Γ. Χ. Παπαγεωργίου

Για τις προθέσεις και τη στόχευση των ΗΠΑ δεν υπάρχει πλέον αμφιβολία αφού ο πρόεδρος Τραμπ το δήλωσε ανοιχτά: «Εάν δεν θέλετε δασμούς, φέρτε τα εργοστάσια στις ΗΠΑ». Για να γίνει αυτό, όμως, κάποια εργοστάσια θα πρέπει να κλείσουν αλλού και εδώ βρίσκεται η καρδιά του προβλήματος. Οικονομικός προστατευτισμός σημαίνει ότι μια χώρα προσπαθεί να εξάγει το οικονομικό της πρόβλημα σε κάποια άλλη. Είναι ένα παίγνιο όπου κάποιος χάνει για να κερδίσει κάποιος άλλος. Συνήθως όμως χάνουν όλοι, καθώς το εμπόριο μειώνεται και αυξάνονται οι εντάσεις, όπως δείχνει η προηγούμενη ιστορική εμπειρία.

Στη δεκαετία του 1930, όταν πάλι από τις ΗΠΑ επιβλήθηκαν υψηλοί γενικοί δασμοί στις εισαγωγές, ο στόχος ήταν να προστατευθούν οι Αμερικανοί παραγωγοί αγροτικών και βιομηχανικών προϊόντων, αλλά τελικά και αυτοί έχασαν, καθώς τα αντίποινα οδήγησαν σε γενίκευση των δασμών, μείωση του εμπορίου και τελικά υποχώρηση της ζήτησης αγαθών. Αντί η παραγωγή να ενισχυθεί, μειώθηκε, όχι μόνο στις ΗΠΑ, αλλά και στην Ευρώπη. 

Η οικονομική κρίση γενικεύτηκε και η κοινωνική δυσαρέσκεια τροφοδότησε τον εθνικισμό και τη μισαλλοδοξία πάνω στην οποία «κέντησαν» οι ακραίες δημαγωγικές πολιτικές δυνάμεις.

Πολλοί ιστορικοί πιστεύουν ότι ο οικονομικός προστατευτισμός ήταν μία από τις αιτίες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. 

Μετά τον πόλεμο ξεκίνησε μια διαδικασία σχεδόν αδιάλειπτης απελευθέρωσης του διεθνούς εμπορίου και μείωσης των δασμών, με αποτέλεσμα η παγκοσμιοποίηση να λάβει πρωτοφανή ορμή και το διεθνές εμπόριο να φτάσει στο 60% του παγκόσμιου ΑΕΠ το 2008. 

Μαζί, όμως, με τη μεγάλη οικονομική ανάπτυξη ήρθε και η αύξηση των ανισοτήτων η οποία τροφοδότησε δυσαρέσκεια στις Δυτικές κοινωνίες, ενώ η οικονομική και γεωπολιτική ανάδυση της Κίνας εμφανίστηκε ως στρατηγική απειλή στα μάτια των ΗΠΑ. 

Ο Τραμπ ανατρέπει τώρα την πορεία των τελευταίων δεκαετιών, με σκοπό να ανατάξει την οικονομία των ΗΠΑ με παραγωγικές επενδύσεις τις οποίες επιχειρεί να προσελκύσει εκβιαστικά στις ΗΠΑ με τους δασμούς, ενώ αισιοδοξεί ότι τα πρόσθετα έσοδα από τους δασμούς θα αντιμετωπίσουν το μεγάλο έλλειμμα του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού και το υψηλό χρέος. Οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν δίδυμα ελλείμματα (εμπορικό και δημοσιονομικό), όπως εκείνα που οδήγησαν την Ελλάδα σε χρεοκοπία -όσο κι αν τα μεγέθη και οι συνθήκες είναι διαφορετικές- ενώ η κατανάλωση κινείται στο 70% του ΑΕΠ. 

Πολλοί έγκριτοι οικονομολόγοι και αναλυτές προβλέπουν ότι η τακτική αυτή θα οδηγήσει σε βαθύτερη κρίση την οικονομία των ΗΠΑ, αλλά ο Τραμπ και οι υποστηρικτές του λένε ότι η χώρα θα οδηγηθεί τελικά, ύστερα από μια επώδυνη εξυγίανση, σε μια νέα, καλύτερη ισορροπία, με μεγαλύτερη εσωστρέφεια και οικονομική αυτάρκεια. 
Μια θεωρία είναι ότι οι ΗΠΑ αυτο-απομονώνονται και υπονομεύουν την αξιοπιστία τους, επομένως οι άλλοι πόλοι του συστήματος θα οδηγηθούν σε στενότερες σχέσεις και περισσότερη συνεργασία μεταξύ τους.

Κάποιοι μάλιστα πιστεύουν ότι είναι μια ευκαιρία για την Ε.Ε. ώστε να ενισχύσει τους εμπορικούς και διπλωματικούς δεσμούς με τη Λατινική Αμερική και την Αφρική, να απλώσει διπλωματική χείρα στη Ρωσία και να προσεγγίσει την Κίνα. 

Υπό άλλες συνθήκες, θα ήταν μια μεγάλη ευκαιρία για την Ευρώπη να «ορθώσει ανάστημα» σε έναν κόσμο που δείχνει να ρέπει προς τον αυταρχισμό, υπερασπιζόμενη τις αξίες της Δημοκρατίας και της κοινωνικής αλληλεγγύης, ενισχύοντας την πολιτική ενοποίηση και τη συνοχή μεταξύ των κρατών-μελών της Ε.Ε. αλλά και των κοινωνιών. 

Μέχρι στιγμής, όμως, η Ευρώπη απαντά στις πολιτικές Τραμπ με κούρσα εξοπλισμών, κάτι που σημαίνει ότι μπορεί μεν να απορροφήσουν οι ευρωπαϊκές βιομηχανίες σημαντικά ποσά -και να καλύψουν τις απώλειες στην αγορά αυτοκινήτων παράγοντας τανκς, πυραύλους και άλλα όπλα- αλλά το κόστος θα πέσει στους πολίτες με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, υποβαθμίζοντας το βιοτικό επίπεδο των Ευρωπαίων.

Η πράσινη μετάβαση τουλάχιστον, παρά τον κακό σχεδιασμό και την προχειρότητα των Βρυξελλών, είχε ως στόχο μεγάλες επενδύσεις για ενεργειακή χειραφέτηση της Ε.Ε. και δημιουργία ωφέλιμων για την κοινωνία υποδομών. Τώρα όμως η Ευρώπη σχεδιάζει τεράστιες επενδύσεις για πολεμικό υλικό, το οποίο είναι άχρηστο στις κοινωνίες, και θα αποκτήσει χρησιμότητα μόνο εάν... γίνει πόλεμος. Κι έχουμε ιστορικό προηγούμενο πολέμων, όπως εκείνον του Ιράκ πριν από μόλις δύο δεκαετίες, τον οποίο... υποβοήθησε, αν δεν προκάλεσε -με ψέματα και μια συμμαχία των τότε προθύμων- το στρατιωτικό-βιομηχανικό σύμπλεγμα.

Σε ένα τέτοιο τοπίο, το μεγάλο ζήτημα της Ε.Ε. το επόμενο διάστημα θα είναι η διατήρηση της εσωτερικής συνοχής δίχως την οποία δεν μπορεί να υπάρξει εξωτερική ισχύς. Η συνοχή της όμως θα δοκιμαστεί και η φθορά θα μεγαλώνει όσο οι εξωτερικές πιέσεις θα μεγαλώνουν.