Ο «άνθρωπος με το σιδηρούν προσωπείο»: Αδελφός του Λουδοβίκου ΙΔ', ο Μολιέρος ή ένας απλός υπηρέτης;

Επί βασιλείας του Λουδοβίκου 14ου ένας αινιγματικός άνδρας φυλακίστηκε στη Βαστίλλη, ενώ είχε περάσει και από άλλες φυλακές της χώρας. Κανείς δεν ήξερε την ταυτότητά του, ούτε γιατί ήταν στη φυλακή. Το ακόμη πιο περίεργο ήταν ότι κανείς δεν ήξερε πώς έμοιαζε, καθώς το πρόσωπό του ήταν πάντα κρυμμένο πίσω από μία βελούδινη μάσκα που το κάλυπτε.

Ο ανώνυμος κρατούμενος έγινε έμπνευση για αναρίθμητες ιστορίες συνωμοσίας, θρύλους και βιβλία από τον Βολταίρο και τον Αλέξανδρο Δουμά, ο οποίος έκανε διάσημο τον μύθο του για τον «άνθρωπο με τη σιδερένια μάσκα» και που οι ιστορικοί πιστεύουν ότι το πρόσωπο αυτό πράγματι υπήρξε. 

'Ομως ποιος ήταν τελικά ο «άνθρωπος με το σιδηρούν προσωπείο»;


Στη δεκαετία του 1680 οι ψιθυροι για έναν μυστηριώδη φυλακισμένο άρχισαν να εξαπλώνονται σε όλη τη Γαλλία. Οι λεπτομέρειες ήταν ελάχιστες, αλλά η ιστορία ήταν πραγματικά καθηλωτική: Ένας ανώνυμος άνδρας φυλακίζεται κατόπιν εντολής του βασιλιά Λουδοβίκου 14ου. Η ταυτότητά του είναι άγνωστη. Όπως και το πρόσωπό του, επειδή είναι αναγκασμένος να φορά μία «σιδερένια» μάσκα. 

Μία εφημερίδα του 1687 αναφέρει την μεταφορά ενός κρατουμένου στο Σεν Μαργκερίτ, ένα μικρό μεσογειακό νησί στις ακτές των Καννών στη Νότια Γαλλία, συνοδεία ενός πρώην σωματοφύλακα, του Μπενίν ντε Σεν Μαρς. 

Οι δυο τους μετακινήθηκαν ξανά το 1698, όταν ο Σεν Μαρς τοποθετήθηκε ως διοικητής της φυλακής της Βαστίλλης στο Παρίσι. Οι διατάξεις για τον μυστηριώδη κρατούμενο δεν είχαν αλλάξει. Ένας αξιωματούχος της Βαστίλης είχε γράψει στα απομνημονεύματά του ότι του προκάλεσε έκπληξη «η άφιξη του νέου ανωτέρου του μαζί με έναν άνδρα που φορούσε πάντα μία μάσκα και δεν ακούσαμε ποτέ το όνομά του»

Όταν πέθανε στη Βαστίλλη στις 19 Νοεμβρίου 1703, αναφέρθηκε ότι ο άνδρας, ηλικίας περίπου 50 ετών τάφηκε στο κοιμητήριο Σεν Πολ του Παρισιού, ενώ τα υπάρχοντά του και τα ρούχα του αποτεφρώθηκαν. Λέγεται μάλιστα ό τι οι τοίχοι του κελιού του είχαν ασβεστωθεί.

Οι θεωρίες συνωμοσίας

Η μυστηριώδης κρατούμενος έζησε κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Λουδοβίκου 14ου. Για τους οπαδούς του, ο Λουδοβίκος ήταν ο βασιλιάς Ήλιος, επί βασιλείας του οποίου η Γαλλία επεκτάθηκε και ενίσχυσε τα σύνορά της. Για τους πολέμιούς του ήταν ένας σχεδόν τύραννος, οι απολυταρχικές πεποιθήσεις του οποίου είχαν μετατρέψει τη Γαλλία σε ένα αστυνομικό κράτος.

Μετά το θάνατό του, η ιστορία του αγνώστου κρατουμένυο άρχισε να παίρνει ζωή από κουτσομπολιά που έλεγαν ότι η τιμωρία του ήταν απευθείας εντολή του γαλλικού θρόνου. Από την αρχή οι ιστορίες του «μασκοφόρου ανθρώπου» δεν ήταν παρά τρελές ιστορίες. 

