Η Σοβιετική Ένωση και οι χώρες της Βαλτικής

Οι νεότεροι ηλικιακά, αλλά και οι μεγαλύτεροι που έχουν «τσακωθεί» με τη Γεωγραφία και την Ιστορία ίσως να μην γνωρίζουν καν πού βρίσκεται η Βαλτική Θάλασσα και ποιες είναι οι λεγόμενες «χώρες της Βαλτικής». Πολύ περισσότερο δε, να γνωρίζουν ότι οι συγκεκριμένες χώρες βρίσκονταν υπό σοβιετική κατοχή για περισσότερα από 45 χρόνια (1939 ή 1940 – 1941 και 1944 – 1990 ή 1991).

Πρόκειται για τρεις από τις πλέον αντιρωσικές ευρωπαϊκές χώρες και αυτό δεν είναι τυχαίο, γιατί η σοβιετική κατοχή, κυρίως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ιδιαίτερα την περίοδο 1946 – 1952, είχε σαν αποτέλεσμα περισσότεροι από 500.000 κάτοικοί τους να σκοτωθούν ή να απελαθούν.

Η Βαλτική Θάλασσα και οι χώρες της

Η Βαλτική Θάλασσα έχει έκταση 430.000 τ. χλμ περίπου και αποτελεί μια μεγάλη εσωτερική θάλασσα της Βόρειας Ευρώπης, μεταξύ της φινοσκανδιναβικής Χερσονήσου και της ηπειρωτικής Ευρώπης. Ανάμεσα στις χώρες που βρέχονται απ’ αυτή είναι οι λεγόμενες χώρες της Βαλτικής ή Βαλτικές χώρες: Εσθονία, με πρωτεύουσα το Ταλίν και πληθυσμό περίπου 1,37 εκατομμύρια, Λετονία, με πρωτεύουσα τη Ρίγα και πληθυσμό 1,86 εκατομμύρια και Λιθουανία, με πρωτεύουσα το Βίλνιους και πληθυσμό 2,9 εκατομμύρια κατοίκους. Και οι τρεις χώρες είναι ανεξάρτητες, μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ και συνορεύουν με τη Ρωσία.

Σύμφωνα με την Εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ, Τόμος 4, έκδοση 2005, η περιοχή των χωρών αυτών κατοικήθηκε από ασιατικούς πληθυσμούς, τους ίδιους που κατοίκησαν και στη Φιλανδία, οι οποίοι για ένα χρονικό διάστημα εχθρεύονταν τον Χριστιανισμό. Λόγω της θέσης τους ανάμεσα στη Ρωσία και τη Βαλτική, ανάμεσα στις σκανδιναβικές χώρες και την ηπειρωτική Ευρώπη, οι λαοί αυτοί δέχτηκαν διάφορες πιέσεις κατά καιρούς. Πρώτα από τους Γερμανούς, που προσπάθησαν να τους εκχριστιανίσουν και να τους αφομοιώσουν. Δεν τα κατάφεραν και έστειλαν εναντίον τους Τεύτονες ιππότες. Αργότερα, οι Σκανδιναβοί επιχείρησαν να καταλάβουν τα εδάφη τους και τέλος, οι Ρώσοι επιδίωξαν να καταλάβουν τις χώρες της Βαλτικής για να έχουν διέξοδο προς τις δυτικές θάλασσες. Όλα αυτά, μέσα από μια ανάμειξη φυλών και πολιτισμικών επιρροών κατέληξαν στη δημιουργία τριών ανεξάρτητων κρατών: της Εσθονίας, της Λετονίας και της Λιθουανίας. Από το 1939 όμως, με το Σύμφωνο Ρίμπεντροπ – Μολότοφ ξεκίνησαν τα προβλήματα για τις τρεις χώρες, που εντάθηκαν τα επόμενα χρόνια…

Το Σύμφωνο Ρίμπεντροπ – Μολότοφ (1939) και η ενσωμάτωση των Βαλτικών χωρών στην ΕΣΣΔ

