Nikolaj Arcel: «Είναι όνειρό μου να κάνω ένα ελληνικό φιλμ»
Η βραδιά των Οσκαρ, τα τραύματα που γίνονται ταινίες, το νόημα της ζωής μέσα από την πατρότητα: ο βραβευμένος σκηνοθέτης επιστρέφει στη χώρα όπου νιώθει σπίτι του
T-Shirt και παντελόνι Paul Smith, attica, The Department Store. Chelsea boots, Scarosso
Αφορμή για την κουβέντα μας στάθηκε το τιμητικό αφιέρωμα στο τελευταίο έργο του Νικολάι Αρσέλ «Η Γη της επαγγελίας» από το 2ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Πειραιά. Εχοντας στη φαρέτρα του μία σειρά από διεθνή βραβεία για τις ταινίες του, ο Ελληνοδανός σκηνοθέτης ξεδιπλώνει τις μνήμες του και μιλά για τους δύο διαφορετικούς κόσμους που επηρέασαν καταλυτικά τόσο τη ζωή όσο και το έργο του.
Η Μικρασιάτισσα πρόσφυγας γιαγιά του, η μητέρα του και σπουδαία συγγραφέας και ψυχολόγος Λίμπυ (Ελευθερία) Τατά Αρσέλ, η απουσία του πατέρα του κατά τα εφηβικά χρόνια του, αλλά και τα παιδιά του που του δίδαξαν την ολοκληρωτική άνευ όρων αγάπη, συνθέτουν το σκηνικό που αποτέλεσε τον καμβά της δημιουργίας του. Στα μεγάλα του όνειρα, μία ταινία που θα γυριστεί εξ ολοκλήρου στην Ελλάδα και θα αναφέρεται στην ιστορία της γιαγιάς του, μιας γυναίκας που κουβαλά στο DNA του και τον οδηγεί μέχρι σήμερα να μην εγκαταλείπει ποτέ την ελπίδα για έναν καλύτερο κόσμο.
«Από ενός έτους μέχρι σήμερα, στα 53 μου, επισκέπτομαι κάθε χρόνο τη Μυτιλήνη, το νησί όπου γεννήθηκε η μητέρα μου»
Gala:Η σχέση σου με την Ελλάδα είναι μεγάλης αγάπης, αφού κατά το ήμισυ οι ρίζες σου είναι ελληνικές. Πώς αισθάνεσαι κάθε φορά που επισκέπτεσαι τη χώρα, ειδικά για έναν λόγο όπως τον τωρινό, το τιμητικό αφιέρωμα στο έργο σου από το 2ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Πειραιά; Νικολάι Αρσέλ: Από ενός έτους μέχρι σήμερα που συμπληρώνω τα 53 μου, επισκέπτομαι κάθε χρόνο τη Μυτιλήνη, το νησί όπου γεννήθηκε η μητέρα μου. Στην Ελλάδα νιώθω πως βρίσκομαι στο σπίτι μου. Ολη μου τη ζωή μένω στη Δανία, όμως έχω μία μεγάλη ελληνική οικογένεια. Λατρεύω να έρχομαι σ’ αυτόν τον ευλογημένο τόπο. Στα οχτώ μου μάλιστα, το πρώτο διάστημα του διαζυγίου των γονιών μου μείναμε με τη μητέρα μου για έναν χρόνο στην Αθήνα και οφείλω να σου ομολογήσω πως αισθάνομαι μεγάλη οικειότητα σ’ αυτή την πόλη. Την έχω στην καρδιά μου. Ετσι η πρόσκληση από το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Πειραιά μού έδωσε μεγάλη χαρά.
