Cults: Η δράση και η ιστορία των πιο τρομακτικών αιρέσεων στον κόσμο

10,000 αιρέσεις μόνο υπάρχουν σήμερα στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, σύμφωνα με τον ψυχολόγο Steve Eichel, αναγνωρισμένο διεθνή εμπειρογνώμονα σε θέματα αιρέσεων και πρόεδρο της International Cultic Studies Association. Σε αυτές, υπολογίστηκε το 1994 ότι συμμετέχουν περίπου 3.000.000 άνθρωποι, σε έναν πληθυσμιακό αριθμό που τότε άγγιζε τα 231 εκατομμύρια. Το μεγάλο αυτό ποσοστό των ανθρώπων που έγιναν μέλη σε μια παραθρησκευτική αδελφότητα βέβαια, δεν αποτελεί ίδιον μόνο της Αμερικής, αλλά είναι κάτι που συναντάται σε ολόκληρο τον κόσμο.

Αιρέσεις που ξεκίνησαν με μια μαζική ανάγκη του κόσμου για προσευχή στα Θεία και κοινωνική σύνδεση και εξελίχθηκαν σε εγκληματικές οργανώσεις, σε αυταρχικά καθεστώτα και σε μαζικές θανατώσεις και ανθρώπινες θυσίες. Τι είναι άραγε, αυτό που ωθεί τους ανθρώπους να ακολουθούν τυφλά τον ηγέτη τους, ακόμα και όταν αυτός προστάζει βία και αποκλεισμό, στο όνομα του Θεού; Γιατί είναι ακόμα τόσο ενδιαφέρουσα η ιδέα μιας αδελφότητας, ώστε να αγγίζει τις 3,5 μηνιαίες αναζητήσεις στο Google, σύμφωνα με τα στοιχεία της SEMrush data;

Στα άδυτα μιας αίρεσης

Υπάρχουν αιρέσεις, όπως οι Μορμόνοι, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά ή η Σαϊεντολογία, οι οποίες είναι ευρέως διαδεδομένες και δεν συνδέονται, από όσο γνωρίζουμε, με αρνητικές και βίαιες πρακτικές. Από την άλλη πλευρά του νομίσματος ωστόσο, υπάρχουν χιλιάδες μικρά γκρουπ που υποτίθεται ότι μοιράζονται το όραμα και τα μαθήματα του Θεού και σταδιακά μεταμορφώνονται σε αυταρχικές οργανώσεις που επιδίδονται σε κάθε είδους έγκλημα, μικρό ή μεγάλο.

Όλα ξεκινούν, όπως δείχνει η ιστορία, μέσω ενός συνδυασμού ψυχολογικών, κοινωνικών και συγκυριακών παραγόντων. Αν και κάθε λατρεία είναι μοναδική, υπάρχουν κοινά μοτίβα στον τρόπο με τον οποίο αυτές αναδύονται και προσελκύουν οπαδούς. Συνήθως σχηματίζονται γύρω από έναν χαρισματικό ηγέτη, κάποιον που εκπέμπει αυτοπεποίθηση και γοητεία και που συχνά ισχυρίζεται ότι διαθέτει ειδική γνώση, πνευματική εξουσία ή κάποιο επαναστατικό όραμα. Αυτή η φιγούρα γίνεται το επίκεντρο της ομάδας, προσελκύοντας άτομα που αναζητούν νόημα, κατεύθυνση ή την αίσθηση ότι ανήκουν κάπου. Η έλξη μάλιστα, μπορεί να είναι μεγαλύτερη για ανθρώπους που βιώνουν συναισθηματικές ή κοινωνικές αναταραχές.