Ο Λουδοβίκος 14ος


Και μάλιστα έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην προπαγάνδα κατά του Λουδοβίκου. Κατά τη διάρκεια του Εννεαετούς Πολέμου, οι Ολλανδοί, πολεμώντας για να προστατεύσουν την δημοκρατία τους από την γαλλική κατοχή, εξέδωσαν μία φήμη για να πλήξουν τον βασιλιά της Γαλλίας. Πράκτορες των Ολλανδών ισχυρίστηκαν ότι ο μασκοφόρος κρατούμενος ήταν πρώην εραστής της βασιλομήτωρος και ο πραγματικός πατέρας του Λουδοβίκου, κάτι που θα αποδείκνυε ότι ήταν νόθος

Στη Γαλλία πάλι, οι υποψίες για την ταυτότητα του μασκοφόρου στρέφονταν γύρω από κάποια μέλη της βασιλικής οικογένειας. Υπήρχε μία φημολογία ότι επρόκειτο για τον Λουί ντε Μπορμπόν, κόμη της Βερμαντουά, και γιο του ίδιου του «Βασιλιά Ήλιου»  και της ερωμένης του Λουίζ ντε λα Βαλιέρ.

Ο Λουίς ντε Μπορμπόν είχε εκδιωχθεί ως ομοφυλόφιλος. Στη συνέχεια είχε προσπαθήσει εκ νέου να κερδίσει την εύνοια του πατέρα του με εκστρατείες στη Φλάνδρα, όπου αρρώστησε και πέθανε. Οι συνωμοσιολόγοι πιστεύουν ότι τελικά επιβίωσε και τον φυλάκισε μυστικά ο πατέρας του

Ένας άλλος «υποψήφιος» για την ταυτότητα του μασκοφόρου ήταν ο Φρανσουά ντε Μπορμπόν, Δούκας του Μποφόρ. Ένας ξάδελφος του βασιλιά, ο Φρανσουά ήταν ένας από τους ηγέτες της Fonde, της φράξιας που συνωμότησε εναντιον του βασιλιά στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του και σκλήρυνε την απολυταρχική στάση του. Αν και πέθανε αργότερα σε μάχη, οι συνωμοσιολόγοι διέδοσαν την (μάλλον απίθανη) φήμη ότι απήχθη και φυλακίστηκε από τον βασιλιά.

Τον 18ο αιώνα οι θεωρίες για την πιθανή ταυτότητα του ανθρώπου με το σιδηρούν προσωπείο ολοένα και αυξάνονταν Κάποιοι έλεγαν ότι ήταν το νόθο παιδί της μητέρας του Λουδοβίκου, Άννας της Αυστρίας, και ετεροθαλής αδελφός του βασιλιά. Κάποια άλλοι πάλι φαντάζονταν ότι η μάσκα ήταν η τιμωρία για τους εραστές της Μαρίας Θηρεσίας, συζύγου του Λουδοβίκου 14ου. 

Για τους διανοούμενους της Αναγέννησης ο μασκοφόρος άνδρας ήταν ένα πιθανό σύμβολο της τυραννίας και μία από τις χειρότερες φωνές του Βασιλιά Ήλιου. Ανάμεσα στους λόγιους που επηρεάστηκαν από την ιστορία του μασκοφόρου ήταν ο Βολταίρος, ο οποίος υποστήριζε ότι ο κρατούμενος ήταν αδελφός του Λουδοβίκου 14ου.  Αν και παλαιότερες πηγές περιέγραφαν τη «μάσκα» ως ένα βελούδινο πανί, ο Βολταίρος ήταν εκείνος που διαπίστωσε ότι η μάσκα ήταν φτιαγμένη από σίδερο και έδινε ιδιαίτερες λεπτομέρειες σε αυτό το βάρβαρο μαραφέτι: «το σαγόνι της μάσκας αποτελούνταν από ατσάλινα δόντια, που του έδινε τη δυνατότητα να τρώει με αυτά»

Ο Βολταίρος φυλακίστηκε στη Βαστίλλη το 1717 και ισχυρίστηκε ότι είχε ακούσει την ιστορία του ανθρώπου με τη σιδερένια μάσκα από παλιότερους έγκλειστου. Τον περιέγραφε ως έναν «άγνωστο κρατούμενο, με απίστευτο ύψος, νέο και μία ευγενή και αριστορκατική φιγούρα. 

Αναμφισβήτητα οι τρόποι του ήταν λεπτοί και έπαιζε  κιθάρα. Του σερβίριζαν πολύ καλό φαγητό και δεν είχε επαφή με τους άλλους κρατούμενους, ενώ τον επισκεπτόταν μόνο ο διοικητής της φυλακής.

