Το διαβόητο «σύμφωνο Σοφούλη- Σκλάβαινα» που προηγήθηκε της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου 1936

Μία από τις πλέον χαώδεις περιόδους στην νεότερη ιστορία της Ελλάδας είναι αυτή που προηγήθηκε της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου 1936 που επιβλήθηκε από τον Ιωάννη Μεταξά. Ανάμεσα στα πολιτικά γεγονότα εκείνης της περιόδου ιδιαίτερη θέση καταλαμβάνει το περιβόητο σύμφωνο του φιλελεύθερου Σαμιώτη πολιτικού Θεμιστοκλή Σοφούλη, με τον εκπρόσωπο των κομμουνιστών Στέλιο Σκλάβαινα (Φεβρουάριος 1936), με το οποίο οι κομμουνιστές βουλευτές (Παλλαϊκό Μέτωπο) ονομαζόταν ο σχηματισμός με τον οποίο «κατέβηκαν» στις εκλογές του 1936), θα στήριζαν τον Σοφούλη για την Προεδρία της Βουλής με κάποια ανταλλάγματα, όταν αυτός θα γινόταν πρωθυπουργός. Το γεγονός αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία αν σκεφτούμε ότι έγινε πριν σχεδόν 90 χρόνια, σε τελείως διαφορετικές συνθήκες από τις σημερινές...

Η κατάσταση στην Ελλάδα το 1935

Από τον Μάρτιο του 1933 πρωθυπουργός της Ελλάδας ήταν ο Παναγής Τσαλδάρης, με τη στήριξη του Γεώργιου Κονδύλη. Η απόπειρα δολοφονίας του Ελευθέριου Βενιζέλου στη Λεωφόρο Κηφισίας (6/6/1933), από την οποία τραυματίστηκε η σύζυγός του Έλενα και σκοτώθηκε ένας σωματοφύλακας του, χωρίς όμως να πάθει τίποτα ο Βενιζέλος και το αποτυχημένο κίνημα των βενιζελικών αξιωματικών, την 1/3/1935 ήταν δύο γεγονότα καθοριστικής σημασίας. Βενιζελικοί αξιωματικοί (Παπούλας, Κοιμήσης, Βολάνης) εκτελέστηκαν, άλλοι (Σαράφης, αδελφοί Τσιγάντε) εξορίστηκαν, ενώ πολλοί φιλοβενιζελικοί αξιωματικοί αποτάχθηκαν από τον Στρατό.

Τσαλδάρης και Κονδύλης θριάμβευσαν στις εκλογές της 19/5/1935 με ποσοστό 65,04% και 287 έδρες. Στον Στρατό πλέον είχαν επικρατήσει οι φιλοβασιλικοί. Ανάμεσά τους και ο Ιωάννης Μεταξάς. Αν και η κυβέρνηση Τσαλδάρη είχε προκηρύξει δημοψήφισμα για το πολιτειακό ζήτημα, ο πρωθυπουργός ανατράπηκε από τον Αρχηγό του Επιτελείου Παπάγο και τους Αρχηγούς του Ναυτικού Οικονόμου και της Αεροπορίας Ρέππα στις 10 Οκτωβρίου 1935. Την ίδια μέρα ο Κονδύλης σχημάτισε δικτατορική κυβέρνηση με επικεφαλής τον ίδιο και Υπουργό Στρατιωτικών τον Παπάγο. Η δικτατορία Κονδύλη κατάργησε την Αβασίλευτη Δημοκρατία και επανέφερε προσωρινά σε ισχύ το Σύνταγμα του 1911. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Ζαΐμης υποχρεώθηκε να παραιτηθεί. Φιλοβενιζελικοί και κομμουνιστές πολιτικοί εκτοπίστηκαν.

Το δημοψήφισμα παρωδία της 3/11/1935

Ακόμα και όσοι δεν είχαμε γεννηθεί το 1961 γνωρίζουμε για τις διαβόητες εκλογές «βίας και νοθείας» της 29/10/1961 στις οποίες ψήφισαν, όπως έγραφαν τα έντυπα της εποχής ακόμα και τα δέντρα. Στις εκλογές αυτές, όπως είναι γνωστό, νικητής αναδείχθηκε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Όσα έγιναν όμως στο δημοψήφισμα της 3ης Νοεμβρίου 1935, τουλάχιστον σε επίπεδο νοθείας, ξεπερνούν κατά πολύ τα γεγονότα του 1961. Το 97,88% ψήφισε τότε υπέρ της μοναρχίας και μόλις το 2,12% υπέρ της δημοκρατίας.