Μια αίρεση συχνά υπόσχεται σωτηρία, μεταμόρφωση ή απόλυτη αλήθεια, προσφέροντας απαντήσεις στα μεγαλύτερα ερωτήματα της ζωής. Αυτές οι υποσχέσεις είναι ιδιαίτερα ελκυστικές για όσους αισθάνονται χαμένοι, αποξενωμένοι ή δυσαρεστημένοι με την καθημερινότητά τους. Η αίρεση εκεί παρουσιάζεται ως μια λύση “εξ ουρανού” σε προσωπικά ή κοινωνικά προβλήματα, δημιουργώντας την αίσθηση ενός καταφυγίου για άτομα που αναζητούν βεβαιότητα ή σύνδεση. Καθώς όμως η ομάδα σχηματίζεται, συνήθως υπάρχει μια τάση προς την απομόνωσή της από εξωτερικές επιρροές. Τα μέλη ενδέχεται να ενθαρρύνονται να κόψουν τους δεσμούς με την οικογένεια και τους φίλους τους, να υιοθετήσουν νέα ονόματα ή ταυτότητες ή να μετακομίσουν σε ένα κοινόβιο. Αυτή η απομόνωση βοηθά φυσικά τον ηγέτη να διατηρήσει τον έλεγχο, περιορίζοντας την έκθεση σε εναλλακτικές απόψεις και ενισχύοντας την εσωτερική αφήγηση της σέκτας που έχει δημιουργήσει. Βασική άλλωστε, νοοτροπία τέτοιων ομάδων είναι το «εμείς εναντίον αυτών».

Η δέσμευση χτίζεται σταδιακά. Αρχικά, τα μέλη μπορεί να κληθούν να παρακολουθήσουν συναντήσεις, να δωρίσουν μικρά ποσά ή να συμμετάσχουν σε ομαδικές δραστηριότητες. Τους λένε ότι είναι ξεχωριστοί, εκλεκτοί ή φωτισμένοι, ενώ οι ξένοι θεωρούνται διεφθαρμένοι ή επικίνδυνοι. Με την πάροδο του χρόνου, αυτές οι απαιτήσεις κλιμακώνονται, ζητώντας τους μεγαλύτερες οικονομικές συνεισφορές, δημόσιες δηλώσεις πίστης ή ακόμη και συμμετοχή σε παράνομες ή αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Επειδή κάθε βήμα είναι μικρό, τα μέλη μπορεί να μην συνειδητοποιούν πόσο βαθιά έχουν εμπλακεί μέχρι να νιώσουν ότι είναι πολύ αργά για να γυρίσουν πίσω.

Η σκοτεινή πλευρά της λατρείας

Τι καθιστά λοιπόν μια αίρεση επικίνδυνη; Ο Eichel αναφέρει διάφορες πρακτικές:

- Κάθε είδους πίεση. “Αυτή είναι ίσως η πιο σημαντική συμβουλή που μπορώ να δώσω σε οποιονδήποτε. Οποιαδήποτε πίεση να πάρετε μια γρήγορη απόφαση για να εμπλακείτε σε οποιαδήποτε δραστηριότητα ή πρακτική θα καταλήξει μόνο κάπου αρνητικά”.

- Η παντοδυναμία. «Να είστε επιφυλακτικοί απέναντι σε οποιονδήποτε ηγέτη που ισχυρίζεται ότι έχει ειδικές δυνάμεις ή ειδική γνώση. Και, φυσικά, θεϊκή φύση».

- Η τυφλή εμπιστοσύνη. «Η ομάδα είναι κλειστή, με άλλα λόγια, αν και μπορεί να υπάρχουν εξωτερικοί οπαδοί, συνήθως υπάρχει ένας εσωτερικός κύκλος που ακολουθεί τον ηγέτη χωρίς αμφισβήτηση και διατηρεί τεράστια μυστικότητα». Οι λατρευτικές ομάδες τείνουν να προσπαθούν πολύ σκληρά να παραμείνουν μυστικές. Δεν θέλουν μεγάλη δημοσιότητα ή αρνητική προσοχή.

