Αερομαχίες στην ΕΕ για το πακέτο των €150 δισ. που φιλοδοξεί να φτάσει στα €800 δισ.

Μέσα σε λίγες μόνο εβδομάδες οι Σύνοδοι Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ενωσης με βασικό αντικείμενο την άμυνα και την ασφάλεια, οι παρεμβάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αλλά και οι συνεδριάσεις των λεγόμενων «πρόθυμων κρατών» για την ασφάλεια της Ουκρανίας διαδέχθηκαν η μία την άλλη με ξέφρενο ρυθμό, σε μια προσπάθεια να βρεθούν τα μέσα και οι μέθοδοι για τον μαζικό και ταχύ επανεξοπλισμό της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

Η ιδέα της αμυντικής αυτονομίας της Ε.Ε. δεν είναι καινούρια. Ηδη το 2015 ο πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ είχε ζητήσει δημοσίως τη δημιουργία ευρωπαϊκού στρατού, πρόταση όμως που απέρριψαν τα κράτη-μέλη της Ενωσης.

Δέκα χρόνια μετά, και συγκεκριμένα στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της περασμένης Πέμπτης 20 Μαρτίου, οι 27 αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων της Ε.Ε. κατέληξαν σε μια κοινή στρατηγική για την αύξηση των αμυντικών δυνατοτήτων μέσα στην επόμενη πενταετία. Το χρονοδιάγραμμα δεν είναι τυχαίο καθώς, εκτός του ότι ορισμένες ευρωπαϊκές μυστικές υπηρεσίες έχουν προειδοποιήσει για πιθανή ρωσική επιθετικότητα σε μία ή περισσότερες χώρες της Ενωσης εντός τριών έως πέντε ετών, αρκετές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν αποκλείουν το σενάριο μερικής ή και ολικής στρατιωτικής αποχώρησης των Ηνωμένων Πολιτειών από τη Γηραιά Ηπειρο.

Το πλαίσιο είχε ήδη παρουσιαστεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή με τη λεγόμενη «Λευκή Βίβλο» για τον επανεξοπλισμό της Ευρώπης, με την οποία το εκτελεστικό όργανο της Ε.Ε. ευελπιστεί ότι μέχρι το 2030 θα μπορούσαν να διατεθούν έως και 800 δισ. ευρώ για την αγορά αμυντικού εξοπλισμού, η πλειονότητα του οποίου θα πρέπει να παράγεται στην Ε.Ε. 

Πού θα βρεθούν τα χρήματα

Τα βασικά σημεία του σχεδίου περιλαμβάνουν ένα νέο ταμείο που ονομάζεται SAFE (Δράση Ασφάλειας για την Ευρώπη), μέσω του οποίου τα κράτη- μέλη θα έχουν πρόσβαση σε 150 δισ. ευρώ που θα δανειστεί από τις αγορές η Κομισιόν και στη συνέχεια θα τα δανείζει με πολύ χαμηλό επιτόκιο στα κράτη-μέλη. Ο λόγος είναι ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που διαθέτει κορυφαία αξιολόγηση (ΑΑΑ) στην πιστοληπτική της ικανότητα, μπορεί να δανειστεί με πολύ χαμηλότερα επιτόκια από πολλά κράτη της Ενωσης.  

Η προθεσμία για την υποβολή αιτήματος δανείων είναι η 30ή Ιουνίου 2027 και οι χώρες θα πρέπει να τα αποπληρώσουν εντός 45 ετών. Παράλληλα η Κομισιόν επιτρέπει στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. να παρεκκλίνουν από τους κανόνες του Συμφώνου Σταθερότητας για να μπορέσουν να επενδύσουν στην άμυνα έως και το 1,5% του ΑΕΠ τους κάθε χρόνο, ποσοστό που δεν θα υπολογίζεται στο δημόσιο έλλειμμα, κάτι που με τις πλέον αισιόδοξες προβλέψεις μπορεί να κινητοποιήσει έως και 650 δισ. ευρώ.

Αρκετοί στις Βρυξέλλες ωστόσο θεωρούν ότι ο στόχος των 800 δισ. ευρώ δεν θα επιτευχθεί ποτέ. Μερικά από τα μεγαλύτερα και πλουσιότερα κράτη-μέλη της Ε.Ε., με κορυφαίες αξιολογήσεις πιστοληπτικής ικανότητας, όπως η Γερμανία, η οποία ανακοίνωσε την αύξηση των αμυντικών της δαπανών έως και 500 δισ., δεν έχουν καμία πρόθεση να λάβουν δάνεια που θα υποστηρίζονται από την Ε.Ε., ενώ ορισμένα υπερχρεωμένα κράτη-μέλη, κυρίως στη Νότια Ευρώπη, δεν προτίθενται να προσθέσουν νέα βάρη.

