Η σκοτεινή ιστορία του υπερ-κατασκόπου Stakeknife: Βασανιστής και εκτελεστής υπό την προστασία του βρετανικού κράτους

Σε ένα άνετο, τετράκλινο σπίτι στα προάστια του Γουόκινγκ, γνωστό ως Homeleigh, ο 77χρονος Φρέντι Σκαπατίτσι πέθανε στις 16 Φεβρουαρίου 2023, έπειτα από εγκεφαλικό. Για τους γείτονές του ήταν ο «Φρανκ Κόουλι», ένας συνταξιούχος επιχειρηματίας που ζούσε ήσυχα. Στην πραγματικότητα, όμως, ήταν –όπως ουσιαστικά επιβεβαίωσε η πολυετής έρευνα Operation Kenova– ο άνθρωπος που για χρόνια υπήρξε ο πιο πολύτιμος Βρετανός κατάσκοπος μέσα στον IRA (Ιρλανδικός Δημοκρατικός Στρατός) κατά τη διάρκεια των Ταραχών στη Βόρεια Ιρλανδία. Και ταυτόχρονα, ένας βασανιστής και δολοφόνος που δρούσε με την κάλυψη του βρετανικού κράτους.

Όπως γράφει ο Guardian, μέχρι τη διαφυγή του από τη Βόρεια Ιρλανδία στις αρχές της δεκαετίας του 2000, ο Σκαπατίτσι είχε διπλό ρόλο: ήταν πράκτορας της MI5 και επικεφαλής της περιβόητης «nutting squad» του IRA, της εσωτερικής ομάδας που αναλάμβανε να εντοπίζει και να «εξουδετερώνει» πληροφοριοδότες. Απειλούσε τα θύματά του με φρικτά βασανιστήρια, τους ζητούσε να «ομολογήσουν» για να σωθούν και στη συνέχεια διέταζε –ή εκτελούσε ο ίδιος– τη δολοφονία τους. Τα «μαρτυρολόγια» που ηχογραφούσε κατέληγαν στις οικογένειες. Παράλληλα, ενημέρωνε λεπτομερώς τις βρετανικές αρχές για κάθε ενέργειά του.

Το τελικό πόρισμα της Operation Kenova, έπειτα από εννέα χρόνια έρευνας, αποκάλυψε ότι οι υπηρεσίες ασφαλείας γνώριζαν σχεδόν τα πάντα για τις ενέργειές του. Όχι μόνο επέτρεψαν τη δράση του, αλλά στα μέσα της δεκαετίας του ’90, πριν αποκαλυφθεί η ταυτότητα του «Agent Stakeknife» από δημοσιεύματα, συζητούσαν μέχρι και τη διοργάνωση… αποχαιρετιστήριου δείπνου προς τιμήν του.

Η έρευνα επίσης έδειξε ότι η MI5 –παρά τις πιέσεις αστυνομικών αξιωματούχων– επέμεινε να μη δοθεί ποτέ επίσημη επιβεβαίωση της ταυτότητάς του, εμμένοντας στην πολιτική «ούτε επιβεβαιώνουμε ούτε διαψεύδουμε».

Από τα στενά του Μπέλφαστ στον ρόλο του «χρυσού αυγού»

Ο Σκαπατίτσι μεγάλωσε στην περιοχή «Markets» του Νότιου Μπέλφαστ, γνωστή ως «Μικρή Ιταλία». Ως νεαρός είχε δείξει ποδοσφαιρικό ταλέντο –δοκίμασε μάλιστα στην Νότιγχαμ Φόρεστ– αλλά εντάχθηκε νωρίς στον Προσωρινό IRA. Μετά την κράτησή του χωρίς δίκη τη δεκαετία του ’70, ανέβηκε γρήγορα στην ιεραρχία, αποκτώντας τη φήμη ανθρώπου με «εκρηκτικό χαρακτήρα».

Η Kenova διαπίστωσε ότι ξεκίνησε να συνεργάζεται με τις βρετανικές αρχές τέλη της δεκαετίας του ’70, πιθανότατα για οικονομικό όφελος ή για να γλιτώσει ποινική δίωξη. Στα αρχεία του καταγράφονται και άλλα κίνητρα: επιθυμία να τερματιστεί η σύγκρουση, απογοήτευση από την ηγεσία του IRA και φόβος για την οικογένειά του.

Σύμφωνα με μαρτυρίες, ήταν ένας άνθρωπος που «κανείς δεν συμπαθούσε» μέσα στον IRA, ένας «εκφοβιστής» με εμμονή στην ακραία πορνογραφία. Παρά τα εγκλήματα που φέρεται να διέπραξε, η μόνη φορά που είδε το εσωτερικό δικαστηρίου ήταν το 2018, όταν καταδικάστηκε σε τρεις μήνες με αναστολή για κατοχή ακραίου πορνογραφικού υλικού. Ο δικαστής τον αντιμετώπισε με επιείκεια, λέγοντάς του ότι «δεν είχε απασχολήσει τη δικαιοσύνη επί 50 χρόνια».

Προστασία μέχρι το τέλος

Ο Σκαπατίτσι ζούσε επί χρόνια στην Αγγλία υπό νέα ταυτότητα και με οικονομική υποστήριξη από το κράτος. Η Kenova κατέγραψε ότι είχε αποζημιωθεί με σημαντικά ποσά –από σταθερούς μισθούς μέχρι μεγάλα εφάπαξ– και ότι δεν εργάστηκε ξανά μετά τη μετεγκατάστασή του. Μετά τον θάνατό του, μπλοκαρίστηκε μέχρι και η δημοσίευση της διαθήκης του.

«Δεν κατέστη δυνατό να διαπιστωθεί πόσα χρήματα έλαβε συνολικά», αναφέρει η έκθεση. «Είναι όμως τεκμηριωμένο ότι όταν εγκαταστάθηκε στη Βρετανία, του παραχωρήθηκε μονοκατοικία, αυτοκίνητο και η δυνατότητα να ζει κοινωνικά με ανθρώπους που αγνοούσαν εντελώς το παρελθόν του».

Την ώρα που οι οικογένειες των θυμάτων του ζητούν δικαίωση, η εικόνα που μένει είναι εκείνη ενός ανθρώπου που έζησε διπλή ζωή: δολοφόνος για τον IRA, πληροφοριοδότης για τη Βρετανία, προστατευμένος μέχρι και μετά τον θάνατό του. Μια υπόθεση που εξακολουθεί να βαραίνει την ιστορία των Ταραχών και να θέτει ερωτήματα για τα όρια των κρατικών επιχειρήσεων πληροφοριών στη διάρκεια ενός πολέμου που, για πολλούς, δεν έχει ακόμη κλείσει τους λογαριασμούς του.