- Η στρατολόγηση είναι μια συνεχής διαδικασία. Πολλές αιρέσεις χρησιμοποιούν το “love bombing” κατακλύζοντας τα νέα μέλη με επαίνους, προσοχή και στοργή. Αυτό δημιουργεί έναν γρήγορο συναισθηματικό δεσμό που κάνει τους ανθρώπους πιο ευάλωτους στη χειραγώγηση. Η πραγματική φύση της ομάδας μπορεί να αποκαλυφθεί μόνο αφού κάποιος έχει επενδύσει συναισθηματικά και κοινωνικά.

- Η αναμόρφωση. «Η ομάδα χρησιμοποιεί συνήθως παραπλανητικά μέσα για να στρατολογήσει νέα μέλη και, μόλις τα στρατολογήσει, τα υποβάλλει σε ένα οργανωμένο πρόγραμμα αναμόρφωσης της σκέψης, ή αυτό που οι περισσότεροι αποκαλούν πλύση εγκεφάλου».

- Εκμετάλλευση ψυχολογική και σωματική. «Συνήθως οι αιρέσεις εκμεταλλεύονται τα μέλη τους... κυρίως οικονομικά. Μέσα στην ομάδα, εκμεταλλεύονται τα μέλη οικονομικά, ψυχολογικά, συναισθηματικά και, πολύ συχνά, σεξουαλικά».

- Η φυγή ισούται με καταστροφή. «Μια πολύ σημαντική πτυχή των αιρέσεων είναι η ιδέα ότι αν φύγεις από την αίρεση, θα σου συμβούν φρικτά πράγματα. Οι άνθρωποι έξω από μια αίρεση είναι πιθανά μέλη, οπότε δεν τους βλέπουν τόσο αρνητικά, όσο τους ανθρώπους μέσα στην αίρεση που φεύγουν από αυτήν».

Σε ακραίες περιπτώσεις, οι οποίες βέβαια είναι συχνό φαινόμενο, οι ηγέτες τέτοιων ομάδων αποθαρρύνουν τις ερωτήσεις και τιμωρούν την ανυπακοή. Όσοι εκφράζουν ανησυχίες μπορεί να ντροπιάζονται, να απομονώνονται, να βιάζονται, να δέχονται σωματικές επιθέσεις στα γεννητικά τους όργανα ή στο πρόσωπο και τέλος να θανατώνονται. Με την πάροδο του χρόνου, αυτό δημιουργεί ένα περιβάλλον όπου μόνο η φωνή του ηγέτη ακούγεται και οι οπαδοί αποκόπτονται όλο και περισσότερο από τη δική τους κριτική σκέψη.

Τρομακτικά παραδείγματα

Διαβάζοντας τα παραπάνω μπορούμε πολύ εύκολα να κατανοήσουμε το λόγο που κάποιος μπορεί να εισέλθει σε μια τέτοια οργάνωση, αλλά και το πόσο εύκολα μπορεί να χειραγωγηθεί από τους εν δυνάμει “σωσίες” της ψυχής του. Η σύγχρονη ιστορία είναι δυστυχώς γεμάτη με παραδείγματα αιρέσεων, που όχι μόνο κακοποιούσαν τα μέλη τους, αλλά τελικά τα οδήγησαν στον θάνατο.

