Τι έγινε στον Σαγγάριο το 1921

Σε νέες προσβλητικές και προκλητικές αναφορές σε βάρος της Ελλάδας προχώρησε ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, απαντώντας  σε πρόσφατες δηλώσεις του  Έλληνα ομόλογου του Προκόπη Παυλόπουλου για τις συνεχιζόμενες τουρκικές προκλήσεις. Στο τελευταίο παραλήρημα του  ο  Ταγίπ Ερντογάν, κάλεσε τους Έλληνες να θυμηθούν την ιστορία και την Μάχη του Σαγγάριου το 1921, που σωθήκαμε και δεν γίναμε … «σαλαμούρα» από τις δυνάμεις του Κεμάλ Ατατούρκ. 

«Ας διαβάσουν βιβλία ιστορίας για το πώς σώθηκαν, πέφτοντας στη θάλασσα αυτοί που κάνουν δηλώσεις μεγαλύτερες από το ανάστημά τους... Ας μάθουν τη μάχη του Σαγγάριου, το πώς σώθηκαν από το να γίνουν σαλαμούρα και πώς εγκατέλειψαν τα μέρη πέφτοντας στη θάλασσα»  δήλωσε συγκεκριμένα ο Τούρκος Πρόεδρος, αναφερόμενος ουσιαστικά στο αποτέλεσμα της Μάχης του Σαγγάριου τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο του 1921, που στάθηκε μοιραίοι και καθοριστικό για την Μικρασιατική Εκστρατεία (1919-1921) και τον Ελληνισμό της Ανατολής.

Η μοιραία απόφαση για επέκταση ανατολικά

Η εκστρατεία στη Μικρά Ασία χωρίζεται ουσιαστικά σε δύο περιόδους. Η πρώτη περίοδος αρχίζει  ουσιαστικά τον Μάιο του 1919 με την η απόβαση ελληνικών δυνάμεων  στη Σμύρνη και η δεύτερη μετά τις μοιραίες εκλογές του 1920 που ολοκληρώνεται τραγικά σχεδόν ένα χρόνο μετά, με την ήττα, στην καταστροφή και τον ξεριζωμό χιλιάδων Ελλήνων από τις πατρογονικές τους εστίες.

Το 1919, στον απόηχο της υπογραφής της Συνθήκης των Σεβρών, και με παρότρυνση των συμμάχων νικητών του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Ελλάδα αποβιβάζει στρατό στην περιοχή της Σμύρνης, με κύριο στόχο την προστασία των εκεί ελληνικών πληθυσμών από την τουρκική αυθαιρεσία, αλλά και την απελευθέρωση εδαφών από την παραπαίουσα και ηττημένη Οθωμανική Αυτοκρατορία στο πλαίσιο της «Μεγάλης Ιδέας» και της Ελλάδας των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών.

Δυστυχώς η κατάσταση αλλάζει δραματικά τους πρώτους μήνες του 1920, με τους ερασιτεχνικούς χειρισμούς της ελληνικής πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας που είχαν ως αποτέλεσμα την απομόνωση της Ελλάδας από τους συμμάχους, που μέρος τους στηρίζει πλέον ευθέως τις δυνάμεις του Μουσταφά Κεμάλ, και την «παγίδευση» του Ελληνικού Στρατού στην μικρασιατική αχανή ενδοχώρα, που υπήρξε καθοριστική για την έκβαση της Εκστρατείας.

