Ταξίδι στην Τεργέστη του 1930 με τη «Μεγάλη Χίμαιρα» - Τα γυρίσματα της νέας σειράς

Φτάνοντας στην Τεργέστη, σε αυτό το πανέμορφο λιμάνι, με τα επιβλητικά κτίρια, την αμφιθεατρική θέα και τα αριστοκρατικά καφέ, καταλαβαίνεις γιατί αυτή η μελαγχολική πόλη είναι το ιδανικό μέρος-σκηνικό για τη μεταφορά ενός βιβλίου όπως η «Μεγάλη Χίμαιρα». Εδώ στο αλλοτινό κέντρο της Αυτοκρατορίας των Αψβούργων, στη σκιά των Βαλκανίων με έντονο το ελληνικό στοιχείο, παίρνει σάρκα και οστά το κοσμοπολίτικο όραμα του αξεπέραστου, καθώς φαίνεται, Μ. Καραγάτση -κατά κόσμον Δημήτριου Ροδόπουλου- και της κρατικής τηλεόρασης που αναλαμβάνει να μεταφέρει το μυθιστόρημα στη μικρή οθόνη με απόλυτους κινηματογραφικούς όρους.

Η ακριβότερη μέχρι στιγμής τηλεοπτική σειρά έξι επεισοδίων της ΕΡΤ, με προϋπολογισμό που φτάνει το 1 εκατ. ευρώ το επεισόδιο, είναι το μεγάλο στοίχημα για την επιστροφή στις μεγάλες, ποιοτικές παραγωγές που δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από τις κινηματογραφικές ταινίες.

Γι’ αυτό και η σημασία που δίνεται στη λεπτομέρεια, τόσο σε επίπεδο ερμηνείας όσο και απόλυτης πιστότητας της ατμόσφαιρας και της εποχής, συγκρίνεται μόνο με κινηματογραφικά δεδομένα και σε αυτό το μήκος κύματος βρίσκονται τόσο ο ίδιος ο σκηνοθέτης Βαρδής Μαρινάκης όσο και συνολικά όλοι οι άνθρωποι της συμπαραγωγής από Ελλάδα και Ιταλία. Η «Μαρίνα» του Καραγάτση και του Βαρδή Μαρινάκη, ωραία, διαχρονική, μοντέρνα και ελεύθερη, μιλάει διαφορετικές γλώσσες, σκέφτεται πέρα από τα όρια και τα σύνορα πραγματοποιώντας το δικό της υπαρξιακό ταξίδι με φόντο μερικά από τα πιο ωραία τοπία της Ελλάδας και της Ευρώπης.

Σε ιστορικούς χώρους με μείον πέντε βαθμούς

Από την πανέμορφη Σύρο, έναν ελληνικό πίνακα στην καρδιά του Αιγαίου, μέχρι την Αθήνα με το αστικό όραμα του συγγραφέα αλλά και τα αρχοντικά κέντρα του Βορρά που συνάδουν με την υποβλητική ατμόσφαιρα του μυθιστορηματικού δράματος, όλα συμβάλλουν στην αναβίωση των παλιών κινηματογραφικών όρων που επέβαλαν μοναδικά μέρη και ατμόσφαιρες και όχι μόνο άψυχα στούντιο, στημένα σε ένα πράσινο χρώμα.

Σε αντίθεση με αυτά, εδώ τα πάντα είναι αληθινά: η αγωνία των συντελεστών να βρουν καλό καιρό καθώς ο αέρας αναβάλλει για μία ακόμα φορά τα γυρίσματα στο λιμάνι της Τεργέστης, η μέριμνα των πρωταγωνιστών για το καλύτερο αποτέλεσμα -πόσο πολύ, αλήθεια, έπρεπε να παγώσει η πρωταγωνίστρια Φωτεινή Πελούζο για να καταγραφεί ακέραιο στο πρόσωπό της το βουβό πένθος;- το γόνιμο άγχος του σκηνοθέτη Μαρινάκη που μπορεί να γυρίζει για μια ολόκληρη μέρα μια σκηνή, ο ενθουσιασμός των τεχνικών που αφήνουν στη μέση το κολατσιό τους για να επιστρέψουν στο πλατό.