Η περίπτωση του cult γκρουπ Peoples Temple, είναι ίσως η πιο ανατριχιαστική και εκείνη που οδήγησε στον θάνατο 900 μελών της στην γνωστή πλέον Jonestown Massacre το 1978. Τα 70s, 80s και 90s ήταν άλλωστε η χρυσή εποχή των αιρέσεων. Ιδρυμένο από τον Jim Jones, το Peoples Temple ξεκίνησε ως μια προοδευτική εκκλησία με έμφαση στην ισότητα των φυλών, στις Η.Π.Α. Εξελίχθηκε ωστόσο, σε μια από τις πιο διαβόητες αιρέσεις στην ιστορία. Το 1978, υπό αυξανόμενη επιτήρηση, ο Jones μετέφερε την ομάδα σε έναν απομακρυσμένο οικισμό στη Γουιάνα. Όταν ένας βουλευτής του Κογκρέσου των ΗΠΑ έφτασε για να διερευνήσει παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα μέλη τον δολοφόνησαν. Την ίδια μέρα, ο Jones διέταξε μαζική δολοφονία-αυτοκτονία με ποτό που περιείχε κυανίδιο, με αποτέλεσμα τον θάνατο πάνω από 900 ατόμων, πολλά από τα οποία ήταν παιδιά. Ο αμερικανικός όρος «drinking the Kool-Aid» (να πίνεις το Kool-Aid), ο οποίος πέρασε στην ιστορία, προέρχεται από αυτό το γεγονός.



Εξίσου θανατηφόρα ήταν και η ιστορία του Κινήματος για την Αποκατάσταση των Δέκα Εντολών στην Ουγκάντα. Αυτή η χριστιανική αίρεση ηγούνταν από την Credonia Mwerinde και τον Joseph Kibweteere. Όταν η προφητεία τους για το τέλος του κόσμου δεν πραγματοποιήθηκε το 2000, φέρεται να κλείδωσαν 530 οπαδούς τους μέσα σε μια εκκλησία και κατόπιν να έβαλαν φωτιά. Οι έρευνες αποκάλυψαν συνολικά πάνω από 1000 μαζικούς τάφους, υποδηλώνοντας δολοφονία και όχι εθελοντική αυτοκτονία. Πρόκειται για ένα από τα πιο θανατηφόρα περιστατικά αιρέσεων στην ιστορία της Αφρικής.

Σε παρόμοιο μήκος κύματος βρίσκεται και το Order of the Solar Temple που έδρασε στην Γαλλία, την Ελβετία και τον Καναδά. Αυτή η μυστική, ελίτ ομάδα πίστευε στη μετενσάρκωση, τη μυθολογία των Ναϊτών και την προετοιμασία για ένα πνευματικό ταξίδι στον Σείριο, ένα μακρινό αστέρι. Μεταξύ 1994 και 1997, δεκάδες μέλη βρέθηκαν νεκρά σε οργανωμένες δολοφονίες-αυτοκτονίες σε όλη την Ελβετία, τον Καναδά και τη Γαλλία, μερικά ναρκωμένα, άλλα καμένα ή πυροβολημένα. Οι ηγέτες της ομάδας ισχυρίστηκαν ότι έτσι μεταβαίνουν σε μια ανώτερη σφαίρα.

Στην λίστα αυτή δεν θα μπορούσε να μην συμπεριληφθεί το όνομα του Charles Manson. Το 1960 στην Καλιφόρνια, ο Manson κατόρθωσε να δημιουργήσει μια ομάδα, ονόματι The Manson Family, που αποτελούνταν από κυρίως νεαρές γυναίκες, οι οποίες πείστηκαν να ακολουθήσουν το όραμά του για ένα φυλετικό πόλεμο που ο ίδιος ονόμασε, «Helter Skelter». Το 1969, ο Manson έδωσε εντολή στους οπαδούς του να διαπράξουν μια σειρά βίαιων δολοφονιών στο Λος Άντζελες, μεταξύ των οποίων και η δολοφονία της ηθοποιού Sharon Tate, που ήταν έγκυος οκτώ μηνών. Ο Manson δεν σκότωσε ποτέ κανέναν προσωπικά, αλλά καταδικάστηκε για την οργάνωση των δολοφονιών. Η αίρεσή του έγινε σύμβολο του εξτρεμισμού που κατέληξε σε μια φρικτή καταστροφή.