Ο Γεώργιος Β’, αδελφός του Κωνσταντίνου ο οποίος ζούσε στη Μ. Βρετανία και επιλέχτηκε για μονάρχης ήρθε στην Ελλάδα στις 26//1/1935 και ανέβηκε στον βασιλικό θρόνο. Δεν είχε όμως καμία διάθεση να παίξει το παιχνίδι όσων τον έφεραν στην εξουσία. Διαφώνησε με τον Κονδύλη για την αμνήστευση των κινηματιών του 1935 και τον υποχρέωσε να παραιτηθεί. Στις 30/11/1935 νέος πρωθυπουργός ορκίστηκε ο Καθηγητής Αστικού Δικαίου Κωνσταντίνος Δεμερτζής με Υπουργό Στρατιωτικών τον Παπάγο. Την 1/12 η κυβέρνηση έδωσε αμνηστία σε όσους συμμετείχαν στο Κίνημα του 1935 και χάρη στους στρατιωτικούς και τους πολιτικούς. Παράλληλα, προκηρύχθηκαν εκλογές για τις 26 Ιανουαρίου 1936.

Οι εκλογές της 26/1/1936 - Το σύμφωνο Σοφούλη- Σκλάβαινα

Στις εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936 πήραν μέρος 14 κόμματα. Ψήφισαν 1.278.085, μόλις το 20,86% του νόμιμου πληθυσμού της χώρας (θυμίζουμε ότι οι γυναίκες δεν είχαν δικαίωμα ψήφου τότε), που έφτανε τα 6.127.593. Τα έγκυρα ψηφοδέλτια ήταν 1.274.002. Πρώτο κόμμα αναδείχθηκαν οι Φιλελεύθεροι του Θεμιστοκλή Σοφούλη με 474.851 ψήφους (37,26%) και 126 έδρες. Συνολικά, οι αντιβενιζελικές δυνάμεις συγκέντρωσαν 47,6% και 143 έδρες, ενώ οι βενιζελικές, 45,19% και 142 έδρες. Το Παλλαϊκό Μέτωπο, το Κ.Κ.Ε. δηλαδή ουσιαστικά, με 5,76% και 15 έδρες, θα έπαιζε ρυθμιστικό ρόλο. Ενδιαφέρον έχουν οι περιοχές όπου το Παλλαϊκό Μέτωπο συγκέντρωσε υψηλά ποσοστά. Καβάλα 23,54% (Παρτσαλίδης), Λάρισα 17,63% (Πορφυρογένης, Πλουμπίδης, Ιωαννίδης), Λέσβος 14,20% (Τυρίμος), Δράμα 14,13% (Θέος), Αθήνα 6,61% (Νεφελούδης, Γληνός) και Πειραιάς 6,21% (Νίκος Ζαχαριάδης). Στις 31 Ιανουαρίου 1936 πέθανε ο Γ. Κονδύλης, που αποτελούσε ανασταλτικό παράγοντα για τη συνεννόηση των κομμάτων, προκειμένου να σχηματιστεί κυβέρνηση.

Ο Γεώργιος Β’ μετά από χωριστές διαβουλεύσεις με τους αρχηγούς των κομμάτων, τους κάλεσε σε σύσκεψη στις 13 Φεβρουαρίου. Σε αυτή έγινε φανερό, ότι όποιος αναλάμβανε την προεδρία της Βουλής θα γινόταν και πρωθυπουργός. Μετά από διαφορές προτάσεις επικράτησε η άποψη να αρχίσουν διαπραγματεύσεις μεταξύ Φιλελευθέρων και Λαϊκού Κόμματος (281.597 ψήφοι, 22,10% και 72 έδρες) για τον σχηματισμό κυβέρνησης. Όμως, ο πολύπειρος Σοφούλης είχε θέσει σε εφαρμογή ένα μυστικό και απρόβλεπτο σχέδιο. Τη συνεργασία με τους κομμουνιστές. Στις 19 (ή τις 21) Φεβρουαρίου 1936 συναντήθηκε με τον βουλευτή Θεσσαλονίκης του Παλλαϊκού Μετώπου Στέλιο Σκλάβαινα. Ο Σκλάβαινας (1907-1944), γεννημένος στη Σίφνο, ήταν ηγετικό στέλεχος του Κ.Κ.Ε., βουλευτής Θεσσαλονίκης του Παλλαϊκού Μετώπου, κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του και αρχηγός της κοινοβουλευτικής του ομάδας. Εκτελέστηκε από τους Γερμανούς την Πρωτομαγιά του 1944...