Νικηφόρες επιθέσεις, αλλά …

Την 1/8/1920 ο Ελληνικός Στρατός ξεκίνησε  την προέλασή του ανατολικά, από την έως τότε βάση του στο Εσκί Σεχίρ, και μέσα από ερήμους και άνυδρες εκτάσεις προσέγγισε  σχετικά εύκολα τον ποταμό Σαγγάριο, χωρίς να ενοχληθεί ιδιαίτερα από τις τουρκικές δυνάμεις του Μουσταφά Κεμάλ. Ωστόσο η πορεία για τα προελαύνοντα ελληνικά τμήματα ήταν ιδιαίτερα κοπιαστική, αφού είχαν να αντιμετωπίσουν τον αφόρητο καύσωνα και την ελλιπή  υποστήριξη,   
Στις 21/8/1920 οι ελληνικές δυνάμεις έφθασαν στον ποταμό Σαγγάριο, τον διάβηκαν με γέφυρες εκστρατείας χωρίς σημαντική παρενόχληση από τους Τούρκους και στράφηκαν Β.Α. προς τις κύριες θέσεις άμυνας του τουρκικού στρατού. Τις επόμενες μέρες το Α' και Γ' Σώματα Στρατού εξαπέλυσαν επίθεση με σκοπό την διάσπαση της γραμμής Ινλάρ Κατραντζή – Ιλιτζά, ενώ το Β' Σώμα Στρατού εκτέλεσε  κυκλωτικό ελιγμό από το αριστερό πλευρό της τουρκικής αμυντικής γραμμής που καταλάμβανε το όρος Καλέ Γκρότο.




Από τις 24/8 έως τις 13/9/1921 έλαβαν μέρος σκληρές μάχες σε όλη την έκταση του μετώπου. Οι ελληνικές δυνάμεις κατάφεραν αρχικά να διασπάσουν τις δύο τουρκικές αμυντικές γραμμές και να καταλάβουν την γραμμή Καρά Νταγ - Τσαλ Νταγ - Αρντίζ Νταγ - Καλέ Γκρότο. Όμως  η προσπάθεια για «άλωση» της τρίτης και τελευταίας αμυντικής γραμμής των Τούρκων, που έφτανε και κάλυπτε την Άγκυρα που ήταν και η έδρα του Μουσταφά Κεμάλ, στάθηκε καθοριστική στη συνέχεια.




Οι αρχικές ελληνικές νίκες ήταν αποτέλεσμα τεράστιων θυσιών σε έμψυχο υλικό  αλλά και σε εφόδια, ενώ παρουσιάστηκαν σοβαρά προβλήματα στη συνέχεια όπως η πλημμελής διοίκηση, η κόπωση των τμημάτων, η έλλειψη ικανών εφεδρειών να αναπληρώσουν τις μεγάλες απώλειες ανδρών, προβλήματα επισιτισμού και γενικότερα ανεφοδιασμού του στρατού, τα οποία οδήγησαν στην πτώση του ηθικού. Στις 16/9/1921 αποφασίστηκε  η διακοπή της επίθεσης και η ισχυροποίηση των αμυντικών θέσεων στην περιοχή, αφού πλέον οι προβλέψεις για συνέχιση της προέλασης προς την Άγκυρα ήταν ιδιαίτερα δυσοίωνες.




Προβλήματα όμως είχαν και οι Τούρκοι.  Σοβαρές απώλειες και διάσπαση των δύο σημαντικών αμυντικών γραμμών τους. Αρχικά υπήρξαν σκέψεις για απόσυρση των τουρκικών δυνάμεων πίσω από την Άγκυρα, αλλά αυτό θα ισοδυναμούσε με καταστροφή, αφού η πρωτεύουσα των Κεμαλιστών  Άγκυρα, και κύρια βάση ανεφοδιασμού τους, θα έπεφτε σε ελληνικά χέρια, ενώ θα υπήρχε σοβαρό πρόβλημα ανεφοδιασμού ανατολικά.

Τα τραγικά σκαμπανεβάσματα της ελληνικής διοίκησης  στην Μικρά Ασία, συνεχίστηκαν.  Αδυνατώντας να λάβει αποφάσεις  στο πεδίο της μάχης, ζήτησε εντολές από την κυβέρνηση του Δημήτρη Γούναρη στην Αθήνα, για την περαιτέρω συνέχιση της επίθεσης. Ο Γούναρης με έκπληξη απάντησε ότι ήταν αναρμόδιος και συνέστησε να ληφθεί η απόφαση «συμφώνως προς το στρατιωτικόν συμφέρον».