«H “Μεγάλη Χίμαιρα” είναι μια συναρπαστική κινηματογραφική μίνι σειρά με σύγχρονη γραφή, μακριά από στερεοτυπικές αναπαραστάσεις, που θα επικεντρωθεί στο συναισθηματικό φορτίο του έργου και το αγωνιώδες εσωτερικό ταξίδι της Μαρίνας στην πορεία της για τη λύτρωση που ποτέ δεν βρίσκει.

Η φόρμα, οι σκηνές οι διάλογοι του σεναρίου, το acting, η χρήση της κάμερας και του φωτός, τα σκηνικά, τα κοστούμια, η μουσική θα συντελούν οργανικά ώστε ο θεατής να βιώσει το ταξίδι της Μαρίνας με την ίδια συναισθηματική ένταση που το βιώνει κατά την ανάγνωση του βιβλίου του Μ. Καραγάτση», επισημαίνει σε σχετικό σημείωμά του ο Βαρδής Μαρινάκης, ο οποίος μας εξηγεί από κοντά το όραμά του να αποδώσει μια διαχρονική ιστορία μένοντας πιστός στο πνεύμα του συγγραφέα, αλλά με ένα μοντέρνο βλέμμα που θα αποδεικνύει τη διαχρονικότητα της ιστορίας και την αντιστοιχία της με το σήμερα.

Οπως μαθαίνουμε, μάλιστα, η σειρά τυγχάνει της έγκρισης του σκηνοθέτη Δημήτρη Τάρλοου, γιου της Μαρίνας Καραγάτση, ο οποίος παρακολουθούσε στενά την προσαρμογή του βιβλίου, ενώ για πρώτη φορά παραχωρούνται τα δικαιώματα για να γυριστεί το βιβλίο στην τηλεόραση - κάτι που δεν είχε γίνει προηγουμένως, σε αντίθεση με άλλα έργα του Καραγάτση.

Στο όλο εγχείρημα που γνώρισε αρκετές δυσκολίες και αναβολές εμπλέκονται εταιρείες με εμπειρία σε μεγάλες παραγωγές και εγγύηση ότι η σειρά θα περάσει τα σύνορα, όπως η Foss Productions, που φέρει τη σφραγίδα της διεθνούς επιτυχίας του «Maestro» του Χριστόφορου Παπακαλιάτη, αλλά και του πολυβραβευμένου «Milky Way» του Βασίλη Κεκάτου, της Boo Productions που έχουν υπάρξει παραγωγοί του «Κυνόδοντα» του Γιώργου Λάνθιμου.

Για όλους όσοι έχουν εμπειρία από γυρίσματα είναι σαφές ότι οι όροι με τους οποίους γυρίζεται αυτή η σειρά είναι ακραιφνώς κινηματογραφικοί, μια σαφής υπενθύμιση ότι ακόμα και σε δύσκολους καιρούς οι μεγάλες ταινίες και τα σπουδαία σίριαλ μπορούν ακόμα να βρουν τους ανθρώπους να τα οραματιστούν.

Στον δρόμο για τη Σύρο

Ετσι, άλλωστε, λειτουργούσε η δυναμική πλην όμως τραυματισμένη ηρωίδα του Καραγάτση Μαρίνα, από τότε που πρωτομπήκε μόνη της σε ένα καράβι με το όνομα «Χίμαιρα» ακολουθώντας το δικό της χιμαιρικό όραμα, για να γνωρίσει κατόπιν τον καπετάνιο σύζυγό της και να φτάσει στη Σύρο. Η Τεργέστη μπορεί να μην είναι η γαλλική Ρουέν, τόπος καταγωγής και σημείο εκκίνησης της Μαρίνας, αλλά διατηρεί την ίδια ατμόσφαιρα και λογική μιας πόλης του Βορρά.