G.: Εχεις δηλώσει ότι η Ελλάδα φέρνει στο φως μία άλλη πτυχή του εαυτού σου. Με τι τρόπο σε έχει επηρεάσει; Ν.Α.: Η Δανία είναι μια χώρα ψυχρή, όχι μόνο λόγω της χαμηλής θερμοκρασίας. Οι άνθρωποι είναι λίγο πιο κρύοι, μιλούν χωρίς να εκφράζεται το σώμα τους. Στη Δανία δεν χορεύω ποτέ. Οταν όμως ακούω ελληνική μουσική, νιώθω να ζωντανεύω, θέλω αυτομάτως να χορέψω. Ο ρυθμός με οδηγεί. Στη Δανία δεν υπάρχει δράμα. Στην ελληνική οικογένεια έχουμε πολύ δράμα, πολύ θόρυβο. Εκφράζουμε έντονα τα συναισθήματά μας. Μαλώνουμε, γελάμε, κλαίμε δυνατά. Για να καταλάβεις, η γυναίκα μου συνέχεια με ρωτάει: «Γιατί φωνάζεις όλη την ώρα;». Της απαντώ ότι εμείς στην οικογένειά μου πάντα φωνάζουμε.
G.: Συμπαθούν οι Δανοί τους Ελληνες; Ν.Α.: Πάρα πολύ. Η Ελλάδα είναι για τη Δανία το αγαπημένο τους μέρος, εκεί όπου όλοι πηγαίνουν διακοπές. Λατρεύουν το φαγητό μας. Στη Δανία υπάρχουν μετανάστες, ορισμένους από τους οποίους αντιμετωπίζουν ως πρόβλημα. Οι Ελληνες όμως για εκείνους είναι Δυτικοί. Νιώθουν πολύ κοντά στην Ελλάδα.
G.: Το σκηνοθετικό ντεμπούτο σου, η πρώτη σου ταινία γυρίστηκε στη Λέσβο. Εκτοτε δεν έκανες άλλο φιλμ στην Ελλάδα. Για ποιον λόγο; Ν.Α.: Είναι μεγάλο όνειρό μου να κάνω ένα ελληνικό φιλμ. Είμαι όμως Δανός σκηνοθέτης, κι αυτό σημαίνει ότι τα χρήματα που απαιτούνται για να δημιουργήσω μία ταινία τα λαμβάνω από το κράτος και τα ιδρύματα της Δανίας. Εχω όμως πολλές ιδέες για ένα ελληνικό πρότζεκτ.
G.: Με τι σχετίζονται; Ν.Α.: Η μαμά μου έχει γράψει ένα βιβλίο για την τραγωδία της Μικράς Ασίας. Βέβαια, με προβληματίζει το πώς εγώ, όντας στη Δανία, θα κάνω ένα έργο για ένα θέμα τόσο ελληνικό. Δεν ξέρω αν είναι καλή ιδέα. Θέλω όμως να μεταφέρω σε μία ταινία την ιστορία της γιαγιάς μου για να τιμήσω τη μνήμη της. Γεννήθηκε στη Μικρά Ασία. Στα τέλη της ζωής της, πήγε μαζί με όλα τα παιδιά της στην Τουρκία, στο χωριό όπου μεγάλωσε. Φεύγοντας είπε: «Τους συγχωρώ όλους».
G.: Με εντυπωσιάζει ότι η μητέρα σου έγραψε ένα τόσο εξειδικευμένο βιβλίο που κυκλοφόρησε στη δανέζικη αγορά. Αντιλήφθηκαν τι συνέβη στη Μικρά Ασία; Ν.Α.: Φυσικά! Το κατάλαβαν όσοι το διάβασαν. Δεν έγινε best seller. Δεν ήταν μυθοπλασία, αλλά επιστημονική διατριβή. Οι κριτικοί έπαθαν σοκ. Η μητέρα μου ήταν ψυχολόγος και έγραψε μεταξύ άλλων ότι το τραύμα μεταφέρεται από γενιά σε γενιά, ότι χωρίς να έχεις ζήσει ένα γεγονός, κάτι στο DNA σου το θυμάται. Ηταν μια θεωρία που αντιμετώπισαν με τρομερό ενδιαφέρον όσοι μελέτησαν το βιβλίο.
Πουκάμισο και παντελόνι Marant, attica, The Department Store
G.: Το πιστεύεις; Ν.Α.: Ναι. Το θεωρώ δεδομένο.