Στις 24 Αυγούστου 1939, ΕΣΣΔ και Γερμανία υπέγραψαν το Σύμφωνο Ρίμπεντροπ – Μολότοφ. Το Σύμφωνο αυτό περιείχε ένα μυστικό πρωτόκολλο που διαιρούσε τα κράτη της Βόρειας και Ανατολικής Ευρώπης, σε γερμανικές και σοβιετικές σφαίρες επιρροής. Φινλανδία, Εσθονία και Λετονία εντάχθηκαν στη σοβιετική σφαίρα επιρροής. Για την Πολωνία αποφασίστηκε να διαμελιστεί, ενώ η Λιθουανία, αν και αρχικά εντάχθηκε στη γερμανική σφαίρα επιρροής, με ένα δεύτερο μυστικό πρωτόκολλο «μεταφέρθηκε» στη σοβιετική σφαίρα, στο μεγαλύτερο τμήμα της. Το Βίλνιους, η ιστορική πρωτεύουσά της ανήκε τότε στην Πολωνία.

Την 1η Σεπτεμβρίου 1939 η Γερμανία εισέβαλε στα δυτικά σύνορα της Πολωνίας. Η Εσθονία κήρυξε ουδετερότητα στον πόλεμο. Στις 17 Σεπτεμβρίου 1939 και η ΕΣΣΔ μπήκε στον πόλεμο από τα ανατολικά σύνορα της Πολωνίας. Σοβιετικοί και Γερμανοί συναντήθηκαν στην πολωνική, τότε, πόλη Μπρεστ Λιτόφσκ (σήμερα Μπρεστ, πόλη της Λευκορωσίας). Επικεφαλής των γερμανικών δυνάμεων ήταν ο Στρατηγός Χάιντς Βίλχελμ Γκουντέριαν, γνωστός κυρίως ως οπαδός του «αστραπιαίου πολέμου» και των Σοβιετικών, ο Σεμιόν Μοισέεβιτς Κριβοσέιν, διοικητής μονάδων τεθωρακισμένων, ο οποίος αναμόρφωσε τις σοβιετικές δυνάμεις αρμάτων μάχης κατά τον Β’ ΠΠ και διακρίθηκε ιδιαίτερα στην αρματομαχία στο Κουρσκ.

Μετά από διαπραγματεύσεις, Γκουντέριαν και Κριβοσέιν συμφώνησαν να γίνει κοινή παρέλαση Γερμανών και Σοβιετικών, την οποία θα παρακολουθούσαν όρθιοι και οι δυο από μία εξέδρα. Η παρέλαση ξεκίνησε στις 16.00 και ανεγέρθηκαν οι «αψίδες της νίκης», τις οποίες τα σοβιετικά στρατεύματα διακόσμησαν με σβάστικες και κόκκινα αστέρια. Μέσα από αυτές παρέλασαν γερμανικά στρατεύματα. Οι Σοβιετικοί και οι Γερμανοί Στρατηγοί απέτισαν φόρο τιμής στους στρατούς των άλλων και στις αντίστοιχες νίκες τους επί των πολωνικών δυνάμεων. Μετά την παρέλαση, οι Γερμανοί υποχώρησαν στη δυτική όχθη του ποταμού Μπουγκ, με βάση τις συμφωνίες που είχαν συναφθεί και οι Σοβιετικοί ανέλαβαν τον έλεγχο της πόλης, καθώς και της υπόλοιπης Ανατολικής Πολωνίας (Δυτική Λευκορωσία και Δυτική Ουκρανία σήμερα).

Μετά το άνοιγμα των σοβιετικών αρχείων (τέλη δεκαετίας 1980 – αρχές δεκαετίας 1990) κάποιοι συγγραφείς υποστήριξαν ότι κοινές παρελάσεις έγιναν και σε άλλες πόλεις της τότε Πολωνίας, κάτι που αρνούνται αρκετοί άλλοι.

Χρονολόγιο των γεγονότων στις Βαλτικές χώρες (1939-1941)

24/9/1939: Η ΕΣΣΔ επιδίδει στην Εσθονία τελεσίγραφο, με το οποίο αμφισβητούσε την ουδετερότητά της στον πόλεμο, λόγω της απόδρασης του πολωνικού υποβρυχίου Orzel, που βρισκόταν υπό κράτηση στο Ταλίν στις 18 Σεπτεμβρίου. Η ΕΣΣΔ απαίτησε την εγκατάσταση στρατιωτικών βάσεων σε εσθονικό έδαφος.

