Ο Γιάννης Χαρούλης συναντά τον Κωστή Παλαμά

Ας αφήσουμε μία φορά στην άκρη τη λέξη «διαχρονικός». Ας παραλείψουμε τη φράση «περισσότερο επίκαιρος από ποτέ». Και ας συμφωνήσουμε μεταξύ μας, σε μία μικρή λυρική συνωμοσία, ότι ο «Δωδεκάλογος του γύφτου» γράφτηκε πριν από λίγες ημέρες. Γράφτηκε για να μιλήσει για τον βασιλιά που διασκεδάζει ενώ ο εχθρός πλησιάζει· για τις ταπεινώσεις της πατρίδας· για τον άνθρωπο που είναι «ξένος πάντα με τον ξένο, ξένος και με τον δικό»· για τις ανυπότακτες ψυχές που πάντα ψάχνουν το νέο. Ποιος δεν θα ήθελε να μελοποιήσει ένα τέτοιο έργο; Και ποιος δεν θα ήθελε να το τραγουδήσει;

Ακούγοντας τον νέο δίσκο του Γιάννη Χαρούλη, «Ο δωδεκάλογος του γύφτου» (κυκλοφορεί από τη Minos EMI), με αποσπάσματα από το εμβληματικό έργο του Κωστή Παλαμά σε μελοποίηση από τον Λουκά Θάνο , μπορώ να πω ότι έγινε η καλύτερη δυνατή επιλογή: ένας δοκιμασμένος συνθέτης, ο οποίος επέστρεψε στη μελοποίηση ελληνικής ποίησης έπειτα από σχεδόν τέσσερις δεκαετίες και τον εξαιρετικό δίσκο «Σάλπισμα» (του

Νίκου Ξυλούρη, ο οποίος κυκλοφόρησε μετά τον θάνατο του σπουδαίου Κρητικού) και ο δημοφιλέστερος -και όχι αναίτια- ερμηνευτής της νέας γενιάς.



Και επειδή σε ορισμένες περιπτώσεις, οι πλανήτες... ευθυγραμμίζονται, εξίσου εύστοχη ήταν και η επιλογή ο δίσκος να συστηθεί στο κοινό μέσα από μία εκ των κοιτίδων των ελληνικών γραμμάτων, τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Άλλωστε, ο ίδιος ο Παλαμάς θήτευσε στο ΕΚΠΑ ως γενικός γραμματέας επί 31 έτη (1897-1928), όπως μας θύμισε η κοσμήτορας της Φιλοσοφικής, Ελένη Καραμολέγκου.

Η ίδια έκανε ορισμένα σχόλια τόσο για το έργο του Παλαμά, όσο και για τη νέα δουλειά: «Η επιλογή αυτού του έργου στις ημέρες μας προσφέρει όσο το δυνατόν περισσότερες δυνατότητες για συνειρμούς, για παραλληλισμούς. Αναδύεται μέσα από το κείμενο μετά από μία περίοδο δύσκολη για την Ελλάδα -μην ξεχνάμε ότι γράφτηκε το 1907- [...] και με το ποίημα αυτό ο ποιητής κατάφερε να αναδείξει μία διάθεση αισιοδοξίας για το μέλλον και ελπίδας. Όλα αυτά ταιριάζουν απόλυτα στις ημέρες μας και στις προοπτικές που έχουμε, στις αγωνίες, τα προβλήματα, αλλά και τις ελπίδες που πρέπει να διατηρούμε».



Λίγο προτού ανέβει στη σκηνή της ασφυκτικά γεμάτης αίθουσας εκδηλώσεων ο Χαρούλης και οι μουσικοί του, ο Ευριπίδης Γαραντούδης, καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας, φρόντισε να μας δώσει μία σύντομη, αλλά διαφωτιστική διάλεξη για τον «Δωδεκάλογο του γύφτου», καθώς και για το καινούργιο πρότζεκτ.

«Λιγότερο τιμούμε τη μνήμη του Παλαμά και περισσότερο γιορτάζουμε τη ζωντανή του παρουσία. Έχοντας μελοποήσει 10 μέρη από τον παλαμικό “Δωδεκάλογο του γύφτου” σε ισάριθμα τραγούδια, καθώς και άλλα δύο αρκετά γνωστά παλαμικά ποιήματα, το “Σπίτι που γεννήθηκα” και ο “Διγενής και ο Χάροντας”, ο συνθέτης Λουκάς Θάνος [...] επιστρέφει στη μελοποίηση της ποίησής μας σχεδόν 40 χρόνια ύστερα από τον δίσκο του “Σάλπισμα” -συλλογή μελοποιημένων ποιημάτων του Βάρναλη, του Καρυωτάκη, του Αλεξάνδρου και του Δημήτρη Θάνου- που αναδείχθηκε σε διαχρονικό και κορυφαίο έργο μέσα στην πλούσια μελοποιητική μουσική παράδοσή μας, ανέφερε.