Σε μια προσπάθεια να τονώσει την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία και να ικανοποιήσει τη μεγαλύτερη αμυντική παραγωγό χώρα της Ε.Ε., ήτοι τη Γαλλία, η Κομισιόν ορίζει ότι οι κοινές αμυντικές προμήθειες που θα χρηματοδοτούνται στο πλαίσιο του SAFE θα πρέπει να κατασκευάζονται κατά 65% από προμηθευτές που έχουν την έδρα τους στην Ε.Ε., στη Νορβηγία ή στην Ουκρανία. Παρόλο που τα δάνεια θα είναι διαθέσιμα μόνο σε αυτές τις χώρες, στις κοινές αμυντικές προμήθειες θα περιλαμβάνονται και τρίτα κράτη.

Συγκεκριμένα, χώρες-μέλη του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ/ΕΖΕΣ), ήτοι Ελβετία, Ισλανδία και Λίχτενσταϊν, χώρες με τις οποίες η Ενωση έχει συνάψει εταιρική σχέση ασφάλειας και άμυνας, όπως η Μολδαβία, η Νότια Κορέα, η Ιαπωνία, η Αλβανία και η Βόρεια Μακεδονία, αλλά και «οι υπό ένταξη χώρες, οι υποψήφιες χώρες και οι εν δυνάμει υποψήφιες χώρες». Και παρόλο που προς το παρόν το Ηνωμένο Βασίλειο βρίσκεται εκτός κάδρου, η Τουρκία, ως υποψήφια προς ένταξη χώρα, θα μπορούσε, υπό προϋποθέσεις, να επωφεληθεί.

Ο ρόλος της Τουρκίας

Σύμφωνα με τις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι υποψήφιες προς ένταξη χώρες μπορούν να συμμετάσχουν στις κοινές προμήθειες αμυντικού υλικού, χωρίς ωστόσο να μπορούν να λάβουν δάνεια μέσω του μηχανισμού SAFE. Η Τουρκία, ως υποψήφια χώρα, θα μπορούσε θεωρητικά να λάβει ένα κομμάτι από την πίτα των εκατοντάδων δισ. ευρώ που θα διατεθούν για την άμυνα την επόμενη πενταετία.

Στη «Λευκή Βίβλο» της Κομισιόν υπάρχει ειδική παράγραφος για τη γείτονα, όπου αναφέρεται, μεταξύ άλλων, ότι «η Τουρκία είναι υποψήφια χώρα για ένταξη στην Ε.Ε. και μακροχρόνιος εταίρος στον τομέα της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Αμυνας. Η Ε.Ε. θα συνεχίσει να δεσμεύεται εποικοδομητικά για να αναπτύξει μια αμοιβαία επωφελή εταιρική σχέση σε όλους τους τομείς κοινού ενδιαφέροντος», σύμφωνα όμως πάντα με τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Απριλίου του 2024.

Κάτι που ικανοποιεί τις θέσεις της Αθήνας και της Λευκωσίας, καθώς το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο είχε συνδέσει ουσιαστικά την πρόοδο στις σχέσεις των δύο πλευρών με το Κυπριακό και την κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο. Ωστόσο οι αμυντικές ικανότητες της Ε.Ε. σε συγκεκριμένο εξοπλισμό, όπως τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη (UAV) και τα συστήματα anti-drone, είναι εξαιρετικά περιορισμένες, κάτι που ανησυχεί κράτη-μέλη όπως η Πολωνία και η Γερμανία.

Η Τουρκία επιθυμεί να καλύψει αυτό το κενό συμμετέχοντας σε projects με ευρωπαϊκές εταιρείες. Στις αρχές Μαρτίου ο ιταλικός αμυντικός κολοσσός Leonardo ανακοίνωσε τη συνεργασία του με την τουρκική Baykar, ιδιοκτησίας του γαμπρού του προέδρου της Τουρκίας, για την παραγωγή μη επανδρωμένων αεροσκαφών, καθώς η συγκεκριμένη αγορά εκτιμάται ότι θα αγγίξει τα 100 δισ. ευρώ τα επόμενα 10 χρόνια.

