Μπάμπης Κούτρας

Αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της προσέγγισης Τραμπ στην εξωτερική πολιτική, η οποία βασίζεται στην προσωπική, «εμπορική» τακτική διαπραγμάτευσης και στην αντίληψη ότι οι διακρατικές σχέσεις είναι περισσότερο συναλλαγές παρά ιστορικές συμμαχίες βασισμένες σε αξίες και κοινά συμφέροντα. Το ευρύτερο ερώτημα όμως είναι αν μια προεδρική θητεία, όσο... ριζοσπαστική κι αν είναι, μπορεί να ανατρέψει τις διεθνείς ισορροπίες σχεδόν ενός αιώνα.

Οι διεθνείς σχέσεις των τελευταίων 80 χρόνων έχουν διαμορφωθεί μέσα από παγκόσμιες συγκρούσεις, ιδεολογικές αντιπαραθέσεις και οικονομικές συνεργασίες. Η μεταπολεμική διεθνής τάξη, όπως οικοδομήθηκε μέσα από το ΝΑΤΟ, τον ΟΗΕ και άλλους πολυμερείς θεσμούς, είχε ως στόχο τη διατήρηση της σταθερότητας και της συνεργασίας μεταξύ των κρατών. Παρά τις περιοδικές κρίσεις, οι βασικοί άξονες αυτής της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής παρέμειναν σταθεροί.

Η εξωτερική πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών έχει παραδοσιακά στηριχθεί σε μια διττή προσέγγιση: την προώθηση της φιλελεύθερης διεθνούς τάξης και την προάσπιση των αμερικανικών εθνικών συμφερόντων. Οι δεσμοί με την Ευρώπη, οι ανταγωνιστικές αλλά προβλέψιμες σχέσεις με τη Ρωσία και η διαρκής επαγρύπνηση απέναντι στην άνοδο της Κίνας έχουν αποτελέσει θεμέλια αυτής της πολιτικής.

Η πολιτική «America First» του Τραμπ εισήγαγε έναν νέο παράγοντα αβεβαιότητας στη διεθνή σκηνή. Με την αποχώρηση από διεθνείς συμφωνίες, την επαναδιαπραγμάτευση εμπορικών σχέσεων και τη ρητορική υπονόμευσης του ΝΑΤΟ, ο πρόεδρος των ΗΠΑ δημιούργησε εντάσεις μεταξύ της Ουάσινγκτον και των παραδοσιακών συμμάχων της, ακόμη και της Βρετανίας.

Ο εξευτελισμός στον Ζελένσκι και η στήριξη στον Πούτιν, στην κρίσιμη φάση του πολέμου στην Ουκρανία, έστειλε ένα ισχυρό μήνυμα ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες έπαψαν να στηρίζουν τους συμμάχους τους. Το προχθεσινό σκηνικό στον Λευκό Οίκο αποτέλεσε μια εικόνα που προκαλεί σοκ και δέος όχι μόνο στην Ουκρανία, αλλά και στην Ευρώπη. Η πρωτοφανής στάση του Τραμπ έχει ως στόχο την αμφισβήτηση των παραδοσιακών συμμαχιών, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται αρνητικά η ευρωπαϊκή ασφάλεια και οικονομική σταθερότητα. Η Ευρώπη αναζητά τώρα εναγωνίως τους τρόπους ενίσχυσης των δικών της μηχανισμών προστασίας και αμυντικής συνεργασίας. Αντιλαμβάνεται τους κινδύνους και έχει ήδη αρχίσει να επανεξετάζει τις εξωτερικές της προσεγγίσεις. Η έμφαση δίνεται στην ενίσχυση της ενεργειακής αυτονομίας και της διπλωματικής συνεννόησης μεταξύ των κρατών-μελών. Μακρόν και Στάρμερ πήγαν ξεχωριστά στο Λευκό Οίκο, αλλά μάλλον γύρισαν με άδεια χέρια και τώρα είναι υποχρεωμένοι να δουν τι τους χωρίζει και ποιος τους ενώνει.

Το μεγάλο ερώτημα είναι αν η συμπεριφορά του Τραμπ αποτελεί απλώς ένα προσωρινό καπρίτσιο ρητορικών και πολιτικών εκτροπών ή αν θα συνεχίσει ολόκληρη την προεδρική θητεία με ανάλογες πρακτικές. Θα καταφέρει να διαλύσει πλήρως τις ιστορικές συμμαχίες ή απλώς ανοίγει τον δρόμο για μια νέα προσέγγιση στις διεθνείς σχέσεις, όπου η αβεβαιότητα και οι ανακατατάξεις αποτελούν τα βασικά χαρακτηριστικά του παγκόσμιου συστήματος; Σε κάθε περίπτωση, η παγκόσμια τάξη δεν μετασχηματίζεται από έναν και μόνο ηγέτη, αλλά από μια σύνθετη δυναμική μεταξύ κρατών, θεσμών και οικονομικών παραγόντων. Ο Τραμπ μπορεί να επιταχύνει τις αλλαγές, αλλά η πλήρης αναθεώρηση των γεωπολιτικών δεδομένων απαιτεί πολύ περισσότερα από μια τετραετή προεδρία. Το κατά πόσο θα ανατραπεί με συνοπτικές διαδικασίες η παγκόσμια τάξη εξαρτάται όχι μόνο από τις αποφάσεις του σημερινού Λευκού Οίκου, αλλά και από την αντίσταση και τις προσαρμογές των υπόλοιπων μεγάλων δυνάμεων, και ειδικά της Ευρώπης.