Ο κ. Γαραντούδης εστίασε στη συνέχεια στα κομμάτια που επέλεξε να μελοποιήσει ο Θάνος: «Η επιλογή του Λουκά Θάνου να μελοποιήσει τον “Δωδεκάλογο του γύφτου” φαίνεται σήμερα εκ πρώτης όψεως παράδοξη. Και αυτό γιατί η σύγχρονη δεσπόζουσα κριτική και αναγνωστική πρόσληψη της παλαμικής ποίησης επικεντρώνεται και ευνοεί τα σύντομα και αμιγώς λυρικά ποιήματα του Παλαμά. Έτσι, σε απόσταση 109 χρόνων από την έκδοσή του το 1907, ο “Δωδεκάλογος του γύφτου”, αυτό το μεγάλο φιλόδοξο ποιητικό σύνθεμα του Παλαμά που εκτείνεται σε 12 λόγους, σε περίπου 2.000 στίχους και σε σχεδόν 150 σελίδες στην έκδοση των Απάντων του, εύλογα θεωρείται ό,τι και η ποίηση του Κάλβου από τον Καρυωτάκη στο ποίημά του “Εις Ανδρέαν Κάλβον” το 1927, δηλαδή ένα πεπαλαιωμένο τραγούδι. Κι όμως, αυτό το “πεπαλαιωμένο τραγούδι” διάλεξε ο Θάνος και κατάφερε -ομολογώ απροσδόκητα- να του εμφυσήσει μέσα από τη μουσική την πνοή μίας νέας ζωής».

Και προσέθεσε: «Ο Παλαμάς στον “Δωδεκάλογο του γύφτου” (ποίημα που συμπεριέλαβε στα λεγόμενα από τον ίδιο “μεγάλα οράματα”) προσπάθησε να επιτύχει τον συγκερασμό του λυρικού, του επικού και του δραματικού είδους. Αντιθέτως, ο Θάνος εύλογα επέλεξε να μελοποιήσει στίχους μόνο από τα λυρικότερα -γραμμένα σε σχεδόν αυστηρά έμμετρους στίχους και για αυτό προσφορότερα να τραγουδηθούν- μέρη του ποιήματος.



»Οι επιλογές του συνθέτη απέβησαν εύστοχες, καθώς τα αποσπασμένα μέρη που αθροίζουν συνολικά 246 στίχους και έτσι αντιστοιχούν περίπου στο 15% των στίχων του «Δωδεκάλογου του γύφτου» συμπυκνώνουν τα βασικά σημεία του στοχαστικού υποβάθρου του συνθετικού ποιήματος. Ποιο είναι αυτό το υπόβαθρο; Νομίζω ότι το συνοψίζει ο Παλαμάς όταν γράφει στον πρόλογό του στον “Δωδεκάλογο”: “Η λυρική σκέψη στον 'Δωδεκάλογο του γύφτου' δεν στέκεται ήσυχη· περπατάει παραδέρνοντας και παίρνει τρόπους διαφορετικούς και πάει από της πικρής άρνησης τα πειράγματα και τα μοιρολόγια, στα θριαμβευτικά σαλπίσματα της πίστης κι από την αμφιβολία και το μηδενισμό, στο διαλάλημα της ενέργειας, της προκοπής, της αντρίκιας αγάπης, της πεποίθησης προς το ωραίο, κάτι που μέλλεται· «ο ήρωας μου χαλαστής και πλάστης”».



Τη σκυτάλη πήραν τα τραγούδια. Ο Γιάννης Χαρούλης ανέβηκε στη σκηνή μέσα σε ένα εκκωφαντικό χειροκρότημα, κούρνιασε στο ψηλό σκαμπό του, χαιρέτισε τον κόσμο ενώ κούρδιζε το λαούτο του και άρχισε να τραγουδά τους στίχους του Παλαμά όπως τους αξίζει: με αγάπη και σεβασμό.



Τα κομμάτια συνδυάζουν ήχους από το παραδοσιακό και το έντεχνο (όπως έχουμε συνηθίσει να το λέμε) τραγούδι, κάτι που αποδεικνύεται και από τη χρήση οργάνων όπως το κλαρίνο, η γκάιντα και το λαούτο δίπλα στο κοντραμπάσο και την ηλεκτρική κιθάρα. Άλλοτε η ενορχήστρωση είναι πλούσια (για παράδειγμα στο «Δόξα στις πατρίδες», στον «Ταξιδευτή» και στο «Ω νυχτέρια ω πανηγύρια», που ξεσηκώθηκε όλη η αίθουσα) και άλλοτε λιτή (όπως στο «Παραμύθι του αδάκρυτου» και στην «Κοσμοπλάστρα μουσική» - το αγαπημένο του συνθέτη), αφήνοντας περισσότερο χώρο στον Χαρούλη να αναδείξει τη φωνή και το πάθος του.

«Ο Δωδεκάλογός του [του Θάνου] δεν σου χαρίζεται με την πρώτη ακρόαση. Απαιτεί τον χρόνο του και τις αφοσιωμένες του ακροάσεις», ήταν το πολύ εύστοχο σχόλιο του κ. Γαραντούδη για τον καινούργιο δίσκο. Οφείλω να προσθέσω, ωστόσο, ότι ο δίσκος μπορεί να μη σου χαρίζεται με την πρώτη ακρόαση, σίγουρα όμως σε κερδίζει αμέσως, δίνοντάς σου κίνητρο να τον ξανακούσεις και να ανακαλύψεις μικρές κρυμμένες πτυχές του που σου διέφυγαν αρχικά.