G.: Ποιο τραύμα θεωρείς ότι μεταφέρεις στις ταινίες σου και ποιο αντίστοιχα στη ζωή σου; Ν.Α.: Πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση.
Ενα πολύ τραυματικό γεγονός που συνέβη στη ζωή μου ήταν το διαζύγιο των γονιών μου. Δεν είδα καθόλου τον πατέρα μου για περίπου μια διετία, ενώ για πολλά χρόνια δεν μιλούσαμε συχνά. Αναζητούσα πάντοτε την αγάπη του πατέρα μου. Στην ηλικία των 20 αρχίσαμε να είμαστε ξανά κοντά. Νομίζω ότι οι θεματικές σε όλα τα έργα μου έχουν κάτι από αυτή την έλλειψη.
G.: Ζήτησε συγγνώμη για όλο αυτό το διάστημα που ήταν απών; Ν.Α.: Δεν μου είπε «συγγνώμη», αλλά «είναι κρίμα που έγινε αυτό».
G.: Σε τραυμάτισε ο θάνατός του; Ν.Α.: Με πλήγωσε πολύ ο θάνατος της μητέρας μου. Συνέβη ξαφνικά, έφυγε μέσα σε λίγες ημέρες! Το σοκ ήταν τεράστιο. Εχουν περάσει εφτά χρόνια και ακόμη τη σκέφτομαι κάθε ημέρα. Ο μπαμπάς μου ήταν άρρωστος για δέκα χρόνια. Επασχε από καρκίνο και το τελευταίο διάστημα ήταν πια εξασθενημένος, καθηλωμένος σε ένα κρεβάτι. Ξέχναγε, μάλωνε με τους γιατρούς, ήταν επιθετικός. Ο ίδιος έλεγε «δεν μπορώ άλλο αυτή τη ζωή, καλύτερα να πεθάνω».
G.: Υπήρχαν πράγματα που δεν είχες προλάβει να πεις στη μαμά σου; Ν.Α.: Οταν οι γονείς φεύγουν τόσο ξαφνικά, υπάρχει πάντα κάτι που δεν είπες. Ενιωσα όμως την αγάπη της και εύχομαι να αισθάνθηκε τη δική μας κι εκείνη. Η τελευταία φράση που της είπαμε με την αδελφή μου πριν τη διασωληνώσουν ήταν: «Είσαι η καλύτερη μαμά του κόσμου» κι εκείνη, κοιτώντας μας στα μάτια, απάντησε «είστε τα καλύτερα παιδιά του κόσμου».
«Τη βραδιά των Οσκαρ ήξερα ότι δεν θα νικήσω επειδή ήταν υποψήφιος και ο Χανέκε με το εξαιρετικό "Amour"»
G.:Στην ταινία σου «Η Γη της επαγγελίας», (σ.σ.: η επίσημη πρόταση της Δανίας για το Οσκαρ Διεθνούς Ταινίας το 2024) μεταφέρει μεταξύ άλλων το μήνυμα πως το να έχει ένας άνθρωπος τα πάντα είναι ευχή και κατάρα, ενώ αντίστοιχα, το να μην έχει τίποτα, υπό προϋποθέσεις, μπορεί να θεωρηθεί ευλογία. Σε ποια κατηγορία ανήκεις; Ν.Α.: Τώρα πια έχω τα πάντα, επειδή έχω παιδιά. Για πολλά χρόνια το απέφευγα. Δεν ξέρω ακριβώς γιατί. Νομίζω πώς δεν πίστευα ότι είχα τη στόφα του πατέρα. Ο πρώτος γιος μου γεννήθηκε όταν ήμουν 47 ετών και ο δεύτερος πριν από δύο χρόνια. Τώρα ξέρω τι σημαίνει ζωή.
G.: Θεωρείς ότι υπήρξες εγωιστής; Ν.Α.: Ναι. Είχα την τύχη να επισκεφτώ όλο τον κόσμο, να δουλέψω στο Λος Αντζελες, δημιούργησα μία πολύ καλή καριέρα, είχα χρήματα. Δεν είχα ευθύνες, μόνο ελευθερία. Πλέον με τα παιδιά δεν έχω καθόλου ελευθερία, αλλά γνώρισα την αγάπη χωρίς όρια. Δεν σκέφτομαι μόνο τον εαυτό μου και αυτό είναι υγιές.