Ο Σοφούλης με τον Σκλάβαινα υπέγραψαν ένα μυστικό συμφωνητικό, διαβόητο κατά τον Γ. Ρούσσο, με το οποίο το Παλλαϊκό Μέτωπο δεσμευόταν να ψηφίσει τον Σοφούλη για Πρόεδρο της Βουλής, ενώ εκείνος, αν και όταν γινόταν πρωθυπουργός υποχρεωνόταν, σύμφωνα με την ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ: α) να καταργήσει τον νόμο 4229, το «Ιδιώνυμο» δηλαδή και τις επιτροπές ασφαλείας, β) να παράσχει αμνηστία σε όλους τους πολιτικούς κατάδικους και τους εξόριστους, οι περισσότεροι βέβαια από τους οποίους ήταν κομμουνιστές, γ) να διαλύσει τις φασιστικές οργανώσεις και δ) να πάρει ευνοϊκά μέτρα για τους αγρότες (π.χ. την κήρυξη πενταετούς χρεοστασίου) και τους εργάτες (π.χ. τη θέσπιση της κοινωνικής ασφάλισης)! Υπήρχαν κι άλλα αιτήματα προς τον Σοφούλη, όπως η καθιέρωση της απλής αναλογικής. Το συμφωνητικό, θα παρέμενε μυστικό. Το γνώριζαν μόνο οι πολύ στενοί συνεργάτες του Σοφούλη. Οι υπόλοιποι αιφνιδιάστηκαν όταν το έμαθαν. Υπήρξαν βέβαια αντιδράσεις από τους περισσότερους. Ο Σοφούλης όμως δεν έκανε στροφή προς τα Αριστερά, αλλά μια κίνηση καθαρά πολιτική!

Στις 6 Μαρτίου 1936 συνήλθε η Βουλή για να εκλέξει τον Πρόεδρό της. Στην πρώτη ψηφοφορία, ο Σοφούλης έλαβε 142 ψήφους, ο βενιζελικός υποψήφιος Βοζίκης 139 και ο κομμουνιστής υποψήφιος Σιάντος 13. Στη δεύτερη ψηφοφορία, ο Σοφούλης έλαβε 158 ψήφους (ανάμεσά τους 13 τον Παλλαϊκού Μετώπου) και ο Βοζίκης 137. Οι βενιζελικοί βουλευτές αποχώρησαν από την αίθουσα του Κοινοβουλίου. Κανείς δεν γνώριζε για το «σύμφωνο Σοφούλη- Σκλάβαινα». Ο Σοφούλης κλήθηκε από τον Γεώργιο να σχηματίσει κυβέρνηση. Ζήτησε τη συνεργασία των Τσαλδάρη και Θεοτόκη. Οι αδιάλλακτοι των κομμάτων όμως, δεν επέτρεψαν να γίνει κάτι τέτοιο. Ο Σοφούλης ζήτησε τότε να σχηματιστεί κυβέρνηση υπό τον Κ. Δεμερτζή και πάλι, την οποία θα στήριζε το κόμμα του. Έτσι, στις 14 Μαρτίου 1936 ορκίστηκε η δεύτερη κυβέρνηση Δεμερτζή, με αντιβενιζελικούς, κυρίως, υπουργούς.

