Η Συμφωνία της Καζέρτας το 1944 και η «παγίδευση» της Αριστεράς

Στις 26 Σεπτεμβρίου 1944, 81 χρόνια περίπου πριν δηλαδή υπογράφηκε η λεγόμενη Συμφωνία της Καζέρτας, που ονομάστηκε έτσι, γιατί οι σχετικές διασκέψεις έγιναν στα ανάκτορα της ιταλικής αυτής πόλης, όπου ήταν εγκατεστημένο το Συμμαχικό Στρατηγείο.

Η συμφωνία της Καζέρτας, αν και υπογράφηκε απ’ όλους τους συμμετέχοντες στη διάσκεψη εκ των υστέρων θεωρήθηκε από την Αριστερά μεγάλο λάθος. Και από μια μερίδα της Δεξιάς όμως υπήρχαν ενστάσεις. Δυστυχώς, αν και λίγες μέρες αργότερα (Οκτώβριος 1944) απελευθερώθηκε το μεγαλύτερο μέρος της χώρας από τη γερμανική κατοχή ακολούθησαν τα Δεκεμβριανά και, κυρίως ο Εμφύλιος Πόλεμος, με ενδιάμεσο σημαντικό γεγονός τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Θα δούμε σήμερα αν όντως η Συμφωνία της Καζέρτας ήταν ετεροβαρής για την Αριστερά και αν η υπογραφή της έπαιξε ρόλο στα τραγικά γεγονότα που ακολούθησαν.

Από τον Λίβανο στην Καζέρτα
Στις 14 Απριλίου 1944 συνέβη ένα από τα συγκλονιστικότερα και τραγικότερα γεγονότα της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Επρόκειτο για τη δολοφονία του Συνταγματάρχη Ψαρρού, ηγέτη της αντιστασιακής οργάνωσης ΕΚΚΑ, γνωστής και με το όνομα «Σύνταγμα 5/42» από τον ελασίτη Ταγματάρχη Ευθύμιο Ζούλα με πισώπλατη ριπή από αυτόματο όπλο. Προηγήθηκε εξύβριση και προπηλακισμός του Ψαρρού, ενώ στον τάφο του γράφτηκε: «Συνταγματάρχης Ψαρρός, προδότης της πατρίδας». Ο Γ. Σιάντος είχε διατάξει τη διάλυση του 5/42, αλλά σε καμία περίπτωση την εκτέλεση του Ψαρρού. Ηθικός αυτουργός της δολοφονίας ήταν ο Άρης Βελουχιώτης, σύμφωνα με τον Γρηγόριο Δαφνή. Βέβαια εαμικοί παράγοντες προσπάθησαν εκ των υστέρων να παρουσιάσουν τον Ζούλα, ως μυστικό πράκτορα της Ιντέλιντζενς Σέρβις. Η δολοφονία του Δ. Ψαρρού, για την οποία έχουμε γράψει εκτενές άρθρο στις 02/05/2020 προκάλεσε πανελλήνια συγκίνηση.

Οι φίλοι του Σαράφης και Μπακιρτζής και τα μέλη της ΠΕΕΑ, ιδιαίτερα οι συναγωνιστές του Ψαρρού Σβώλος, Τσιριμώκος και Σιάντος ένιωσαν μεγάλη λύπη και αγανάκτηση. Ο Σόλων Γρηγοριάδης γράφει ότι η είδηση της δολοφονίας του Ψαρρού «κατατρόμαξε» όλους τους παράγοντες του ΕΑΜ, καθώς μέλη της ΠΕΕΑ ετοιμάζονταν να μεταβούν στο Κάιρο για να συμμετάσχουν σε Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Το γεγονός όμως ότι ούτε ο Ζούλας ούτε κάποιος άλλος τιμωρήθηκε για τη δολοφονία του Ψαρρού δεν αποκλείεται, κατά τον Σόλωνα Γρηγοριάδη να σημαίνει ότι ο εκτελεστής του Ζούλας ενεργούσε ως εντολοδόχος ισχυρών παραγόντων του ΚΚΕ ή και όλης της ηγεσίας του, καθώς το κόμμα ήθελε να απαλλαγεί από την ενοχλητική παρουσία του. Συνταγματάρχη. Βέβαιο είναι ότι η δολοφονία του Ψαρρού και η ατιμωρησία του Ζούλα είχαν καταστροφικά αποτελέσματα για την Αριστερά.