28/9/1939-10/10/1939: Στις 28/9 η Εσθονία συμφώνησε με το τελεσίγραφο και υπέγραψε τη Συνθήκη Αμοιβαίας Συνδρομής (Συνθήκη Βάσεων), με την οποία 25.000 Σοβιετικοί στρατιωτικοί στη Λετονία (5/10/1939) και 20.000 στη Λιθουανία (10/10/1939).

Στις 18/10/1939, 21.000 Σοβιετικοί εισέβαλαν στην Εσθονία. Από τον Οκτώβριο 1939 ως τον Μάιο του 1940 ο Χίτλερ εφαρμόζει την πολιτική της επανεγκατάστασης (Umsledlung). Αφού ανακοίνωσε ότι όλες οι γερμανικές μειονότητες πρέπει να εγκατασταθούν στο Ράιχ, συνολικά 21.000 Γερμανοί της Εσθονίας και 61.500 Γερμανοί της Λετονίας εγκαταστάθηκαν σε αυτό. Σύμφωνα με μυστικό πρωτόκολλο του Συμφώνου Ρίμπεντροπ – Μολότοφ, η επανεγκατάσταση, που έγινε υπό την επίβλεψη της ΕΣΣΔ είχε σκοπό να αποφευχθεί κάθε σοβιετική ενέργεια σε βάρος των Γερμανών των χωρών της Βαλτικής.

Στις 15/05/1940, η ΕΣΣΔ υπέγραψε επιπλέον, συμφωνίες με την Εσθονία, με βάση τις οποίες θα παραχωρούνταν σ’ αυτή επιπλέον βάσεις, στην περιοχή Πολντίσκι, σε τρία νησιά και αλλού.

Από τις 12/06/1940 ως τις 17/06/1940 η ΕΣΣΔ επιβάλλει ναυτικό και αεροπορικό αποκλεισμό στις Βαλτικές χώρες. Οχήματα που αγνόησαν τον αποκλεισμό ακινητοποιήθηκαν με τη βία. Στις 14/6, η σοβιετική αεροπορία κατέρριψε επιβατικό αεροπλάνο που εκτελούσε πτήση από το Ταλίν στο Ελσίνκι.

Στη συνέχεια με διάφορες προφάσεις η ΕΣΣΔ κατέλαβε τη Λιθουανία (15/06), τη Λετονία (16/06) και την Εσθονία (17/06). Ακολούθησαν τα πραξικοπήματα στις χώρες της Βαλτικής («Αλλαγή του Ιουνίου»). Οι απεσταλμένοι της ΕΣΣΔ (Αντρέι Ζντάνοφ στην Εσθονία, Αντρέι Βισίνσκι στη Λετονία και Βλαντιμίρ Ντεκανοζόφ στη Λιθουανία) προετοίμασαν πραξικοπήματα στις τρεις χώρες, εγκαθιστώντας κυβερνήσεις μαριονέτες: στις 17/06 στη Λιθουανία με πρωθυπουργό τον Γιούστας Πολένσκι, στις 20/06 στη Λετονία, με πρωθυπουργό τον Άουγκουστς Κίρχενσταϊνς και στις 21/06 στην Εσθονία, με πρωθυπουργό τον Γιοχάνες Βάρες.

14-15/07/1940: Σε οπερετικές «εκλογές» σε όλες τις χώρες της Βαλτικής, τα φιλοσοβιετικά καθεστώτα γίνονται αποδεκτά με ποσοστά πάνω από 90%. Χαρακτηριστικό είναι, ότι τα αποτελέσματα ήταν γνωστά στη Μόσχα 12 ώρες πριν τελειώσουν οι «εκλογές».

21-23/07/1940: Τα νομοθετικά σώματα μαριονέτες των τριών χωρών, στο διάστημα αυτό, ανακήρυξαν τις χώρες τους Σοβιετικές Δημοκρατίες και υπέβαλαν αιτήματα ένταξης στην ΕΣΣΔ. Οι Η.Π.Α. δεν αναγνώρισαν ποτέ τα τετελεσμένα που δημιούργησε η ΕΣΣΔ στη Βαλτική και επέτρεψαν στις τρεις χώρες να έχουν στη Δύση ανεξάρτητες διπλωματικές αποστολές.

