Γιώργος Μιχαηλίδης

Κάνοντας μία μικρή εισαγωγή, οφείλουμε να πούμε πως η ευκαιρία της εξόρμησης αυτή στη Μικρά Ασία είναι από αυτές που δίνονται μία, ίσως και καμία, στα έθνη ανά τον πλανήτη. Δηλαδή να μπορέσουν να διεκδικήσουν με αξιώσεις την ολοκλήρωση των εθνικών πόθων, να απελευθερώσουν αλύτρωτα αδέλφια και να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για την ύπαρξη ενός κράτους που θα έχει όλα τα εφόδια για να γίνει μία ισχυρή παρουσία στην γεωγραφική περιοχή του.

Η Ελλάδα μετά από μία δεκαετία νικηφόρων πολέμων κατέρρευσε στρατιωτικά και πολιτικά στα πεδία των μαχών της Μικράς Ασίας και εκατομμύρια Έλληνες είτε πέθαναν, είτε ήρθαν στην μητροπολιτική Ελλάδα. Συνέπειες αυτής της κατάστασης τις βιώνουμε μέχρι και σήμερα και θα συνεχίσουμε για αιώνες -εκτός απροόπτου.

Φυσικά δεν θα σχολιάσουμε το γιατί ηττηθήκαμε στη Μικρά Ασία, αλλά το πόσο βαθύ ήταν το τραύμα αυτό στον κοινωνικό ιστό.

Στο γεωπολιτικό πεδίο, η χώρα μας καταδικάστηκε να οφείλει να υπερασπίζεται εσαεί το Αιγαίο απέναντι σε μία Τουρκία που γιγαντώνεται (γιατί έχει και τη γεωγραφική επάρκεια για να το κάνει). Ο λαός ξέχασε μονομιάς τις μεγάλες θυσίες που έκανε για να επεκταθεί η χώρα και όλες οι στρατιωτικές νίκες απέναντι στους Τούρκους εξανεμίστηκαν μπροστά στην καταστροφική ήττα του 1922. Η τραγωδία της Κύπρου ήρθε απλώς να επισφραγίσει αυτό το συναίσθημα.

Από την άλλη, υπάρχει και το εσωτερικό κοινωνικό τοπίο. Οι Έλληνες διχασμένοι επί έναν αιώνα, παλεύουμε να βρούμε γέφυρες για να ξεπεράσουμε τις κατά καιρούς διαιρετικές τομές σε απόψεις, θέσεις και κοσμοθεωρίες από τα ασήμαντα έως τα πιο σημαντικά. Μέχρι στιγμής αυτό έχει καταστεί αδύνατον.

Ο Εθνικός Διχασμός που προηγήθηκε της μικρασιατικής περιπέτειας ήρθε να δείξει τα δόντια του μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν ενώ βρεθήκαμε με την πλευρά των νικητών, καταλήξαμε να είμαστε το μοναδικό έθνος που έκανε εμφύλιο. Οι πηγές αυτής της εξέλιξης είναι πολλές, αρκετοί αναλυτές ωστόσο δίνουν σημαντικό «χώρο» και στα επακόλουθα της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Από την μία ήταν τα παιδιά της Παλιάς Ελλάδας τα οποία θεωρούσαν πως αυτοί είναι οι οποίοι έχουν δώσει μεγάλο φόρο αίματος για να μεγαλώσει η Ελλάδα και θεωρούσαν τους πρόσφυγες αλλά και τους εσχάτως απελευθερωμένους πληθυσμούς ως απόλεμους. Από την άλλη οι πρόσφυγες, απόγονοι επιχειρηματιών από αστικά κέντρα της Ανατολίας με ακμάζον εμπόριο αλλά και πολιτισμό που θα ζήλευαν μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις, θεωρούσαν ότι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στον εκσυγχρονισμό της Ελλάδας.

Δυστυχώς αυτοί οι δύο πληθυσμοί δεν συναντήθηκαν ποτέ και η ανθρωπογεωγραφία των εμφύλιων συγκρούσεων αλλά και οι δεξαμενές ψηφοφόρων τις επόμενες δεκαετίες έδειξαν πως οι διαφορές μεταξύ συντηρητικών και φιλελεύθερων ήταν πολύ πιο βαθιές από αυτές που περιγράφονται στα βιβλία της Πολιτικής Επιστήμης.

Φυσικά τις τελευταίες δεκαετίες κανείς δεν σκέφτεται με αυτόν τον τρόπο. Οι διαιρετικές τομές έχουν αλλάξει, έχουν εκσυγχρονιστεί αλλά σίγουρα παραμένουν. Αυτό φαίνεται και στις μετρήσεις της κοινής γνώμης, που δεν προσεγγίζουν την κομματική καταβολή αλλά καταπιάνονται με πιο ποιοτικά δεδομένα, όπως η αυτοτοποθέτηση. Το δημοψήφισμα του 2015 ήταν μόνο ένα παράδειγμα αυτού που περιγράφουμε.

Από την άλλη, η Μικρασιατική Καταστροφή ενταφίασε με τον πιο εμφατικό τρόπο το αφήγημα της Μεγάλης Ιδέας, έναν εθνικό σκοπό που έρρεε στο αίμα του λαού και της πολιτικής τάξης και καθοδήγησε τις αποφάσεις των κυβερνήσεων για 100 χρόνια. Από τότε η χώρα μας πορεύεται άνευ δόγματος, άνευ κοινού σκοπού.

Στην ερώτηση, «ποιος είναι ο σκοπός της Ελλάδας» θα λάβουμε 10 εκατομμύρια απαντήσεις, ενώ κάθε κυβέρνηση εξυπηρετεί το δικό της όραμα το οποίο σε πολλές περιπτώσεις αναιρεί αυτό της προηγούμενης. Τι θέλει αυτός ο λαός;

Τεχνολογική υπεροχή έναντι άλλων; Οικονομική ηγεμονία στα Βαλκάνια; Εξαγωγή του ελληνικού πολιτισμού και της γλώσσας μέσα από το εμπόριο; Κατάκτηση των θαλασσών μέσω της ναυτιλίας; Αγροτική παραγωγή; Τι ακριβώς είναι αυτό που διαφοροποιεί τον λαό αυτόν έναντι των άλλων;

Ουδείς μπορεί να απαντήσει με σιγουριά σήμερα, γιατί σε όλα τα παραπάνω σημειώνουμε σποραδικές αναλαμπές που δεν συνοδεύονται από όραμα, από στρατηγική από σχέδιο για την ανάπτυξή τους. Φαίνεται σαν να μην εξυπηρετούμε κάποιον εθνικό σκοπό και αυτό το κάνουμε εδώ και 100 χρόνια, από τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Ίσως τελικά δεν την ξεπεράσαμε ποτέ και μάλλον θα πρέπει να συμφιλιωθούμε με αυτό...