«Το γλυκύτερο μέρος όπου οι άνθρωποι ήταν σκεφτικοί, τα ηλιοβασιλέματα χρυσά και οι καμπάνες των εκκλησιών μελαγχολικές», όπως έγραφε χαρακτηριστικά ο Μαρσέλ Προυστ για την πόλη και σε ένα τέτοιο περιβάλλον, μιας μπαρόκ εκκλησίας που έχει χτιστεί πάνω σε ρωμαϊκό ναό -το μαρτυρά η ρωμαϊκή περίφραξη- στην κορυφή ενός λόφου, βρεθήκαμε κι εμείς ένα παγωμένο πρωινό του Φλεβάρη για να παρακολουθήσουμε από κοντά το γύρισμα.

Η θερμοκρασία δείχνει 5 βαθμούς υπό το μηδέν και δύσκολα μπορεί να σταθεί κανείς σε ένα σημείο, ακόμα και στο εσωτερικό του ναού με το κρύο να διαπερνά κάθε μας πόρο: μάταια η Πελούζο αναζητά περιστασιακή ζεστασιά σε ένα τεράστιο μπουφάν που σπεύδει να της προσφέρει στα διαλείμματα των σκηνών κάποιος από την παραγωγή.

Αλλά δεν πτοείται: καθισμένη σε μια άκρη του San Giusto με τις περίτεχνες νωπογραφίες και τα εκπληκτικά ψηφιδωτά συγκεντρώνεται για να μεταφερθεί στη συνέχεια ερμηνεύοντας την πάντοτε θλιμμένη Μαρίνα στο εσωτερικό του εξομολογητηρίου, στην προσπάθειά της (μια άθεη Καθολική που μάλλον αγαπούσε περισσότερο τους αρχαίους Ελληνες θεούς) να απαλλαγεί από το βάρος των εσωτερικών συγκρούσεων και των ενοχών της.

Το αμυδρό φως που μπαίνει στο εσωτερικό της εκκλησίας μέσα από τα πανέμορφα βιτρό παράθυρα φωτίζει το πρόσωπό της και ανασύρει από τους αιώνες την ίδια απαράλλαχτη μελαγχολία που ένωσε σε αυτή την πόλη διαφορετικές θρησκευτικές ομάδες, καλλιτέχνες, τυχοδιώκτες, καταραμένους ποιητές και λογοτέχνες.

Λίγο αργότερα θα την ακολουθήσουμε, μαζί με όλους τους συντελεστές, στο εντυπωσιακό περιβάλλον ενός νεκροταφείου Καθολικών, όπου εδώ η δοκιμασία με το κρύο είναι πραγματικά αδιανόητη: καθώς ψάχνουμε μάταια προστασία ανάμεσα στα επιβλητικά νεκρικά οικήματα με τα περίτεχνα αγάλματα, παρατηρούμε τους κομπάρσους που προσπαθούν να αντισταθούν στο κρύο πίνοντας τσάγια στα διαλείμματα και φορώντας τα πανέμορφα κοστούμια εποχής. Είναι και αυτά μια απόδειξη της σημασίας που δίνεται στη λεπτομέρεια, καθώς δεν είναι δανεισμένα από βεστιάρια, αλλά έχουν ραφτεί με κάθε μέριμνα, από την αρχή, ώστε να ακολουθούν τις επιταγές του σίριαλ και του δράματος εποχής.

Εξι χιλιάδες κομμάτια (κοστούμια, παπούτσια, αντίκες) κατέφθασαν από διαφορετικά σημεία της Ιταλίας και της Ισπανίας για να προσφέρουν το βέλτιστο αποτέλεσμα. «Πρέπει να εμπιστεύεσαι την παραγωγή που δεν θα διστάσει να πάει στην άκρη του κόσμου για να προμηθευθεί το κομμάτι που της λείπει», θυμάμαι να μου λέει σε συνέντευξη ο Ντάνιελ Ντέι Λιούις, αποκαλύπτοντας ότι έφτασε να ζητήσει ραντεβού με τον ίδιο τον Πάπα για να μάθει από πού προμηθεύεται τις μεταξένιες σε χρώμα πορφυρό κάλτσες του.