Μέσα σ’ αυτή τη βαριά ατμόσφαιρα για το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ συνήλθε στις 17 Μαΐου 1944 το Συνέδριο του Λιβάνου. Πριν από αυτό, οι Άγγλοι ενημέρωσαν τον τότε πρωθυπουργό Σοφοκλή Βενιζέλο, ότι μετά τη συντριβή της στρατιωτικής στάσης στη Μέση Ανατολή το έργο του είχε τελειώσει και έπρεπε να παραιτηθεί. Πραγματική αιτία για την απόφαση των Άγγλων ήταν ότι ο Βενιζέλος είχε στραφεί, απομακρυνόμενος σταδιακά από αυτούς, προς τους Αμερικανούς. Οι Άγγλοι είχαν ήδη επιλέξει τον διάδοχό του. Επρόκειτο για τον Γεώργιο Παπανδρέου.

Ο Παπανδρέου είχε επιδείξει κάποια αντιστασιακή δραστηριότητα, λόγω της οποίας φυλακίστηκε από τους Ιταλούς τον Μάρτιο του 1942 για 3 μήνες, καταλόγιζε βαριές ευθύνες στο ΚΚΕ για τον εμφύλιο πόλεμο που γινόταν στα βουνά, ενώ είχε αναπτύξει στενές σχέσεις με τους Άγγλους. Γνωστός για τη ρητορική του δεινότητα, τους εντυπωσίασε με διάφορα υπομνήματα, με αποτέλεσμα το Φόρεϊν Όφις να τον προκρίνει για Πρόεδρο της νέας κυβέρνησης. Στις 26 Απριλίου 1944 ορκίστηκε Πρωθυπουργός και Υπουργός Εξωτερικών.

Τα άλλα υπουργεία είχαν επικεφαλής Γενικούς Διευθυντές, καθώς είχε αποφασιστεί να διοριστούν υπουργοί οι αντιπρόσωποι των διαφόρων κομμάτων και των αντιστασιασκών οργανώσεων που είχαν καλέσει στο Κάιρο οι προηγούμενες κυβερνήσεις Τσουδερού και Σ. Βενιζέλου. Έφτασαν 24 αντιπρόσωποι, ανάμεσά τους και εφτά που εκπροσωπούσαν το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Οι 24 αυτοί, μαζί με τον Γ. Παπανδρέου, πήραν μέρος στο Συνέδριο του Λιβάνου που άρχισε τις εργασίες του στις 17 Μαΐου στο ξενοδοχείο «Δάσος της Βουλόνης» λίγα χιλιόμετρα έξω από την πρωτεύουσα του Λιβάνου. Η συνάντηση είχε οργανωθεί από τις βρετανικές υπηρεσίες και διήρκεσε τέσσερις μέρες. Το ΕΑΜ και το ΚΚΕ βρέθηκαν σε πολύ δύσκολη θέση λόγω της δολοφονίας Ψαρρού, του κινήματος της Μέσης Ανατολής, τις αιματηρές αυθαιρεσίες και την τρομοκρατία στην Ελλάδα, καθώς και για την επίθεση του ΕΛΑΣ εναντίον του ΕΔΕΣ.

Πρώτος άρχισε τις βολές κατά της Αριστεράς ο Γ. Παπανδρέου: «Κόλασις είναι σήμερον η κατάστασις της πατρίδος μας. Σφάζουν οι Γερμανοί. Σφάζουν τα Τάγματα Ασφαλείας. Σφάζουν και οι αντάρται. Σφάζουν και καίουν. Η ευθύνη του ΕΑΜ είναι ότι δεν απέβλεψε μόνον εις τον απελευθερωτικόν αγώνα, αλλά ηθέλησε να προετοιμάσει την πολεμικήν δυναμικήν αναμέτρησίν του. Δια τούτο επεδίωξε πρώτον την μονοπώλησιν του Εθνικού Αγώνος. Δεν επιτρέπει εις κανέναν άλλον να ανέβει εις τα βουνά και να πολεμήσει τον κατακτητήν, εμποδίζει με ποινή θανάτου τους Έλληνας να εκπληρώσουν το πατριωτικόν των καθήκον».