Έτσι στις 21/9/1920 ο αρχηγός της Στρατιάς Μικράς Ασίας Αναστάσιος Παπούλας, και αφού ο διοικητής του Β' Σώματος Στρατού Πρίγκιπας Ανδρέας πήρε μόνος του την πρωτοβουλία να μετακινήσει τις δυνάμεις του πίσω από το Α' Σώμα Στρατού, αποφάσισε τη διακοπή των επιχειρήσεων και την υποχώρηση στις θέσεις εξόρμησης, δυτικά του Σαγγάριου. Ήδη νωρίτερα είχε αρχίσει  η τουρκική αντεπίθεση. Έως τις  4/9/1920, που  ο Ελληνικός στρατός έφθασε αναδιπλούμενος ξανά στην τοποθεσία Εσκί Σεχίρ, είχαν αποκρουστεί με επιτυχία αλλά με σοβαρές απώλειες επανειλημμένες επιθέσεις των Τούρκων. 

Άδοξο τέλος

Η μεγάλη επιχείρηση έληξε άδοξα για τις ελληνικές δυνάμεις, αφού δεν πέτυχαν τους αντικειμενικούς στόχους τους που ήταν η κατάληψη της Άγκυρας και η καταστροφή του κεμαλικού στρατού.

Μπορεί θεωρητικά στο πεδίο της μάχης νικήτρια να ήταν η ελληνική πλευρά, ωστόσο  από τακτικής απόψεως οι τουρκικές δυνάμεις -υπό τη στιβαρή ηγεσία του Μουσταφά Κεμάλ- ήταν οι νικητές. Η ελληνική πλευρά δεν πέτυχε τον αντικειμενικό της σκοπό, που  ήταν κατάληψη της Άγκυρας, ενώ τέθηκαν εκτός 23.000 στρατιώτες και αξιωματικοί που δεν αναπληρώθηκαν. Οι απώλειες των επιχειρήσεων για τις ελληνικές δυνάμεις ανήλθαν σε 4.000 νεκρούς και 19.000 τραυματίες, ενώ για την τουρκική πλευρά οι απώλειες ανήλθαν σε 15.000 νεκρούς και τραυματίες. 

Η απόφαση για προέλαση ανατολικά του Εσκί Σεχίρ, προς τον ποταμό Σαγγάριο και την Άγκυρα, απέφερε συγκριτικά πλεονεκτήματα στην τουρκική πλευρά.

1ον. Οι γραμμές ανεφοδιασμού των ελληνικών δυνάμεων ήταν εκτεθειμένες στις επιθέσεις των ατάκτων στα μετόπισθεν, την ίδια ώρα που η συνεχιζόμενη προέλαση ανατολικά είχε εξαντλήσει τον Ελληνικό Στρατό, λόγω καύσων και αδυναμίας υποστήριξης.

2ον. Όσο ο Ελληνικός Στρατός απομακρυνόταν από τα μικρασιατικά παράλια και προχωρούσε βαθειά στην ενδοχώρα τόσο απομακρυνόταν από περιοχές με καθαρά ελληνικό και χριστιανικό στοιχείο. Πλέον, τα μέρη που διέσχιζε ήταν τουρκικά. Ο Κεμάλ το εκμεταλλεύτηκε και παρουσίαζε συνέχεια τον αγώνα τους ως απελευθερωτικό και αγώνα ανεξαρτησίας

Η μάχη του Σαγγάριου σήμανε το τέλος των επιθετικών επιχειρήσεων για τον Ελληνικό Στρατό στην Μικρά Ασία και την μετάπτωση του σε αμυντική κατάσταση. Η πρωτοβουλία των κινήσεων έκτοτε μετατέθηκε στην πλευρά του Κεμάλ και του τουρκικού στρατού, αποτέλεσμα των οποίων ήταν η αντεπίθεση, η ήττα των Ελλήνων και η μικρασιατική καταστροφή ένα χρόνο αργότερα.