Το Ηνωμένο Βασίλειο

Το Ηνωμένο Βασίλειο δεν είναι απλώς η δεύτερη πυρηνική δύναμη στην ευρωπαϊκή ήπειρο, αλλά και μια χώρα με ισχυρές αμυντικές βιομηχανίες οι οποίες συνεργάζονται ήδη σε πολλά πανευρωπαϊκά αμυντικά projects. Ευρωπαίοι αξιωματούχοι γνωρίζουν ότι οι αλυσίδες παραγωγής ανάμεσα στις δύο πλευρές είναι τόσο περίπλοκες και ισχυρές που θα ήταν εξαιρετικά επιζήμιο να σπάσουν. Βρετανικές εταιρείες, όπως ο αμυντικός γίγαντας BAE Systems, συμμετέχουν, μεταξύ άλλων, στην παραγωγή του μαχητικού Eurofighter Typhoon, μαζί με την ευρωπαϊκή Airbus και την ιταλική Leonardo, που συνεργάζεται με την τουρκική Baykar, ενώ η ίδια βιομηχανία συμμετέχει και στην γαλλοϊταλική κατασκευάστρια πυραυλικών συστημάτων MBDA.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το Ηνωμένο Βασίλειο χαρακτηρίζεται στη «Λευκή Βίβλο» της Κομισιόν «ουσιώδης σύμμαχος», ενώ Βρυξέλλες και Λονδίνο δίνουν μάχη με τον χρόνο ώστε οι βρετανικές εταιρείες να συμμετάσχουν στον επανεξοπλισμό της Ευρώπης. Η επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας Κάγια Κάλας θα μεταβεί στο Λονδίνο ώστε να προετοιμάσει το έδαφος για τη Σύνοδο Κορυφής Ευρωπαϊκής Ενωσης - Ηνωμένου Βασιλείου, η οποία θα πραγματοποιηθεί τον ερχόμενο Μάιο με βασικό αντικείμενο την υπογραφή μιας συμφωνίας άμυνας και ασφάλειας που θα ανοίξει την πόρτα του επανεξοπλισμού της Ε.Ε. και στις βρετανικές βιομηχανίες.

Μade in Europe ή...

Παρόλο που μία από τις βασικές προτάσεις της Κομισιόν προς τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. και βασική επιθυμία της Γαλλίας είναι «αγοράστε made in Europe», η αμυντική εξάρτηση των ευρωπαϊκών χωρών από τις ΗΠΑ είναι τεράστια. Η μεγαλύτερη εισαγωγέας όπλων εντός της Eνωσης σήμερα είναι η Πολωνία, η οποία προμηθεύεται το 87% των οπλικών συστημάτων της από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Νότια Κορέα. Για την Ολλανδία, τη δεύτερη μεγαλύτερη εισαγωγέα εντός της Eνωσης, ή για την Ιταλία, η κατάσταση είναι ακόμα πιο θεαματική. Οι ΗΠΑ αντιπροσωπεύουν αντίστοιχα το 97% και το 94% των αγορών όπλων τους. Η Ελλάδα αποτελεί εξαίρεση, καθώς η μεγαλύτερη προμηθεύτρια της χώρας μας είναι η Γαλλία.

Την ίδια στιγμή, η συντριπτική πλειονότητα των κρατών της Ε.Ε., ανάμεσά τους και η Ελλάδα, χρησιμοποιεί τα αμερικανικής κατασκευής αντιαεροπορικά συστήματα Patriot. Παρόλο που η Πορτογαλία έγινε η πρώτη χώρα που ακύρωσε την αγορά των αμερικανικών μαχητικών F-35 λόγω της πολιτικής του Ντόναλντ Τραμπ, η πρώτη ένδειξη για το αν η Ε.Ε. θα αγοράσει «made in Europe» ή θα συνεχίσει να στηρίζεται στην αμυντική βιομηχανία των ΗΠΑ θα φανεί τις επόμενες εβδομάδες. Οταν η Δανία, η χώρα που βρίσκεται αντιμέτωπη με τις απειλές του Aμερικανού προέδρου για την προσάρτηση της Γροιλανδίας, θα αποφασίσει, σύμφωνα με το δανικό υπουργείο Aμυνας, για την προμήθεια συστημάτων αεράμυνας ανάμεσα σε δύο εναλλακτικές: τους αμερικανικούς Patriot και το ευρωπαϊκό (γαλλοϊταλικό) σύστημα ASTER SAMP/T NG.

Φωτογραφίες: EUROKINISSI, Getty Images / Ideal image