Ο Στρατηγός Σαράφης αντέδρασε και απάντησε: «Όταν εσείς πολιτικολογούσατε και αδρανούσατε, εμείς αγωνιζόμαστε και δημιουργήσαμε την ελεύθερη Ελλάδα. Κι έτσι οικοδομήσαμε τη δύναμή μας. Οι αντεγκλήσεις συνεχίστηκαν και κορυφώθηκαν όταν μπήκε στη συζήτηση και τη δολοφονία Ψάρρου που είχε γίνει τον προηγούμενο μήνα.

Όπως γράφει ο Γεώργιος Ρούσσος οι αντιπρόσωποι του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-ΚΚΕ είχαν πλέον δύο επιλογές. Ή να φύγουν από το Συνέδριο ή να κάνουν υποχωρήσεις. Προτίμησαν το δεύτερο. Δέχτηκαν να καταδικάσουν το Κίνημα των ΕΔ στη Μέση Ανατολή, να υποταχθεί πλήρως το ΕΑΜ στην κυβέρνηση, να μην είναι εαμικός ο Αντιπρόεδρός της και να λάβουν το 25% των υπουργείων και όχι το 50% που ζητούσαν. Μάλιστα, δέχτηκαν να μην είναι φιλικά προσκείμενοι στην Αριστερά ο Υπουργός Εσωτερικών και ο Υφυπουργός Στρατιωτικών, όπως ζητούσαν αρχικά, αλλά πήραν άλλα, ήσσονος σημασίας, υπουργεία. Η συμφωνία αυτή θεωρήθηκε από τους περισσότερους ως σημαντικό βήμα προς την εθνική ενότητα.

Από μερίδα της Αριστεράς υπήρξαν αντιδράσεις, με το επιχείρημα ότι οι αντιπρόσωποί της παραπλανήθηκαν από τον Γ. Παπανδρέου. Έτσι, μια εβδομάδα αργότερα, οι κομμουνιστές υπαναχώρησαν και υπέβαλαν νέους όρους, που όμως δεν έγιναν δεκτοί. Τελικά, ένα μήνα αργότερα το ΕΑΜ εγκατέλειψε τις νέες αξιώσεις αλλά ζήτησε να αντικατασταθεί ο Γ. Παπανδρέου, αίτημα που απορρίφθηκε. Τελικά, στις 2 Σεπτεμβρίου, 3,5 (!) μήνες μετά το Συνέδριο ορκίστηκαν οι εαμικοί υπουργοί. Αυτοί ήταν: Α. Σβώλος, Οικονομικών, Η. Τσιριμώκος, Εθνικής Οικονομίας, Ν. Ασκούτσης, Δημοσίων έργων, Ι. Ζέβγος, Γεωργίας, Μ. Πορφυρογένης, Εργασίας, ενώ ο διαπρεπής οικονομολόγος και Ακαδημαϊκός αργότερα Άγγελος Αγγελόπουλος ανέλαβε τη θέση του Υφυπουργού Οικονομικών. Οι Ζέβγος και Πορφυρογένης ανήκαν στο ΚΚΕ.