Ετσι κι εδώ, τα αντικείμενα αφηγούνται τη δική τους ιστορία: από τα παπούτσια του Μεσοπολέμου που φοράει μαζί με τις ανάλογες κάλτσες η πρωταγωνίστρια και τα τσιγάρα που κάπνιζαν τότε μέχρι τα κρυστάλλινα ποτήρια και τα κρασιά που έπιναν την εποχή εκείνη, τα οποία επιστρατεύονται για τις επόμενες σκηνές του πάρτυ, σε ένα πανέμορφο κάστρο. Ολα αυτά συνωμοτούν σε αυτό το πέρασμα σε μια κατάσταση που μοιάζει με ανυπαρξία που, όπως έλεγε ο Βιεννέζος συγγραφέας Χέρμαν Μπαρ, γεννάει η ίδια η Τεργέστη.

Από τα βελούδινα καθίσματα του «Caffè degli Specchi» στην άκρη της πλατείας, όπου κάποτε έπινε το πρώτο ποτό του ο Τζέιμς Τζόις, μέχρι τους περιπάτους ανάμεσα στα μνήματα, κάθε γωνία της πόλης αποπνέει αυτή την αίσθηση ανοίκειου που βασανίζει εξαρχής την ηρωίδα. «Η Μαρίνα είναι όντως μια γυναίκα που δεν χωράει πουθενά», παραδέχεται απαντώντας σε σχετική ερώτησή μας η Φωτεινή Πελούζο, η οποία προσπαθεί, ένα εγχείρημα, όπως παραδέχεται, πολύ δύσκολο, να την καταλάβει.

Αντίστοιχα προσπαθούσε να καταλάβει με τη σειρά της η Μαρίνα τη μητέρα της, την οποία αποχαιρετά τώρα σιωπηλή πάνω από το μνήμα, σε αυτή τη σκηνή που παρακολουθούμε στο γύρισμα, γνωρίζοντας πως ήταν αυτή η μάνα, αν και πόρνη, που αποδείχθηκε τρομερά γενναιόδωρη έστω και μετά θάνατον, αφήνοντας μια τεράστια περιουσία στην κόρη. Είχε, ωστόσο, προλάβει να σφραγίσει τη Μαρίνα με τραύματα που τη σημάδευαν σε όλη της τη ζωή και δεν της επέτρεψαν ποτέ να ξεφύγει από την τραγική της μοίρα.

Τι γίνεται με τις ερωτικές σκηνές

Η ιστορία της Μαρίνας ταυτίζεται, ουσιαστικά, με το ταξίδι μιας ξένης που έρχεται στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου ακολουθώντας τον έρωτά της για τον άνδρα της Γιάννη, τον οποίο ερμηνεύει ο εξαιρετικός Ανδρέας Κωνσταντίνου, που τον έχουμε απολαύσει σε ξεχωριστούς ρόλους στο θέατρο αλλά και στις ταινίες του Παντελή Βούλγαρη και σε σίριαλ στην τηλεόραση, ενώ ο Δημήτρης Κίτσος, γνωστός από την παραλία και το «Maestro», υποδύεται τον Μηνά, μικρό αδελφό του Γιάννη, με τον οποίο η Μαρίνα εμπλέκεται σε μια καταραμένη σχέση.

Την εμβληματική πεθερά, την περίφημη Ραίζαινα, ερμηνεύει η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, ενώ στους υπόλοιπους ρόλους βρίσκουμε τον Ελισσαίο Βλάχο, τον Γιάννη Νταλιάνη και την Αλεξάνδρα Αϊδίνη. Πρόκειται για ένα εξαιρετικό καστ με ηθοποιούς που γνωρίζουν καλά τα κλειδιά και τους όρους μιας κινηματογραφικής μάλλον συνθήκης με αντίστοιχες απαιτήσεις.