Τέλος στη φαρσοκωμωδία δόθηκε με αποφάσεις του Ανωτάτου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ, με τις οποίες η Λιθουανία (03/08/1940), η Λετονία (05/08/1940) και η Εσθονία (06/08/1940) έγιναν Σοβιετικές Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες.

Από την αρχή της σοβιετικής διοίκησης ξεκίνησαν η πολιτική καταστολή, η καταστολή όλων των μη κομμουνιστικών δραστηριοτήτων, η αύξηση των τιμών και η έλλειψη καταναλωτικών αγαθών. Η λαϊκή δυσαρέσκεια αυξήθηκε και εκδηλώθηκε με διαδηλώσεις και απεργίες, που όμως πατάχθηκαν βίαια από τους Σοβιετικούς.

Οι απελάσεις του Ιουνίου 1941

Ήδη από το καλοκαίρι του 1940 ξεκίνησαν οι απελάσεις στις τρεις χώρες. Έλαβαν όμως μαζική μορφή τον Ιούνιο του 1941, μια εβδομάδα πριν η Γερμανία επιτεθεί στην ΕΣΣΔ.

Τη νύχτα της 13ης προς 14η Ιουνίου 1941 άρχισε μια επιχείρηση που είχε προετοιμαστεί από καιρό, από τη διαβόητη NKVD, τη Σοβιετική Μυστική Υπηρεσία και περιλάμβαναν την απέλαση «αντικομμουνιστικών στοιχείων». Μέσα σε μια εβδομάδα απελάθηκαν 34.000 άνδρες και γυναικόπαιδα από τη Λιθουανία, 15.500 από τη Λετονία, ανάμεσά τους και 2.400 παιδιά κάτω των 10 ετών και 10.000 από την Εσθονία. Συνολικά, στο χρονικό διάστημα 1940-1941 απελάθηκαν από τη Λετονία 34.000 άτομα, από την Εσθονία 60.000 και από τη Λετονία 75.000!

Η γερμανική κατοχή των χωρών της Βαλτικής (1941-1944)

Παρά τα αντιγερμανικά τους αισθήματα, οι κάτοικοι των χωρών της Βαλτικής εξαγριωμένοι από τη σοβιετική κατοχή, είδαν τους Γερμανούς που κατέλαβαν τις χώρες τους, από τον Ιούνιο ως το φθινόπωρο του 1941 ως ελευθερωτές. Οι ναζί όμως δεν τους παραχώρησαν ανεξαρτησία. Το μόνο που πέτυχαν οι κάτοικοι των τριών χωρών ήταν, με κάποιες εξεγέρσεις, εναντίον τμημάτων του υποχωρούντος Κόκκινου Στρατού και της NKVD να απελευθερώσουν κάποιους υπό απέλαση συμπατριώτες τους. Οι Γερμανοί προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν Λετονούς, Λιθουανούς και Εσθονούς στις πολεμικές τους επιχειρήσεις, χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία. Οι 300.000 Εβραίοι των τριών χωρών σκοτώθηκαν, όπως και 35.000 ακόμα κάτοικοί τους.

Η δεύτερη σοβιετική κατοχή: 1944-1990

Στις αρχές του 1944 έσπασε το μέτωπο του Λένινγκραντ. Σταδιακά, οι Σοβιετικοί άρχισαν τις επιχειρήσεις και στη Βαλτική και ως το φθινόπωρο του ίδιου έτους ανακατέλαβαν τις τρεις χώρες βασιζόμενοι στις βάναυσες πολιτικές κατοχής που εφάρμοσαν το 1940-41. Πολλοί, κάτοικοι προτίμησαν να εγκαταλείψουν τις χώρες τους, αμέσως μετά τη νέα σοβιετική κατοχή. Στην Εσθονία, αυτοί ήταν 80.000!