Η αποκάλυψη του συμφώνου Σοφούλη - Σκλάβαινα από το Κ.Κ.Ε. προκαλεί θύελλα αντιδράσεων

Όλο αυτό τον καιρό, το σύμφωνο Σοφούλη - Σκλάβαινα δεν είχε διαρρεύσει. Ωστόσο, στις 2 Απριλίου 1936 το αποκάλυψε το Κ.Κ.Ε. θέλοντας, κατά κάποιο τρόπο να «εκδικηθεί» τον Σοφούλη, ο οποίος στήριξε τη «συγκαλυμμένη δικτατορική» κυβέρνηση Δεμερτζή! Κατά βάθος όμως το ΚΚΕ ήθελε να φέρει σε σύγκρουση τα μεγάλα αστικά κόμματα για να επωφεληθεί το ίδιο. Έτσι όμως, υποβοηθούσε τα σχέδια Γεώργιου Β’-Μεταξά για επιβολή δικτατορίας…

Η αποκάλυψη αυτή προκάλεσε πάταγο. Ο Ιωάννης Ράλλης κατέθεσε πρόταση μομφής κατά του Σοφούλη ως Προέδρου της Βουλής. Η πρόταση συζητήθηκε στις 24 Απριλίου. Ο Σοφούλης ισχυρίστηκε ότι επρόκειτο για δική του πρωτοβουλία και ότι όσα υποσχέθηκε υπήρχαν στο προεκλογικό του πρόγραμμα. Τότε, το ΚΚΕ έριξε και δεύτερη βόμβα. Ο βουλευτής του Δ. Γληνός είχε ανάλογες συζητήσεις με τον Κ. Αγγελόπουλο ως εκπρόσωπος του Λαϊκού Κόμματος του Π. Τσαλδάρη! Ο τελευταίος ισχυρίστηκε ότι επρόκειτο για προσωπική πρωτοβουλία του Αγγελόπουλου. Ο Γληνός τον διέψευσε. Είπε ότι οι συζητήσεις γίνονταν επί τρεις εβδομάδες, ο ίδιος και ο Αγγελόπουλος δεν ήταν ούτε φίλοι, ούτε γνώριμοι και συνομιλούσαν εκ μέρους των κομμάτων τους! Ο Αγγελόπουλος μάλιστα στην τρίτη συνάντηση είπε στον Γληνό ότι ο Τσαλδάρης βρήκε πολύ λογικούς και μετριοπαθείς τους όρους του ΚΚΕ, που ήταν ίδιοι με αυτούς που περιλαμβάνονταν στο σύμφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα. Η αποκάλυψη αυτή ευνόησε τον Σοφούλη. Η πρόταση μομφής εναντίον του καταψηφίστηκε (165 έναντι 88). Πολλοί βουλευτές απείχαν…

Επίλογος

Στην κυβέρνηση Δεμερτζή (Φεβρουάριος 1936) ο Μεταξάς ήταν αναβαθμισμένος: Αντιπρόεδρος, Υπουργός Στρατιωτικών, Υπουργός Αεροπορίας και με προσωπικούς φίλους στα Υπουργεία Ναυτικών και Εσωτερικών. Στις 13 Απριλίου 1936, Δευτέρα του Πάσχα, βρέθηκε ξαφνικά νεκρός στο κρεβάτι του ο Κ. Δεμερτζής. Ήταν 60 ετών και υγιέστατος. Διατυπώθηκαν διάφορες θεωρίες συνωμοσίας για τον θάνατό του, όπως και γι’ αυτόν του Γ. Κονδύλη, τίποτα δεν αποδείχθηκε. Τρεις μέρες αργότερα, ο Ιωάννης Μεταξάς έγινε πρωθυπουργός. Ο δρόμος για τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου είχε ανοίξει. Και οι αποκαλύψεις του ΚΚΕ για το σύμφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα και τις συζητήσεις με το κόμμα Τσαλδάρη, που απέκλεισαν κάθε δυνατότητα συνεργασίας μεταξύ των δύο μεγάλων κομμάτων είχαν παίξει τον ρόλο τους γι’ αυτό…



Πηγές:

- ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΡΟΥΣΣΟΥ, «ΝΕΩΤΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ 1826-1974», ΤΟΜΟΣ Ζ’, ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ, ΑΘΗΝΑΙ 1975
- «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ», ΤΟΜΟΣ ΙΕ, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ
- Δρ. Ιωάννης Σ. Παπαφλωράτος, «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ 1833-1949», ΤΟΜΟΣ ΙΙ, Εκδόσεις ΣΑΚΚΟΥΛΑ, 2014