Για να προσεγγίσει τον πολύπτυχο ρόλο της Φωτεινής που ήταν υποταγμένη στη μοίρα της, αλλά ταυτόχρονα έδωσε αγώνες πηγαίνοντας κόντρα στα δεδομένα της εποχής, η Φωτεινή Πελούζο διάβασε πολύ όχι μόνο Καραγάτση αλλά και άλλα μυθιστορήματα με τα οποία φαίνεται να συνομιλεί η «Μεγάλη Χίμαιρα», όπως τη «Μαντάμ Μποβαρί». Εψαξε μέσα στα σκοτάδια της, είδε τις αντιφάσεις και εντέλει την αγάπησε. «Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι το έργο μιλάει για μια ηρωίδα που έζησε όταν γεννήθηκε η γιαγιά μου και έκανε πράγματα που κανείς δεν θα διανοούνταν.

H Μαρίνα εμφανίζεται ως μια γυναίκα που φεύγει και ταξιδεύει μόνη της, τη στιγμή που οι γυναίκες ούτε καν το διανοούνταν, που είχε την ευκαιρία να ζήσει την επιθυμία της, και είχε την τύχη και την ατυχία να έχει ένα βαρύ παρελθόν, πολύ διαφορετικό από τις υπόλοιπες. Γιατί αλήθεια την καταδικάζουμε που είχε μητέρα που εκπορνευόταν; Και από πότε η αντίδρασή της να διεκδικεί το σώμα της και τη σεξουαλική της επιθυμία θεωρείται σεξιστικό; Μου φαίνεται εντελώς υποκριτικό και επιφανειακό να χαρακτηρίζουμε έτσι ένα έργο που τολμάει να μιλάει για μια γυναίκα που πήγε κόντρα στην εποχή της τη στιγμή που σήμερα εξακολουθούμε να δείχνουμε συντηρητικά μυαλά και αντιλήψεις», μας λέει χαρακτηριστικά η Φωτεινή.

Στη σειρά δεν φοβούνται έτσι να δείξουν την ερωτική διάσταση που έχει το έργο και τον αισθησιασμό της πρωταγωνίστριας, γι’ αυτό, όπως μαθαίνουμε, χρησιμοποίησαν intimate coordinators, οι οποίοι ντουμπλάρουν τους ηθοποιούς στις πολύ σέξι σκηνές. Το είχε κάνει ο Λάνθιμος στο «Poor Things», το συνηθίζουν πλέον στις χολιγουντιανές ταινίες, αλλά σπανίως το εφαρμόζουν στις ελληνικές παραγωγές. Ακόμα και σε αυτό η παραγωγή δείχνει ότι λαμβάνει σοβαρά κάθε πτυχή που θα μπορούσε να διευκολύνει τους ηθοποιούς ώστε να αποδώσουν το μέγιστο.

Σε αυτό το πλαίσιο της μέγιστης απόδοσης του ερωτισμού της Μαρίνας, η Φωτεινή Πελούζο προσπαθεί να αναδείξει, όσο μπορεί, την αισθησιακή πλευρά της μαζί και τη μεγάλη καλλιέργεια που φαίνεται να έχει στο βιβλίο. Τα γυρίσματα που παρακολουθούμε στο Κάστρο Ρούσιτς, στη βορειανατολική γωνιά της περιφέρειας Φρίουλι Βενέτσια Τζούλια, μια ανάσα από τη Σλοβενία, με ανάμεικτα τα χαρακτηριστικά των πόλεων της Κεντρικής Ευρώπης και τον αέρα της παλιάς αυτοκρατορίας αλλά και των Βαλκανίων, έχουν κάτι από αυτή την ατμόσφαιρα.