Η «Συμφωνία της Καζέρτας» (26 Σεπτεμβρίου 1944)
Στις 20/8/1944 ο Παπανδρέου πήγε στη Ρώμη, όπου συναντήθηκε με τον Τσόρτσιλ, ο οποίος τον θεωρούσε κορυφαίο ρήτορα. Ο Βρετανός πρωθυπουργός συνέστησε στον Παπανδρέου τη μεταφορά της ελληνικής κυβέρνησης στην Ιταλία. Αυτό έγινε στις 7 Σεπτεμβρίου. Η ελληνική κυβέρνηση εγκαταστάθηκε στη μικρή πόλη Κάβα ντέι Τιρένι στην περιοχή της Νάπολης. Από εκεί, ο Παπανδρέου κάλεσε τους Ζέρβα και Σαράφη να μεταβούν στη νέα έδρα της κυβέρνησης, για να συζητήσουν τους τρόπους δράσης των αντιστασιακών οργανώσεων, με τον Άγγλο Στρατηγό Σκόμπι, που είχε οριστεί αρχηγός των ελληνοβρετανικών δυνάμεων που θα μεταφέρονταν στην Ελλάδα όταν έφευγαν οι Γερμανοί. Κι αν ο Ζέρβας ήταν αναμενόμενο ότι θα αποδεχθεί την πρόσκληση, ο Σαράφης πήγε στην Ιταλία μετά από εντολή του Σιάντου και τη σύμφωνη γνώμη του Υπουργού Στρατιωτικών της «Κυβέρνησης του Βουνού» Μάντακα.

Αυτή η ενέργεια κατακρίθηκε πολύ στη συνέχεια, όχι μόνο από απλούς οπαδούς, αλλά και από σημαίνοντα στελέχη του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Ας δούμε όμως ποιοι συμμετείχαν στη σύσκεψη της Καζέρτας. Αυτή ξεκίνησε στις 23 Σεπτεμβρίου 1944. Από πλευράς Βρετανίας συμμετείχαν: ο Υπουργός Μέσης Ανατολής Χάρολντ Μακ Μίλαν, ο Αρχιστράτηγος των συμμαχικών δυνάμεων Μέσης Ανατολής Χένρι Ουίλσον και ο Στρατηγός Σκόμπι. Από ελληνικής πλευράς συμμετείχαν: ο Γ. Παπανδρέου, οι εαμικοί Υπουργοί Ζέβγος και Σβώλος και οι διαπρεπείς συνταγματολόγοι Θεμιστοκλής Τσάτσος και Χρήστος Σγουρίστας. Παραβρέθηκαν επίσης οι Ζέρβας και Σαράφης, με τον νομικό του σύμβουλο Κωνσταντίνο Δεσποτόπουλο (1913-2016) επίσης Ακαδημαϊκό αργότερα. Αναφέρεται επίσης σε κάποιες πηγές, ότι παρόντες ήταν και οι Πορφυρογένης και Ζέβγος. Ο Σκόμπι συνοδευόταν από τον επιτελάρχη του Μπένφιλ, ενώ υπήρχαν και άλλοι Βρετανοί στρατιωτικοί και πολιτικοί, όπως ο Βρετανός πρέσβης στην Ελλάδα Λίπερ. Τελικά, τρεις μέρες διαβουλεύσεων και συζητήσεων οδήγησαν στη λεγόμενη «Συμφωνία της Καζέρτα» που υπογράφηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 1944. Τα βασικά της σημεία είναι τα εξής:

1) Όλες οι αντάρτικες δυνάμεις που δρουν στην Ελλάδα τίθενται υπό τας διαταγάς της ελληνικής κυβέρνησης εθνικής ενότητας.

2) H ελληνική κυβέρνηση θέτει τις δυνάμεις αυτές υπό τας διαταγάς του στρατηγού Σκόμπι. O EΛAΣ (και η Ελλάς) στο εξής θα διοικούνται από τον… Σκόμπι!

3) Οι αρχηγοί των ανταρτών θ’ απαγορεύσουν πάσαν απόπειραν των υπ’ αυτούς μονάδων να αναλάβουν την αρχήν ανά χείρας. Tοιαύτη πράξις θα θεωρηθή ως έγκλημα και θα τιμωρηθή αναλόγως.

4) «Όσον αφορά τας Αθήνας, ουδεμία ενέργεια θ’ αναληφθή εκτός υπό τας αμέσους διαταγάς του στρατηγού Σκόμπι, στρατηγού διοικούντος τας εν Eλλάδι δυνάμεις».

5) Tα Τάγματα Ασφαλείας θεωρούνται ως όργανα του εχθρού, λέει η μία γραμμή, ενώ η δεύτερη συμπληρώνει ότι: θα χαρακτηρισθούν ως εχθρικοί σχηματισμοί, εκτός αν παραδοθούν «συμφώνως προς διαταγάς εκδοθησομένας παρά του στρατηγού διοικούντος τας εν Eλλάδι δυνάμεις».