G.: Αλλάζω θέμα. Με το κίνημα του #ΜeΤoo στην Ελλάδα πολλές γυναίκες μίλησαν επώνυμα για τη σεξουαλική παρενόχληση που έχουν δεχτεί από ανθρώπους του καλλιτεχνικού χώρου. Στη Δανία έχει συμβεί κάτι αντίστοιχο; Ν.Α.: Σίγουρα θα έχει συμβεί με διαφορετικό τρόπο. Εγώ μεγάλωσα σε ένα σπίτι μόνο με γυναίκες, ανατράφηκα από μία μητέρα που έγραψε βιβλία για τη σεξουαλική παρενόχληση. Ετσι από πολύ μικρός έμαθα ότι αυτό ήταν έγκλημα. Πρόσφατα μάλιστα, βρήκα ένα βιβλίο που εξέδωσε το 1981 με τίτλο «Σεξουαλική παρενόχληση. Το μεγάλο πρόβλημα στον χώρο εργασίας». Με τη σύζυγό μου μείναμε άφωνοι συνειδητοποιώντας πόσο πρωτοπόρος για την εποχή ήταν.
Τζάκετ και μπλούζα BOSS, attica, The Department Store
G.: Το 2012 η ταινία σου «Ο έρωτας της Βασίλισσας» κατέκτησε στο Φεστιβάλ του Βερολίνου τα βραβεία Καλύτερου Σεναρίου και Ηθοποιού, ενώ ήταν υποψήφια για Οσκαρ -και Χρυσή Σφαίρα- Ξενόγλωσσης Ταινίας το 2013. Πώς είναι να διαγωνίζεται το δημιούργημά σου στο Dolby Theater; Ν.Α.: Ηταν σπουδαίο -όχι μόνο εκείνο το βράδυ, αλλά και όλο το διάστημα που είχε προηγηθεί. Γνώρισα τον Μιχαέλ Χανέκε, τον Πάμπλο Λαρέν. Τη βραδιά των Οσκαρ όμως, ήξερα ότι δεν θα νικήσω επειδή ήταν υποψήφιος και ο Χανέκε με το εξαιρετικό «Amour». Ηταν λίγο κουραστικό επειδή ήταν πολλές οι ώρες που βρισκόμασταν στην αίθουσα. Κάθε είκοσι λεπτά πήγαιναν σε διαφημίσεις. Αρα κάθεσαι επί τέσσερις ώρες και περιμένεις πότε θα τελειώσει η τελετή για να κάνεις ένα τσιγάρο. Κι αφού δεν νικήσαμε, στο τέλος έμοιαζε με ένα μπαλόνι που σκάει. Οπότε επιστρέφεις σπίτι και δεν έχει αλλάξει κάτι. Είσαι ο ίδιος.
G.: Εχεις παρακολουθήσει τον Γιώργο Λάνθιμο; Ν.Α.: Είναι από τους αγαπημένους μου δημιουργούς. Τον θαυμάζω. Ο,τι κι αν κάνει, το αγαπώ. Το ότι έχει διατηρήσει τη δική του φωνή ενώ βρίσκεται στην Αμερική, είναι αριστουργηματικό.
G.: Πώς ονειρεύεσαι το μέλλον σου; Ν.Α.: Θα ήθελα πριν φύγω από τον πλανήτη να έχω κάνει πέντε-έξι ακόμη ταινίες. Ονειρεύομαι η μία να είναι ελληνική και να γυριστεί εδώ ◆
Grooming: Μαργετίνα Νεοφύτου Συνεργασία Styling: Βούλα Γρηγορίου Βοηθός Φωτογράφου: Χρήστος Καββούρης Ευχαριστούμε το «Royal Olympic Hotel» (Αθανασίου Διάκου 28, Αθήνα, τηλ.: 210 9288400, royalolympic.com) για τη φιλοξενία της φωτογράφησης