Οι Σοβιετικοί, με την ανακατάληψη της εξουσίας άρχισαν τις εκτελέσεις, τις απελάσεις και τις στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά των ανταρτών. Το 9% του πληθυσμού των τριών χωρών επηρεάστηκε από τις επιχειρήσεις αυτές. Χιλιάδες κάτοικοι των τριών χωρών αντιμετωπίστηκαν σαν συνεργάτες των ναζί, χωρίς καμία έρευνα. Μια άλλη συχνή κατηγορία, ήταν η «αντίσταση στη σοβιετική κατοχή». Η απέλαση των «αντισοβιετικών στοιχείων» ξεκίνησε από την αναγκαστική απέλαση των αγροτών, των λεγόμενων κουλάκων και ολοκληρώθηκε πέντε χρόνια αργότερα με τις λεγόμενες «απελάσεις του Μαρτίου».

Σε σύντομο χρονικό διάστημα 10.000 Λετονοί που είχαν υπηρετήσει στον φιλανδικό ή τον γερμανικό στρατό συνελήφθησαν, ενώ 400 Εσθονοί γερμανικής καταγωγής που είχαν μένει στη χώρα στάλθηκαν (Αύγουστος 1945) σε στρατόπεδα υλοτομίας στη Σιβηρία. Στη Λιθουανία απελάθηκαν 60.000 άνδρες και γυναικόπαιδα τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο, του 1945 και άλλοι 40.000 τον Φεβρουάριο του 1946. Στη Λετονία το 1945-46, απελάθηκαν περισσότερα από 60.000 άτομα! Τέλος, τον Μάιο του 1948 έλαβε χώρα η επιχείρηση με την κωδική ονομασία «Vesna» («Άνοιξη») στη Λιθουανία, επειδή στη χώρα αυτή το αντισοβιετικό κίνημα ήταν πιο μεγάλο με άγνωστο όμως αριθμό απελαθέντων.

Οι απελάσεις του Μαρτίου και η Επιχείρηση Πρίμποϊ, 1949

Ένας από τους κύριους στόχους των σοβιετικών αρχών ήταν η κολεκτιβοποίηση της γεωργίας. Ωστόσο, μέχρι το 1948 είχαν καταφέρει να ενσωματώσουν μόνο το 4-8% των αγροτών στις χώρες της Βαλτικής σε κολχόζ. Το δεύτερο στάδιο της κολεκτιβοποίησης, το 1949-1950, χαρακτηρίστηκε από ωμή βία, με ένα ευρύ φάσμα κατασταλτικών μέτρων, συμπεριλαμβανομένης της μαζικής απέλασης αγροτών και των οικογενειών τους. Οι προετοιμασίες για τις απελάσεις ξεκίνησαν στα τέλη του 1948 και κορυφώθηκαν στα τέλη Μαρτίου 1949.

Ήδη από τον Ιανουάριο του 1949, η σοβιετική κυβέρνηση εξέδωσε κατευθυντήριες γραμμές για κάθε χώρα, σχετικά με τον αριθμό των οικογενειών «κουλάκων» που έπρεπε να εξαναγκαστούν σε εξορία. Οι απελάσεις ξεκίνησαν στις 24 Μαρτίου και διήρκεσαν πέντε ημέρες. Κατά τις τελευταίες ημέρες του Μαρτίου, απελάθηκαν περίπου 30.000 άνθρωποι από τη Λιθουανία, πάνω από 22.500 από την Εσθονία και 43.000 από τη Λετονία, περίπου δηλαδή το 3% του συνολικού πληθυσμού τους.

Η πλειοψηφία των απελαθέντων του 1949 από την Εσθονία (και τις άλλες χώρες) ήταν γυναίκες (49,4%) και παιδιά (29,8%) ). Ο νεότερος απελαθείς ήταν κάτω του ενός έτους. Ο μεγαλύτερος ήταν 95 ετών. Τουλάχιστον δύο μωρά γεννήθηκαν σε τρένα. Υπάρχει ακόμα ένας φάκελος για τέσσερα παιδιά που στάλθηκαν στη Σιβηρία από το Ράκβερε χωρίς τους γονείς τους, αφού κρατήθηκαν όμηροι για δύο ημέρες σε μια προσπάθεια παγίδευσης των γονέων.

