της οδού Αδριανού , «ήτον των Καθολικών Καλογραιών και γι΄αυτό το λέγαμε στις Καλόγριες». Το σχολείο των παιδικών χρόνων του συγγραφέα ήταν αυτό του Τάγματος του Αγίου Ιωσήφ της Εμφανίσεως.

Τα 30 πρώτα χρόνια της λειτουργίας του το σχολείο των soeurs κατά πάσα πιθανότητα όπως σημειώνει ο Καβαλλιεράκης είναι εγκατεστημένο στην Πλάκα με βασική έδρα το πρώην σχολείο του προτεστάντη ιεραποστόλου Jonas King στην οδό Αδριανού. Την περίοδο 1890-1893 το σχολείο θα στεγαστεί στη γωνία Ιπποκράτους και Πανεπιστημίου μέχρι να εγκατασταθεί στην ιστορική του έδρα, στην οδό Πινακωτών, γνωστή σήμερα ως Χαριλάου Τρικούπη. Στον χώρο αυτό θα παραμείνει μέχρι και το 1979 – έτος μεταφοράς του σχολείου στην Πεύκη.

Το βιβλίο του Καβαλιεράκη δεν είναι μια απλή καταγραφή ενός χρονολογίου για ένα ξένο (καθολικό) σχολείο στην Αθήνα, την μικρή πρωτεύουσα του Ελληνικού Βασιλείου αλλά εξαντλητική μέσα από την τεκμηρίωση ενός πλούσιου αρχειακού υλικού αναπαραγωγή της πολύχρονης διαμάχης στο δεύτερο μισό του 19 ου αιώνα για τους όρους και τα όρια της διείσδυση και την επιρροή των ξένων σχολείων στην εκπαίδευση. Η πρώτη μετωπική σύγκρουση και ρήξη του ελληνικού κράτους με το σχολείο του Αγίου Ιωσήφ της Εμφανίσεως συνέβη το 1859. Αφορμή ένας θάνατος και μια …μεταπήδηση της χήρας του αποθανόντος από το ένα δόγμα στο άλλο. Η χήρα του υποκόμη de Serres – πρέσβης της Γαλλίας στην Αθήνα- που ανήκε στο ορθόδοξο δόγμα ζήτησε να ασπαστεί τον καθολικισμό. Ο επίσκοπος Alberti διέταξε τις καλόγριες η σχετική τελετή για την χήρα να λάβει χώρα στο παρεκκλήσι τους. Ο υπουργός Θρησκευμάτων Ζαΐμης το έμαθε και απευθύνθηκε στην Βασίλισσα Αμαλία. Αποτέλεσμα της ίντριγκας το κλείσιμο του σχολείου.

Το τελευταίο οδηγεί τις Αδελφές στον Πειραιά όπου φτιάχνεται ένα δεύτερο σχολείο, ένα σχολείο που λειτουργεί ως τις μέρες μας – Πιο συγκεκριμένα, το ίδιος έτος -1859- τρεις Αδελφές θ’ αρχίσουν το έργο του Τάγματος στον Πειραιά με ορφανά παιδιά. Ορφανοτροφείο, σχολείο και ιατρείο θα είναι τα επόμενα επιτεύγματά τους, που θα καταλήξουν το 1861 στη Σχολή Jeanne d’Arc.

Το σχολείο της Αθήνας ξανανοίγει το 1863. Η επαναλειτουργία του σχολείου οφείλεται δίχως άλλο στον πολιτικό Δημήτρη Καλλιφρονά, δήμαρχο της Αθήνας το 1837, εκ των πρωταγωνιστών της συνταγματικής εξέγερσης του 1844, 6 φορές βουλευτής από το 1865 μέχρι και το 1892 και πρόεδρος της Βουλής το 1885. Όπως αναφέρει ο συγγραφέας η επιλογή του Καλλιφρονά είχε σχέση με την παλαιά του θητεία στο λεγόμενο Γαλλικό Κόμμα. Την εποχή που ήταν υπουργός επί των Εκκλησιαστικών και Δημόσιας Εκπαίδευσης δίνει την άδεια για την επαναλειτουργία του σχολείου με τον όρο να φοιτούν σε αυτό αποκλειστικά παιδιά καθολικού δόγματος. Το 1865 το σχολείο ανοίγει τις πύλες του για όλους, ανεξαρτήτως δόγματος και τότε υπήρξε συνωστισμός από «κορίτσια (από οικογένειες) υπουργών, υψηλών αξιωματούχων στην Αυλή ή στη διοίκηση, από την πιο υψηλή κοινωνία».

Η ειδυλλιακή περίοδος 1863-1871, όπως χαρακτηρίζεται από τον Καβαλλιεράκη, «θα είναι μια παρένθεση στη διαρκή αντιπαράθεση του σχολείου των soeurs με το κράτος. Το 1871 οι πολιτικές και κοινωνικές συγκυρίες θα οδηγήσουν ξανά στο κλείσιμο του σχολείου των soeurs να υποστηρίζουν ότι για μια ακόμη φορά υπήρξαν το θύμα μιας ευρύτερης συνωμοσίας». Αλλά, οι επιτυχίες και η διείσδυση του καθολικού σχολείου στην άρχουσα τάξη των Αθηνών έφερε αντιδράσεις με τα ελληνικά σχολεία να πρωτοστατούν καθώς έχαναν την ελίτ των μαθητριών τους. Γι΄αυτό με την συμπαράσταση του Αρχιεπισκόπου Αθηνών αλλά και την ενεργό υποστήριξη του υπουργού Θρησκευμάτων κατάφεραν να επιβάλλουν την παρουσία ορθόδοξου ιερέα για το μάθημα της κατήχησης στο σχολείο ακόμη και για τα καθολικά παιδιά. Οι Αδελφές του Τάγματος αρνούνται να συμμορφωθούν με τις υποδείξεις της ελληνικής κυβέρνησης, γεγονός που είχε ως άμεση συνέπεια το κλείσιμο του σχολείου για δεύτερη φορά.

κείνα τα χρόνια το σχολείο των Αδελφών του Τάγματος εισέρχεται για τα καλά στην εποχή του μεγάλου ανταγωνισμού με το σχολείο της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας . Εν ολίγοις, Αρσάκειο vs Άγιος Ιωσήφ… ή ο αγγλόφιλος Θρασύβουλος Ζαϊμης vs γαλλόφιλου Δημητρίου Καλλιφρονά.

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1870 τα πράγματα εξομαλύνονται και το 1893 το σχολείο μετά την αγορά δύο νεόδμητων σπιτιών «στο πιο όμορφο τετράγωνο της πόλης» βρίσκεται την ιστορική του έδρα. Με την εγκατάσταση του στην Οδό Πινακωτών (σημερινή Χαριλάου Τρικούπη) κλείνει και ο πρώτο κύκλος ζωής του σχολείου – ένας κύκλος ζωής γεμάτη από ίντριγκες, ανατροπές και διαψεύσεις στο πεδίο της μικροκομματικής αντιπαράθεσης.