Είναι όλοι αυτοί οι τόποι με τους αναρίθμητους πύργους, τα αγάλματα που νομίζεις ότι ξεπήδησαν από παλιές γέφυρες του Καρόλου, με τους ραφινάτους κήπους και τους αμπελώνες να απλώνονται σαν όμορφοι πίνακες στις πλαγιές εδώ και αιώνες που προσδίδουν άλλο ένα πρόσημο στο όλο εγχείρημα. Δεν είναι τυχαίο ότι ο πύργος όπου έγιναν τα γυρίσματα λέγεται ότι πρωτοστέγασε τις ερωτικές περιπέτειες του Τζιάκομο Καζανόβα, ο οποίος αναζήτησε καταφύγιο σε αυτά τα μέρη από τη Βενετία.

Στην είσοδο του κτήματος δεσπόζει μάλιστα το άγαλμά του και μαρμάρινες πλάκες, διάσπαρτες σε διαφορετικά μέρη του κήπου, όπου αναγράφονται μερικά από τα μνημειώδη ρητά που ενέπνευσαν τις νύχτες των μετέπειτα επισκεπτών του πύργου. Αυτός λέγεται ότι προσφέρθηκε ως δώρο από τον άλλοτε ιδιοκτήτη Τζιούλιο Ετόρε Ρίτερ της τότε Αυστροουγγαρίας προς την κόρη του για να περάσει κατόπιν σε έναν κόμη που φρόντισε να αναστήσει το καζανοβικό πνεύμα.

Το όραμα του Καραγάτση

Ακόμα και τώρα το τεράστιο ballroom, όπως και το cigar room με τα βαλσαμωμένα ζώα από τα διάφορα κυνήγια να κοσμούν μέχρι σήμερα τους τοίχους, αποπνέει κάτι από τα αρώματα και το ύφος της εποχής. Δεν επιλέχθηκε τυχαία το κάστρο για τη σκηνή του πάρτυ, όπου η Μαρίνα θα έχει την ευκαιρία να φλερτάρει σε έναν χορό που κλέβει τις εντυπώσεις με τα κοστούμια και τα σκηνικά που μοιάζουν πραγματικά βγαλμένα από τα πιο ανήκουστα όνειρα. Ολα κάποιο λόγο έχουν να γίνονται τελικά στον παράδοξο αυτό χιμαιρικό κόσμο. Και να φανταστεί κανείς ότι το εστιατόριο όπου μαζευτήκαμε όλοι μετά τα γυρίσματα, στο κέντρο της Τεργέστης, λέγεται «Η βακχική χίμαιρα».

Οταν το σύμπαν, τελικά, συνωμοτεί υπέρ σου και όχι εναντίον σου, μπορείς να δεις το βακχικό όραμα του Καραγάτση και τις απόκοσμες, μυστικού τύπου φαντασιώσεις του που βγαίνουν από τις σελίδες του να γίνονται πραγματικότητα και υποβλητικές εικόνες, όπως εκείνες με το φεγγάρι που «φωτίζει τη νεκρή θάλασσα, τον πυρωμένο βράχο και την ηδονόφιλη πολιτεία με τις ψυχρές αχτίδες του, σαν μια πελώρια ειρωνεία του γλαυκού ουρανού προς τη χρυσογάλανη γη», όπως έγραφε χαρακτηριστικά ο ίδιος, αυτοχαρακτηριζόμενος ως διονυσιακός Καραγάτσης στη «Μεγάλη Χίμαιρα». Καταληκτικά μιλώντας, «η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο», έλεγε ο αγαπημένος του Καραγάτση Ντοστογιέφσκι. Αν κρίνουμε από αυτήν που χαρήκαμε τις μέρες των γυρισμάτων, σίγουρα θα σώσει τους τηλεθεατές από την ασχήμια των ημερών και του κόσμου που ζούμε με τη μεγαλύτερη και αρτιότερη τηλεοπτική παραγωγή της τηλεόρασης μέχρι σήμερα. Οσο για τα γυρίσματα, αυτά συνεχίζονται στην Ελλάδα, στη Δήλο και τη Μύκονο.