Κώστας Κουτσουρέλης

Στοιχειώδης γνώση της παγκόσμιας ιστορίας δείχνει ότι δεν ισχύει τίποτε από τα δύο.

Στην καταγεγραμμένη πορεία της ανθρωπότητας, οι φάσεις της παγκοσμιοποίησης ακολουθούνται από εκείνες της αποπαγκοσμιοποίησης (deglobalization) τις κεντρομόλους περιόδους διαδέχονται περίοδοι φυγόκεντρες. Το ποσοστό του εξωτερικού εμπορίου στην παγκόσμια οικονομία χρειάστηκε σχεδόν 60 χρόνια για να ξαναφτάσει στις αρχές της δεκαετίας του 1970 το επίπεδο του 1914, όταν κατέρρευσε λόγω του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ οι μεταβιβάσεις κεφαλαίων έφτασαν σε ανάλoγο ύψος μόλις τη δεκαετία του 1990. Σήμερα το παγκόσμιο εμπόριο υποχωρεί σταθερά αφότου ξέσπασε η κρίση του 2008, οι δασμοί και ο προστατευτισμός επιστρέφουν, οι συμφωνίες τύπου ΤΡΡ ακυρώνονται και οι υπερεθνικοί οργανισμοί παρακμάζουν. Η εικασία επομένως ότι έχουμε εισέλθει σε φάση αποπαγκοσμιοποίησης, που ενδέχεται να κρατήσει δεκαετίες, είναι εύλογη.

Εξίσου αθεμελίωτος είναι όμως και ο ισχυρισμός ότι η παγκοσμιοποίηση συνιστά καθολική πρόοδο. Καταρχήν, διότι δεν θέτει το κρίσιμο ερώτημα «cui bono?», προς όφελος τίνος; Είναι οι κάτοικοι του Ντιτρόιτ ή της Βόρειας Αγγλίας λ.χ. ωφελημένοι από τις ανοιχτές αγορές; Οι ίδιοι έχουν άλλη γνώμη. Επί δημοκρατίας δε, όπως γνωρίζουμε, επικρατεί η γνώμη των πολλών. Υστερα, πώς μετράται αλήθεια η πρόοδος; Είναι η αύξηση του ΑΕΠ ο μόνος της δείκτης ή μήπως υπάρχουν και άλλοι, ενδεχομένως κρισιμότεροι;

Πολιτιστικά, πάντως, οι εποχές της παγκοσμιοποίησης είναι εποχές φτωχές, εποχές παρακμής, φιλολογισμού, ενίοτε και νεοπλουτίστικης επίδειξης. Η Αλεξάνδρεια των Πτολεμαίων λ.χ., παρά τον κοσμοπολιτισμό της και την ασύγκριτη οικονομική της ισχύ, πολιτιστικά υπήρξε πόλη φτωχότερη από τη συγκριτικά επαρχιακή Αθήνα των κλασικών χρόνων. Η πολυεθνική αυτοκρατορία των Περσών και Μήδων δεν έδωσε τίποτα ικανό να σταθεί δίπλα στην Πρώτη Διαθήκη, το ιερό βιβλίο ενός μικρού, εσωστρεφούς λαού της Παλαιστίνης.

Η λατινική και ελληνική παγκοσμιοποίηση της Ευρώπης τον Μεσαίωνα έδωσε πενιχρούς λογοτεχνικούς καρπούς, αντιθέτως οι μεγάλες εθνικές λογοτεχνίες της Δύσης των Νέων Χρόνων άνθησαν επειδή βασίστηκαν στις τοπικές γλώσσες και απευθύνθηκαν στο ημεδαπό κοινό. Η επιστημονική και καλλιτεχνική ακμή της Ευρώπης των Νέων Χρόνων οφείλεται στην άμιλλα των ευρωπαϊκών κρατών μεταξύ τους. Αντίθετα, η μακραίωνη επικράτηση της Κίνας στην Ασία καταδίκασε την ήπειρο αυτή, παρά τον υπέρτερο πλούτο της, στην ακινησία.

Ωστόσο το αθεράπευτο κουσούρι της παγκοσμιοποίησης είναι άλλο: αυτή και η δημοκρατία είναι μεταξύ τους ασύμβατες. Προϋπόθεση της δημοκρατίας είναι η ύπαρξη ενός δήμου, ενός λαού δηλαδή, που τον συνέχει κάτι πολύ βαθύτερο και ουσιωδέστερο από ένα συνταγματικού τύπου κείμενο ή μια χάρτα δικαιωμάτων: μια βιωμένη ιστορική και εθνική συναλληλία.

Τέτοιος δήμος υπερεθνικός, πανευρωπαϊκός ή παγκόσμιος δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα. Κινητήριος πολιτική ιδέα της εποχής μας παραμένει πάντα η αυτοδιάθεση των λαών, όπως διακηρύσσεται στον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ και οδήγησε μεταπολεμικά στη δημιουργία 150 νέων εθνικών κρατών στην υφήλιο, στον τετραπλασιασμό δηλαδή των ιδρυτικών μελών του Οργανισμού. Οπως το δείχνουν τα κινήματα στην Καταλονία, στο Κουρδιστάν και αλλού, η διεργασία αυτή της αυτοδιάθεσης δεν έχει ολοκληρωθεί. Η εποχή μας παραμένει πάντοτε εποχή των εθνικών κρατών.

*Συγγραφέας