Γιατί επαναλαμβάνουμε συζητήσεις στο μυαλό μας: Ψυχολόγοι εξηγούν τους 5 λόγους

Σχεδόν όλοι έχουμε φύγει από μια συζήτηση — ευχάριστη ή δύσκολη — και λίγη ώρα μετά αρχίζουμε να την αναπαράγουμε ξανά και ξανά στο μυαλό μας. Οι λέξεις, ο τόνος, οι παύσεις, κάθε λεπτομέρεια μπαίνει κάτω από τον εσωτερικό φακό. Αν και αυτή η τάση μοιάζει συνηθισμένη, η ψυχολογία προειδοποιεί ότι σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να εξελιχθεί σε επιβλαβή συνήθεια.

Για κάποιους, η εσωτερική «αναπαραγωγή» είναι απλώς εκνευριστική. Για άλλους, όμως, γίνεται εξαντλητική, στερεί ύπνο και εντείνει το άγχος, σύμφωνα με το Forbes. Οι έρευνες δείχνουν ότι αυτός ο μηχανισμός επηρεάζει την ψυχολογία, τη διάθεση, την αυτοπεποίθηση και μπορεί να γίνει βαθιά ριζωμένη συμπεριφορά.

Η δύναμη της αρνητικότητας

Ένας από τους συνηθέστερους λόγους είναι η τάση του ανθρώπινου εγκεφάλου να εστιάζει περισσότερο στα αρνητικά. Το λεγόμενο «negativity bias» κάνει ακόμη και μια μικρή αμηχανία σε μια συζήτηση να μοιάζει σαν πρόβλημα που πρέπει να «λυθεί».

Νευροαπεικονιστική μελέτη του 2024 έδειξε ότι η ανησυχία και η ρουμινατική σκέψη ενεργοποιούν παρόμοια νευρωνικά μοτίβα – ειδικά σε περιοχές που σχετίζονται με την αυτοαναφορική επεξεργασία. Έτσι, ο εγκέφαλος αντιμετωπίζει ακόμη και κοινωνική αμηχανία σαν γρίφο.

Όταν το άγχος για την εικόνα μας γίνεται υπερβολικό

Η κοινωνική αγωνία δεν εκδηλώνεται πάντα με έντονη νευρικότητα. Μπορεί να εμφανιστεί πιο ήπια, μέσα από την εμμονική ανάγκη ανασκόπησης. Μετα-ανάλυση του 2024 έδειξε ότι όσοι φοβούνται ιδιαίτερα την αρνητική αξιολόγηση είναι πολύ πιο πιθανό να «ξεσκονίζουν» κάθε λεπτομέρεια μιας συζήτησης μετά το τέλος της.

Η τελειομανία στην επικοινωνία

Όσοι έχουν μάθει από μικροί ότι πρέπει να επικοινωνούν «τέλεια» ή να μη δυσαρεστούν κανέναν, συχνά βιώνουν τις καθημερινές συζητήσεις σαν εξετάσεις. Η παραμικρή φράση μοιάζει κρίσιμη. Έρευνες δείχνουν ότι η κακοπροσαρμοστική τελειομανία συνδέεται με πιο έντονη ρουμινατική σκέψη μετά από κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.

Η ψευδαίσθηση του ελέγχου

Για κάποιους, το replay λειτουργεί σαν ψεύτικη αίσθηση αυτορρύθμισης. Η ιδέα ότι «αν αναλύσω τη συζήτηση, θα καταλάβω τι πήγε στραβά» δημιουργεί ένα πρόσκαιρο αίσθημα ελέγχου. Στην πράξη, όμως, η ρουμινατική σκέψη ενισχύει την αρνητική διάθεση και δεν προσφέρει λύσεις.

Ο φόβος της παρεξήγησης

Όσοι μεγάλωσαν σε περιβάλλον όπου οι παρεξηγήσεις οδηγούσαν σε τιμωρία ή απόρριψη, μπορεί να έχουν μάθει να «σκανάρουν» κάθε λεπτομέρεια μιας συζήτησης για να νιώσουν ασφαλείς. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το replay δεν είναι υπερβολική σκέψη – είναι παλιός μηχανισμός επιβίωσης που ενεργοποιείται.

Πώς σταματά ο φαύλος κύκλος της επανάληψης

Ο στόχος δεν είναι να πάψει κανείς να σκέφτεται τις συζητήσεις του. Ο στόχος είναι να μην εγκλωβίζεται σε αναλυτικές σπείρες. Η ψυχολογία προτείνει:

- να αναγνωρίζουμε ότι «αυτό που κάνω τώρα είναι μετα-επεξεργασία γεγονότος»

- να θέτουμε ένα ερώτημα εδάφους, όπως «με βοηθά αυτό;»

- να μεταφέρουμε την προσοχή σε αισθήσεις (ήχοι, πατήματα των ποδιών στο έδαφος)

- να προγραμματίζουμε συνειδητά έναν χρόνο ανασκόπησης – που συχνά ο εγκέφαλος αγνοεί μόλις ηρεμήσει

Οι ειδικοί τονίζουν ότι η επανάληψη των συζητήσεων δεν σημαίνει πάντα ενοχή ή μετάνοια· μπορεί να είναι ο τρόπος του εγκεφάλου να προσφέρει προστασία, ερμηνεία ή έλεγχο. Όμως, όταν γίνεται χρόνια συνήθεια, αρχίζει να εξαντλεί, να παραμορφώνει τις αναμνήσεις και να τροφοδοτεί άγχος.

Με επίγνωση και πρακτικές τεχνικές, η επανάληψη μπορεί να μεταφερθεί από το προσκήνιο στο «υπόβαθρο». Και τότε ο νους βρίσκει ξανά χώρο για ηρεμία, παρόν και ισορροπία.