6) «Όλαι αι ανταρτικαί δυνάμεις, προς τον σκοπόν όπως τεθεί τέρμα εις τας διαμάχας του παρελθόντος, δηλούν ότι θα σχηματίσουν εθνικήν ένωσιν ίνα συντονίσουν την δράσιν των διά το καλύτερον συμφέρον του κοινού αγώνος».

Το 7ο σημείο των Συμφωνιών της Kαζέρτας περιλαμβάνει διαταγές που ο στρατηγός Σκόμπι εξέδωσε:

* O στρατηγός Zέρβας θα συνεχίσει να δρα εντός των εδαφικών ορίων της συμφωνίας της Πλάκας…

* O στρατηγός Σαράφης (δηλαδή ο EΛAΣ) θα εξακολουθήσει να δρα εις την υπόλοιπον Ελλάδα εξαιρέσει:

«I) Περιφερείας Αττικής.

II) Πελοποννήσου. Tα στρατεύματα εις την περιφέρειαν ταύτην θα διοικούνται παρά τινός αξιωματικού υποδειχθησομένου υπό του στρατηγού Σαράφη τη εγκρίσει της ελληνικής κυβερνήσεως και όστις θα βοηθείται υπό Αγγλικής αποστολής συνδέσμου».

«III) Bραδύτερον η Θράκη, συμπεριλαμβανομένης και της Θεσσαλονίκης θα είναι υπό την διοίκησιν ενός αξιωματικού υποδειχθησομένου υπό της ελληνικής κυβερνήσεως».

Παρών στην Καζέρτα ήταν, με τη διπλωματική του ιδιότητα και ο, μετέπειτα (1963) νομπελίστας ποιητής μας, Γιώργος Σεφέρης που περιγράφει γλαφυρά την κατάσταση στην ιταλική πόλη: «Μας έχουν απομονωμένους. Νέα δεν υπάρχουν, δεν έχουμε εφημερίδες, μας έχουν πάρει και το ράδιο… Κλειστοί, χωρίς επαφές, χωρίς πληροφορίες…».

Δεν ήταν όμως μόνο ο Σεφέρης και άλλοι διπλωμάτες που είχαν πλήρη άγνοια για τα τεκταινόμενα. Ερήμην της ελληνικής κυβέρνησης, οι Βρετανοί λίγες μέρες πριν την Καζέρτα είχαν προβεί σε καθοριστικές για τη χώρα μας συμφωνίες που δεν γνώριζε όχι μόνο ο ελληνικός λαός, αλλά ούτε και ο ίδιος ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου! Όπως αποκάλυψε πολλά χρόνια αργότερα στον δημοσιογράφο Βάσο Μαθιόπουλο ο Υπουργός Πολέμου του Χίτλερ, Σπέερ, Βρετανοί και Γερμανοί είχαν συναντηθεί, μυστικά στη Λισαβόνα και είχαν συμφωνήσει να αποχωρήσουν οι ναζί ανενόχλητοι από τη Βόρειο Ελλάδα και να παραδώσουν στους Βρετανούς τη Θεσσαλονίκη πριν προλάβουν να μπουν στη συμπρωτεύουσα οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ. Ο Τσόρτσιλ είχε ενημερώσει τον Ίντεν, Υπουργό Εξωτερικών της Βρετανίας ότι: «Η ελληνική κυβέρνηση δεν γνωρίζει το παραμικρό για το σχέδιο και δεν πρέπει με τίποτα να το μάθει».