Οι προορισμοί των απελάσεων ήταν οι κύριες απομακρυσμένες περιοχές της Σιβηρίας, όπως το Κράι Κρασνογιάρσκ, το Νοβοσιμπίρσκ, το Ομσκ, το Ιρκούτσκ και η Περιφέρεια Αμούρ. Στη Σιβηρία, οι απελαθέντες υποβάλλονταν σε αυστηρή επιτήρηση. Δεν τους επιτρεπόταν να εγκαταλείψουν την περιοχή όπου στάλθηκαν. Οι συνθήκες εργασίας και διαβίωσης ήταν διαφορετικές ανά περιοχή και έτσι η ζωή των ανθρώπων ήταν δραστικά διαφορετική.

Η πιο δύσκολη κατάσταση επικρατούσε στις οικογένειες όπου εργαζόταν μόνο η μητέρα, η οποία έπρεπε να θρέψει τα παιδιά και συχνά και τους γονείς της. Τέτοιες οικογένειες αγωνίστηκαν να επιβιώσουν καθ' όλη τη διάρκεια της αναγκαστικής τους διαμονής. Περίπου το 15% των ανθρώπων που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους το 1949 πέθαναν κατά την απέλαση.

Η δεύτερη σοβιετική κατοχή δεν έγινε δεκτή τόσο παθητικά όσο η πρώτη από τα έθνη της Βαλτικής. Η ισχυρότερη έκφραση αντίστασης ήταν ένα εκτεταμένο αντάρτικο κίνημα. Μέσα από οκτώ χρόνια δράσης, πολλοί πέρασαν από τους «αδελφούς του δάσους», όπως τους αποκαλούσαν οι τοπικοί πληθυσμοί (miško broliai στα λιθουανικά, mežabráli στα λετονικά και metsavennad στα εσθονικά): πάνω από 77.000 υπηρέτησαν στη Λιθουανία, 40.000 στη Λετονία και 30.000 στην Εσθονία. Σύμφωνα με σοβιετικά αρχεία, η NKVD και μονάδες του στρατού σκότωσαν συνολικά 20.165 αντάρτες μεταξύ 1945 και 1959. Περίπου 18.016 συνελήφθησαν και στη συνέχεια φυλακίστηκαν, εκτελέστηκαν ή απελάθηκαν.

Σύμφωνα με την εγκυκλοπαίδεια Britannica, «έχει εκτιμηθεί ότι μεταξύ 1946 και 1953 οι απελάσεις και οι θάνατοι ανταρτών έφτασαν τις 95.000 στην Εσθονία, τις 125.000 στη Λετονία και τις 310.000 στη Λετονία. Μετά το 1953, σε πολλούς από τους επιζώντες που απελάθηκαν επετράπη να επιστρέψουν, αν και σε πολλές περιπτώσεις, όχι στα πρώην σπίτια τους».

Οι Βαλτικές χώρες, ως Δημοκρατίες της ΕΣΣΔ

Ποιες ήταν όμως οι ανακατατάξεις και πώς ήταν η ζωή σε Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία ως χώρες της ΕΣΣΔ; Σε μεγάλο βαθμό υπήρξε αστικοποίηση και των τριών χωρών.

Το 1939, η Εσθονία ήταν αγροτική σε ποσοστό 66%, η Λετονία σε ποσοστό 65% και η Λιθουανία κατά 67%, αποτελώντας τις πλέον αστικοποιημένες Δημοκρατίες της ΕΣΣΔ. Εκτός από την αστικοποίηση υπήρξε μείωση του ποσοστού των γεννήσεων και μαζική μετανάστευση πληθυσμών, ιδίως στην Εσθονία και τη Λετονία, από τις άλλες Δημοκρατίες της ΕΣΣΔ, κάτι που άλλαξε την εθνοτική σύνθεση του πληθυσμού τους. Στα τέλη του 20ου αιώνα, στην Εσθονία μόνο τα 2/3 του πληθυσμού ήταν Εσθονοί, ενώ στη Λετονία λιγότεροι από τους μισούς κατοίκους ήταν Λετονοί. Στις πόλεις, τα ποσοστά αυτά ήταν μικρότερα. Η Λιθουανία, λιγότερο αστικοποιημένη και με υψηλότερο ποσοστό γεννήσεων, επηρεάστηκε λιγότερο από τη μετανάστευση, με τα 4/5 του πληθυσμού της να είναι Λιθουανοί.