Λίγα χρόνια αργότερα στην Ιαπωνία, ο Shoko Asahara, ένας μερικώς τυφλός δάσκαλος γιόγκα με μεσσιανικό σύνδρομο, ίδρυσε την Aum Shinrikyo -που σημαίνει «Υπέρτατη Αλήθεια». Στα βήματα του Manson, η αίρεση ξεκίνησε ως πνευματικό κίνημα που συνδύαζε στοιχεία του βουδισμού, του ινδουισμού, του χριστιανισμού και των πεποιθήσεων της Νέας Εποχής, αλλά γρήγορα απέκτησε έναν σκοτεινό, αποκαλυπτικό χαρακτήρα. Ο Asahara αυτοανακηρύχθηκε αναγεννημένος Χριστός και Αμνός του Θεού, ισχυριζόμενος ότι θα οδηγούσε την ανθρωπότητα σε μια επικείμενη αποκάλυψη. Προφήτευσε έναν παγκόσμιο Αρμαγεδδώνα, που θα αφορούσε κυρίως τις Ηνωμένες Πολιτείες και θα κατέστρεφε το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Μόνο οι οπαδοί της Aum θα επιζούσαν και θα αναγεννιόνταν σε έναν νέο, καθαρό κόσμο. Το 1995, μέλη της οργάνωσης πραγματοποίησαν επίθεση με αέριο σαρίν στο μετρό του Τόκιο, πιθανώς σε μια προσπάθεια να προκαλέσουν την αποκάλυψη και να εμποδίσουν τις αρχές να διαλύσουν την οργάνωση. Δεκατρία άτομα έχασαν τη ζωή τους και χιλιάδες τραυματίστηκαν στην επίθεση. Ο Shoko Asahara, τελικά απαγχονίστηκε από τις αρχές τον Ιούλιο του 2018, ενώ τα υπόλοιπα μέλη εκτελέστηκαν αργότερα τον ίδιο μήνα.

Τα “Παιδιά του Θεού”, ήταν ακόμα μια αίρεση που κανονικοποίησε τις βιαιοπραγίες. Ιδρυμένη από τον David Berg στη δεκαετία του 1960, η ομάδα εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο κηρύττοντας την αγάπη και τη σωτηρία. Χρησιμοποιώντας το σεξ για την προσέλκυση νέων μελών και τη συστηματική κακοποίηση παιδιών, η αίρεση απόκτησε εκατοντάδες χιλιάδες υποστηρικτές. Πρώην μέλη, μεταξύ των οποίων και διασημότητες όπως η Rose McGowan και ο River Phoenix, αδερφός του Joaquin Phoenix, έχουν μιλήσει για το τραύμα που τους σημάδεψε για πάντα. Αν και με νέα ονομασία, η ομάδα εξακολουθεί να υπάρχει μέχρι σήμερα με κάποια μορφή.

Η σκιά της πίστης

Οι αιρέσεις μας θυμίζουν την ισχυρή ανθρώπινη ανάγκη για νόημα και ασφάλεια — και πώς αυτές οι ανάγκες μπορούν να εκμεταλλευτούν σε περιόδους ευπάθειας. Ενώ ορισμένες ομάδες ξεκινούν με γνήσια πνευματικά ή φιλοσοφικά ιδανικά, η γραμμή μεταξύ πίστης και ελέγχου μπορεί να θολώσει επικίνδυνα όταν το χάρισμα αντικαθιστά τη συνείδηση και η πίστη μετατρέπεται σε φόβο. Τελικά, η ιστορία των αιρέσεων δεν αφορά μόνο τις ίδιες τις ομάδες, αλλά και αυτό που αποκαλύπτουν: πόσο βαθιά οι άνθρωποι επιθυμούν τη σύνδεση, πόσο εύκολα μπορούν να παρασυρθούν και πόσο σημαντικό είναι να παραμένουμε κριτικοί, συμπονετικοί και σε εγρήγορση σε έναν κόσμο όπου η “τυφλή” πίστη μπορεί τόσο να θεραπεύσει, όσο και να καταστρέψει.