Παράλληλα, τρεις μέρες πριν τη Συμφωνία, οι Σοβιετικοί ενημέρωσαν τους Βρετανούς ότι ο Κόκκινος Στρατός που ελευθέρωσε τη Βουλγαρία δεν θα περνούσε σε ελληνικό έδαφος. Η ΕΣΣΔ αναγνώριζε την Ελλάδα ως αποκλειστικό χώρο βρετανικής επιρροής. Η Συμφωνία λίγο έλειψε να μην υπογραφεί καθώς σε αυτή αρχικά υπήρχε μία παράγραφος (ή άρθρο) των «σύντομων διαταγών επιχειρήσεων» που αναφερόταν στον Σκόμπι, με την επίμαχη φράση ότι στα καθήκοντά του ήταν να επιβάλλει τον νόμο και την τάξη. Ο Σβώλος αντέδρασε και ζήτησε να απαλειφθεί αυτή η φράση, καθώς επρόκειτο για εσωτερικό θέμα της Ελλάδας που ενέπιπτε στη δικαιοδοσία της Κυβέρνησης. Αν και ο Ουίλσον αποδέχτηκε αυτό το αίτημα, οι Παπανδρέου, Μακ Μίλαν και Τσάτσος προσπάθησαν να βρουν μια άλλη διατύπωση χωρίς να αλλάξει η ουσία του περιεχομένου της επίμαχης παραγράφου. Τελικά, ο Ουίλσον δέχτηκε οριστικά τη διαγραφή της και το θέμα έληξε εκεί.

Την επόμενη της Συμφωνίας, ο Παπανδρέου διόρισε τον Υποστράτηγο Π. Σπηλιωτόπουλο αρχηγό όλων των στρατευμάτων της Περιφέρειας Αττικής και τον διέταξε να αναλάβει τον έλεγχο Αθήνας και Πειραιά και να διατηρήσει την τάξη μέχρι την έλευση των βρετανικών στρατευμάτων. Τον ενημέρωνε επίσης ότι ο ΕΛΑΣ είχε διαταχθεί να κρατήσει τις δυνάμεις του εκτός Αττικής και του έδινε οδηγίες για την αντιμετώπιση των διαβόητων Ταγμάτων Ασφαλείας.

Οι αξιωματικοί και οι οπλίτες ή θα καλούνταν να γυρίσουν στα σπίτια τους ή θα παραδίνονταν στον Σπηλιωτόπουλο, οπότε θα αφοπλίζονταν και θα κρατούνταν ως αιχμάλωτοι. Ο Σπηλιωτόπουλος πάντως ήταν αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, καθώς είχε διατελέσει Αρχηγός της Χωροφυλακής επί Κατοχής, το 1943-44 ήταν συναρχηγός της αντιστασιακής αντικομμουνιστικής οργάνωσης ΡΑΝ, ενώ μετά την ανάληψη των νέων καθηκόντων του, αξιοποίησε μέλη των αντιεαμικών οργανώσεων για να δημιουργήσει επίσημες μονάδες του Στρατού. Δημιούργησε το 1ο Σύνταγμα από την «Οργάνωση Χ» και την «Εθνική Δράση» του Χρήστου Ζαλοκώστα, το 20ο Σύνταγμα από τις οργανώσεις «ΡΑΝ», «Εθνικό Κομιτάτο» και άλλες μικρότερες δεξιές ένοπλες ομάδες.

Στρατιωτικός διοικητής Θεσσαλονίκης ορκίστηκε ο Συνταγματάρχης Παπαγεωργίου, με φήμη δωσίλογου, πρώην ηγέτης της ΠΑΟ, οργάνωσης που διαλύθηκε από τον ΕΛΑΣ για ύποπτη δράση. Τέλος, θεωρήθηκε ότι η παράγραφος για την Πελοπόννησο στρεφόταν εναντίον του Άρη Βελουχιώτη, που είχε αναπτύξει με τους «μαυροσκούφηδες» έντονη δράση στον Μοριά.