Το μεγαλύτερο μέρος των μεταναστών ήταν βιομηχανικοί εργάτες. Όμως υπήρχαν ανάμεσά τους και αρκετοί υπάλληλοι γραφείου. Ρώσοι και άλλοι Σοβιετικοί επάνδρωσαν μεγάλες στρατιωτικές μονάδες στην περιοχή. Γενικότερα υπήρξε δυσανάλογη εκπροσώπηση των Ρώσων και των άλλων Σοβιετικών σε καίριες διοικητικές θέσεις των Βαλτικών χωρών. Ορισμένες μεγάλες επιχειρήσεις διοικούνταν απευθείας από τη Μόσχα.

Μια προσπάθεια που έγινε στη Λετονία μετά τον θάνατο του Στάλιν να επανέλθουν Λετονοί σε καίριες θέσεις, απέτυχε και οδήγησε στην εκκαθάριση των «ιθαγενών» στοιχείων στον κυβερνητικό μηχανισμό. Η Λετονία είχε δεχθεί τη σοβιετική επιρροή σε μεγαλύτερο βαθμό από τις δύο άλλες βαλτικές χώρες. Το καθεστώς της ΕΣΣΔ επιχείρησε να ενσωματώσει την εκπαίδευση και την πολιτική ζωή σε ένα ευρύτερο σοβιετικό ιδεολογικό πλαίσιο, όμως δεν τα κατάφερε. Η εθνική συνείδηση στις τρεις χώρες πάντως άρχισε σταδιακά να επανέρχεται, με τη βοήθεια και της θρησκείας.

Στη Λιθουανία ιδιαίτερα, η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία έγινε το προπύργιο της αντίστασης κατά των Σοβιετικών. Έτσι, τη δεκαετία του 1970, Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία αποτέλεσαν τις κατ’ εξοχήν αντισοβιετικές Δημοκρατίες. Ταραχές και αντικαθεστωτικές διαδηλώσεις αποτελούσαν συχνό φαινόμενο. Ανεπίσημες δακτυλογραφημένες εκδόσεις κυκλοφορούσαν κρυφά, με κυριότερο το περιοδικό «Χρονικό της Λιθουανικής Εκκλησίας» που εκδιδόταν από το 1972 ως τη διάλυση της ΕΣΣΔ.

Επανεγκαθίδρυση της ανεξαρτησίας

Οι προσπάθειες μεταρρύθμισης του συστήματος κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1980 υπό την καθοδήγηση του Σοβιετικού Προέδρου Μιχαήλ Γκορμπατσόφ δημιούργησαν μια νέα κατάσταση στις χώρες της Βαλτικής. Η αποδυνάμωση της κεντρικής δομής της εξουσίας στη Μόσχα επέτρεψε την επιβολή αυξανόμενης αυτονομίας στις δημοκρατίες που αποτελούσαν την ΕΣΣΔ. Η διαδικασία ήταν ιδιαίτερα έντονη στις τρεις δημοκρατίες της Βαλτικής, των οποίων οι αυτόχθονες πληθυσμοί δεν είχαν ποτέ συμφιλιωθεί με την απώλεια της ανεξαρτησίας. Επιπλέον, η ενσωμάτωση της Εσθονίας, της Λετονίας και της Λιθουανίας στην ΕΣΣΔ δεν είχε αναγνωριστεί ποτέ de jure από τις Η.Π.Α. ή ουσιαστικά από οποιαδήποτε άλλη δυτική χώρα. Οι εναπομείνασες προπολεμικές πρεσβείες και προξενεία στη Δύση υπογράμμιζαν την ασταθή κατάσταση.

Το 1988, μαζικά κινήματα για αλλαγή εμφανίστηκαν σε καθεμία από τις δημοκρατίες της Βαλτικής: το Λαϊκό Μέτωπο της Εσθονίας, το Λαϊκό Μέτωπο της Λετονίας και το Λιθουανικό Κίνημα για την Ανασυγκρότηση (Sa̡jūdis). Το 1989, οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποί τους στο Συνέδριο των Λαϊκών Αντιπροσώπων στη Μόσχα έθεσαν επίσημα το ζήτημα της παρανομίας της ενσωμάτωσης των χωρών της Βαλτικής στην ΕΣΣΔ. Στις 23 Αυγούστου 1989, μια μαζική διαδήλωση στην οποία συμμετείχαν περίπου 500.000 άτομα - μια ανθρώπινη αλυσίδα που συνέδεε το Ταλίν στην Εσθονία, τη Ρίγα στη Λετονία και το Βίλνιους στη Λιθουανία - δραματοποίησε την 50ή επέτειο του γερμανοσοβιετικού συμφώνου του 1939, του οποίου οι μυστικές διατάξεις είχαν οδηγήσει στη σοβιετική κατοχή των χωρών της Βαλτικής.