Μία άλλη -εντελώς παράλογη- θεωρία επίσης τον ταυτίζει και με τον σπουδαίο Γάλλο θεατρικό συγγραφέα, Μολιέρο, ο οποίος δήθεν είχε φυλακιστεί λόγω του «Ταρτούφου». Η θεωρία ωστόσο καταρρίπτεται από το γεγονός ότι ο Μολιέρος είχε την εύνοια του Λουδοβίκου ΙΔ' για τον «Ταρτούφο», παρά τις αντιδράσεις των εκκλησιαστικών κύκλων για το περιεχόμενό του.

Έμπνευση για μυθιστορήματα και ταινίες 

Ο Γάλλος συγγραφέας Αλέξανδρος Δουμάς, με τη σειρά του, χρησιμοποιησε τις περιγραφές του Βολταίρου και βάσισε σε αυτές τον ήρωά του στο «Ο Υποκόμης της Βραζελόνης». Το βιβλίο αυτό ήταν το τελευταίο της επικής τριλογίας που ξεκίνησε με τους «Τρεις Σωματοφύλακες». Το τέλος του βιβλιου επικεντρώνεται στον μυστηριώδη άνδρα με τη σιδερένια μάσκα. 

Η εκδοχή του Δουμά συγκλίνει περισσότερο με την επικρατέστερη θεωρία για την ταυτότητα του φυλακισμένου: ότι ήταν ο δίδυμος -κατά το βιβλίο- αδελφός του Λουδοβίκου 14ου, Φίλιππου της Ορλεάνης, (σσ. στην πραγματικότητα ήταν ο μικρότερος αδελφός του και ουδέποτε είχε φυλακιστεί) ο οποίος γεννήθηκε πρώτος και έθεσε υπό αμφισβήτηση την νομιμότητα του Βασιλιά Ήλιου.



Αυτή η θεωρία τράβηξε την προσοχή του Χόλιγουντ, καθώς μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο και πραγματευόταν την ιστορία του αδίκως φυλακισμένου δίδυμου αδελφού. 

Το 1909 παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στη μεγάλη οθόνη και πιο πρόσφατα σε μια πανάκριβη χολιγουντιανή παραγωγή, με πρωταγωνιστές τους Λεονάρντο ντι Κάπριο, Ζεράρ Ντεπαρντιέ και Τζέρεμι Άιρονς («Ο άνθρωπος με τη σιδερένια μάσκα», 1998).

Η άποψη των ιστορικών

Τα τελευταία χρόνια οι ιστορικοί εικάζουν ότι υπάρχουν πιο «χειροπιαστοί» υποψήφιοι που κρύβονται πίσω από το σιδηρούν προσωπείο, όπως ο Νικολά Φουκέ, ο ισχυρός άνδρας των οικονομικών. Αφού κρίθηκε ένοχος για διαφθορά, φυλακίστηκε στο κάστρο του Πινιερόλ, την ίδια τοποθεσία όπου ο Σεν Μαρς φρουρούσε για πρώτη φορά τον μασκοφόρο κρατούμενο. Ο Φουκέ πέθανε εκεί το 1680 και δεν υπάρχουν στοιχεία ότι μεταφέρθηκε ποτέ στη Βαστίλλη.

Άλλοι ιστορικοί θεωρούν ότι πρόκειται για τον Eustache Dauger, ο οποίος είχε συλληφθεί για άγνωστο έγκλημα το 1669 και κρατούνταν στο Πινιερόλ. Πιστεύεται ότι εργαζόταν ως υπηρέτης του Φουκέ και ίσως είχε μάθει απόρρητες πληροφορίες, ενώ βρισκόταν στις υπηρεσίες του. Ο Dauger είχε μεταφερθεί σε διάφορες φυλακές φρουρούμενος από τον Σεν Μαρς.

Ακόμη οι ιστορικοί πιστεύουν ότι η σιδερένια μάσκα ήταν ένας θρύλος. Δεν ήταν από σίδερο, αλλά ένα πανί από μαύρο βελούδο. Και το φορούσαν στους κρατούμενους σε ειδικές περιστάσεις, όπως κατά τη μεταγωγή τους από τη μία φυλακή στην άλλη. Πιθανώς όλος αυτός ο θρύλος ήταν απλώς μία ματιά σε έναν τέτοιο άνδρα που σε συνδυασμό με την τεταμένη ατμόσφαιρα της Γαλλίας τότε, γέννησε τον γνωστό ιντριγκαδόρικο σήμερα μύθο.