Γιατί υπέγραψαν Σβώλος και Σαράφης τη Συμφωνία της Καζέρτας;
Δημιουργείται βέβαια το ερώτημα, γιατί οι Σβώλος, Ζέβγος, Σαράφης και ο σύμβουλός του Κ. Δεσποτόπουλος υπέγραψαν τη Συμφωνία; Κατά τον Σαράφη, στην ιδιαίτερη σύσκεψη που είχαν: «Ο συναγωνιστής Σβώλος είπε πως πρέπει να είμαστε υποχωρητικοί μια που μπήκαμε στην κυβέρνηση και πρέπει να μην συζητάμε για μικρά πράγματα. Ότι πρέπει να ξέρουμε πως αν δεν μπαίναμε στην κυβέρνηση, οι Άγγλοι ετοίμαζαν να κάνουν κατοχή στην Ελλάδα και κατά συνέπεια να πάρουν τα μέτρα τους για να αντιμετωπίσουν τον ΕΛΑΣ. Με τη συμμετοχή μας (είπε ο Σβώλος) κερδίζουμε έδαφος και θα έρθει η στιγμή που θα μας κατανοήσουν καλύτερα και θα μας έχουν εμπιστοσύνη ώστε να καταλήξουν σε κυβέρνηση Σβώλου. Υπό το ίδιο πνεύμα, μίλησε και ο συναγωνιστής Ζέβγος», κατέληξε ο Σαράφης.

Ο Γ. Ρούσσος γράφει: «Ώστε επρόκειτο περί ελιγμού. Αλλά και ως ελιγμός παρέμενε ανεξήγητος, αφού με τη συμφωνία θεωρητικά τουλάχιστον οι Άγγλοι και ο Παπανδρέου δέσμευαν τον ΕΛΑΣ. Εκτός αν το ΚΚΕ είχε αποφασίσει από τότε να εξαπολύσει τη Δεκεμβριανή επίθεσή του και συνεπώς αδιαφορούσε για τους τύπους προσπαθώντας συνάμα να αποκοιμίσει και τους Άγγλους, στους οποίους με τη νέα υποχώρηση οι κομμουνιστές παρουσιάζονταν συμβιβαστικότατοι, σχεδόν υποτακτικοί». Και συνεχίζει ο Ρούσσος: «Μεταγενέστερα, ορισμένοι παράγοντες του ΚΚΕ κατηγόρησαν την τότε ηγεσία του κόμματος και πρώτο τον Σιάντο για την καινούργια αυτή υποχώρηση, ενώ άλλοι υπογράμμισαν ότι η πειθήνια υποταγή του ΚΚΕ στον Λίβανο και στην Καζέρτα θεωρείται από πολλούς ότι υπήρξε η βασική αιτία της συντριβής της Αριστεράς».

Γιατί κατηγορούνται Σιάντος, Σαράφης και Σβώλος από τους ομοϊδεάτες τους;
Αμέσως μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Καζέρτας, άρχισαν οι αντιδράσεις από τους ίδιους τους αριστερούς. Η κομματική οργάνωση του ΚΚΕ στην Αθήνα την κατήγγειλε μοιράζοντας 100.000 προκηρύξεις τις οποίες απέσυρε μετά από εντολή της ηγεσίας του ΚΚΕ. Ο Τάσος Βουρνάς γράφει: «Πράγματι στην Καζέρτα, ανοίγει ο δρόμος για την υποταγή της αντίστασης στους Άγγλους που τελείωσε με την πλήρη ήττα της και το κρέμασμα του κεφαλιού του καπετάνιου της Άρη Βελουχιώτη στα φανάρια των Τρικάλων σαν να ήταν ο χειρότερος ληστής». Ο Αντόνιο Σολάρο στην «Ιστορία του ΚΚΕ» (ελληνική έκδοση, σελ. 165) γράφει: «Η Συμφωνία της Καζέρτας στάθηκε ο Λίβανος των στρατιωτικών». Γενικότερα, υπάρχει η πεποίθηση ότι με τη Συμφωνία της Καζέρτας, οι Άγγλοι και ο Παπανδρέου παγίδευσαν το ΚΚΕ και το ΕΑΜ. Για «φάκα στην οποία πιάστηκε ο Στρατηγός» (Σαράφης) έκανε λόγο ο Σεφέρης.