Οι εκλογές στις αρχές του 1990 οδήγησαν σε πλειοψηφίες υπέρ της ανεξαρτησίας και στις τρεις νομοθετικές περιφέρειες της Βαλτικής. Στις 11 Μαρτίου 1990, το πρώτο ελεύθερα εκλεγμένο κοινοβούλιο στη μεταπολεμική Λιθουανία κήρυξε την επανίδρυση ενός ανεξάρτητου κράτους. Ακολούθησε η Εσθονία αργότερα τον ίδιο μήνα και η Λετονία τον Μάιο. Οι δηλώσεις κηρύχθηκαν παράνομες από τη Μόσχα, η οποία επέβαλε οικονομικό αποκλεισμό στη Λιθουανία, περιορίζοντας τις παραδόσεις πετρελαίου και φυσικού αερίου. Ακολούθησε μια σειρά από άλλες κινήσεις που αποσκοπούσαν στην αποκατάσταση των φιλοσοβιετικών κυβερνήσεων και στην υπονόμευση της βούλησης των χωρών της Βαλτικής για ανεξαρτησία. Αυτές κορυφώθηκαν με αιματοχυσία στις 13 Ιανουαρίου 1991, κατά τη διάρκεια της σοβιετικής στρατιωτικής κατοχής του τηλεοπτικού πύργου του Βίλνιους. Λίγες μέρες αργότερα, ένα αιματηρό περιστατικό συνέβη στη Ρίγα. Σποραδικά ξεσπάσματα βίας συνεχίστηκαν καθ' όλη τη διάρκεια της άνοιξης και του καλοκαιριού.

Το αποτυχημένο πραξικόπημα στη Μόσχα τον Αύγουστο του 1991 από σκληροπυρηνικά στοιχεία που στόχευαν στον περιορισμό της αναδιάρθρωσης της ΕΣΣΔ από τον Γκορμπατσόφ διευκόλυνε την εφαρμογή της ανεξαρτησίας των Βαλτικών κρατών. Στις αρχές Σεπτεμβρίου, οι περισσότερες χώρες του κόσμου αναγνώρισαν την κυριαρχία των χωρών της Βαλτικής. Τον ίδιο μήνα, έγιναν δεκτές στα Ηνωμένα Έθνη . Η ίδια η ΕΣΣΔ αναγνώρισε την παρανομία της ενσωμάτωσής τους το 1940 και την επανεμφάνισή τους ως ανεξάρτητα κράτη.

Η επόμενη δεκαετία είδε την ανάπτυξη νέων συνταγμάτων, νέων νομισμάτων και νέων ξένων αγορών για κάθε ένα από τα κράτη της Βαλτικής. Η άμεση μετασοβιετική περίοδος, ωστόσο, χαρακτηρίστηκε από οικονομική αστάθεια και το 1998 μια χρηματοπιστωτική κρίση στη Ρωσία είχε επιπτώσεις σε όλη την περιοχή. Παρ 'όλα αυτά, στις αρχές του 21ου αιώνα, τα κράτη της Βαλτικής γνώρισαν βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη και στενότερη ενσωμάτωση με τα έθνη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ, όπου προσχώρησαν και οι τρεις χώρες το 2004.

Πηγές: Britannica.com, «Baltic States in Independence and the 20th Century».
Historyatelier.com, «Soviet occupation of the Baltic states, 1940».

Για τις διώξεις για γενοκτονία, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και εγκλήματα πολέμου στις Βαλτικές χώρες μετά την ανάκτηση της ανεξαρτησίας τους μπορείτε να διαβάσετε το ενδιαφέρον άρθρο «Competing Histories: Soviet War Crimes in the Baltic States», στο academic.oup.com