Λίγους μήνες αργότερα, ο ίδιος ο Σιάντος που πίεζε Σβώλο και Σαράφη να υπογράψουν τη Συμφωνία, την χαρακτηρίζει «μεγάλο λάθος». Ας δούμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από την έκθεση δράσης του Γ. Σιάντου στην 11η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (5-11 Απριλίου 1945). Χαρακτηρίζει τη Συμφωνία του Λιβάνου «δεξιό λάθος» και τη Συμφωνία της Βάρκιζας «συμφωνία ανάγκης, ένα μίνιμουμ ελευθεριών για τη δράση, που δίνει ένα νομικό έρεισμα για την αντιφασιστική πάλη». Για τη Συμφωνία της Καζέρτας γράφει: «Παρόμοιο και πιο μεγάλο λάθος ήταν η Συμφωνία της Καζέρτας. Παραδίδαμε τον ΕΛΑΣ στους Αγγλους. Σβήναμε την απαίτησή μας για τον Ελληνα αρχιστράτηγο. (Ηδη από το Λίβανο είχεν ορισθεί ο Οθωναίος). Σπάσαμε τη συνοχή του ΕΛΑΣ. Εκτός από το Ζέρβα παραχώρησε περιοχή στον Τσαούς Αντών και την Αττική στον Σπηλιωτόπουλο, έτσι εμπόδισε τη δράση μας στην Αττική. Παρεμπόδισε το χτύπημα των Ράλληδων κλπ. Είναι κι αυτό επίσης ένα σοβαρό λάθος δεξιού χαρακτήρα. Ας μη ξεχνούμε ότι ο Σκόμπι με τη συμφωνία της Καζέρτας δικαιολόγησε το Δεκέμβρη την επέμβασή του»(Πηγή: ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ, Τεύχος 5, 2005). Πάντως, το 1951 ο Ζαχαριάδης χαρακτήρισε τον Σιάντο πράκτορα των Άγγλων, ενώ κάποιοι θεωρούν ότι ο Στάλιν πίεσε την ηγεσία του ΚΚΕ να υπογράψει.

Επίλογος
Οι Γερμανοί είχαν αποφασίσει να φύγουν από την Ελλάδα το καλοκαίρι του 1944. Η «διαταγή εκκένωσης» υπογράφηκε στις 29 Αυγούστου. Φυσικά, οι συμμαχικές υπηρεσίες πληροφοριών το γνώριζαν αυτό. Από τις 6/8/1944 ο Τσόρτσιλ είχε ειδοποιήσει τον Αρχηγό του Βρετανικού Επιτελείου να ετοιμάσει σε ένα μήνα το πολύ, δύναμη 10.000-12.000 ανδρών με άρματα μάχης, τεθωρακισμένα οχήματα και πυροβόλα για να αποβιβαστούν στην Αθήνα. Την ίδια μέρα, ο Τσόρτσιλ τόνιζε στον Ίντεν ότι αποκλείεται να ριχτεί «ο Παπανδρέου βορά εις τους λύκους, με τα πρώτα ουρλιάσματα αυτών των αθλίων Ελλήνων (κομμουνιστών) ληστών». Παράλληλα, μετά από δύο εβδομάδες ζήτησε τη συγκατάθεση του Ρούσβελτ.

Ο Αμερικανός Πρόεδρος δέχτηκε πρόθυμα και διέθεσε αμερικανικά αεροπλάνα για τη μεταφορά των Βρετανών στην Ελλάδα. Στα τέλη Αυγούστου, ο Τσόρτσιλ έδωσε εντολή να είναι έτοιμες οι δυνάμεις για τη χώρα μας, στις 11 Σεπτεμβρίου. Ο Σκόμπι ανέθεσε στον Σπηλιωτόπουλο την παρεμπόδιση της άμεσης κατάληψης της εξουσίας από τους κομμουνιστές. Με τις λίγες δυνάμεις που είχε ο Σπηλιωτόπουλος κατάρτισε ένα σχέδιο άμυνας και ένα ακόμα για την πρόληψη καταστροφών στα μεγάλα έργα κοινής ωφέλειας. Αλλά και το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Αθήνας-Πειραιά και περιχώρων ετοιμαζόταν. Έτσι στις 12 Οκτωβρίου απελευθερώθηκε η Αθήνα και σαράντα μέρες αργότερα ακολούθησαν τα φοβερα, αιματηρά και ολέθρια για τη χώρα μας Δεκεμβριανά.

Βασική πηγή για το άρθρο ήταν η «ΝΕΩΤΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ 1826-1974», του Γεωργίου Ρούσσου, Εκδόσεις ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ, ΑΘΗΝΑ 1975.