Στέφανος Ζαννής: Θέλω να βλέπω τι συμβαίνει γύρω μου. είναι προοίμιο της ζωγραφικής

Σε δρόμους της πόλης, ταράτσες. λόφους, παραλίες, λίμνες, λαϊκές αγορές, αστικά αλλά και νησιωτικά τοπία ταξιδεύει ο επισκέπτης της έκθεσης του Στέφανου Ζαννή που θα φιλοξενείται μέχρι τις 5 Απριλίου, στην Γκαλερί Σύγχρονης Τέχνης Alma (Σκουφά 24Α, Κολωνάκι). Με αφορμή το νέο αυτό εικαστικό ταξίδι του ο ζωγράφος μιλά στο protothema.gr για όσα τον εμπνέουν και αποκαλύπτει τα συναισθήματα του καλλιτέχνη όταν βρίσκεται σε διαδικασία δημιουργίας.

Παρουσιάζετε την νέα σας δουλειά με ατομική έκθεση στην Alma Gallery. Ποιες είναι οι πηγές έμπνευσής σας;

Κινούμαι σε δυο παράλληλους δρόμους. Στη ζωγραφική που πραγματοποιώ μέσα στο εργαστήριο ενασχολούμενος με την Οδύσσεια του Ομήρου και στη ζωγραφική εκτός εργαστηρίου όπως αυτή που παρουσιάζω τώρα στην γκαλερί «ALMA», εργασία που την ξεκίνησα τον Αύγουστο του 2021. Έχω ήδη παρουσιάσει σε δυο εκθέσεις την ροή της παραγωγής μου. Μία στην Αίθουσα Τέχνης Αθηνών τον Μάιο του 2023 και μία στο πνευματικό κέντρο του Δήμου Ραφήνας τον Ιούνιο του 2024. Αυτή στην ALMA είναι η τρίτη έκθεση.

Αναφέρομαι σε ροή γιατί δεν θεωρώ ότι είναι μια καινούργια δουλειά αλλά συνέχεια της ίδιας δραστηριότητας. Έργα που πραγματοποιώ σε ποικίλους εξωτερικούς χώρους. Σε παραλίες της Αττικής, στα νησιά, σε δρόμους της Αθήνας, σε πάρκα, πλατείες, παιδικές χαρές, στον Λυκαβηττό με ευρύ πεδίο όρασης ή τα σώψυχα του Λυκαβηττού, μικροθέματα σε κοντινό πεδίο κι ό,τι άλλο προκύψει. Μπορεί να εργαστώ ένα στατικό θέμα αλλά πολύ περισσότερο μ’ αρέσει να δουλεύω καταστάσεις σε κίνηση. Κι ακόμα, όταν εκτίθεμαι σε μεταβλητές συνθήκες υπόκειμαι στο ξαφνικό και το απρόβλεπτο, κάτι που μου έχει συμβεί αρκετές φορές και ήταν οι πιο γόνιμες, σε σχέση με την αντίδρασή μου, όπως τελικά προέκυψε. Τέτοιες περιπτώσεις τις αναδεικνύω προσθέτοντας μικρά κείμενα συνοδευτικά των έργων στο διαδίκτυο.

Χαρακτηρίζεστε ως ζωγράφος εξαιρετικής ευαισθησίας με βαθειά γνώση του ελληνικού φωτός. Μιλήστε μας λίγο για τον Αττικό ουρανό.

Δεν είμαι ταξιδευτής όπως κάποιος που θα είχε την εμπειρία πολλών χωρών για να κρίνει διαφορές και να χαρακτηρίσει κάτι σε σχέση με κάτι άλλο. οπότε δεν μπορώ να μιλήσω για ελληνικό φως. Προφανώς υπάρχουν διαφορές ανάλογα με τη θέση του χώρου στα γεωγραφικά πλάτη και μήκη, σε σχέση με το ηπειρωτικό ή το θαλάσσιο περιβάλλον που βρίσκεται κάθε χώρα, από τα ύψη των ορέων, την πυκνότητα στην απόσταση αναμεταξύ τους, τα μεγέθη των λιμνών, τις ροές των ποταμών, τον αριθμό τους. Χίλια δυο παίζουν ρόλο για το αίσθημα που αφήνει η ζωή σ’ έναν τόπο και είναι εύλογο όταν γεννιέσαι και μεγαλώνεις να τον νιώθεις οικείο, να δένεται η ζωή σου μαζί του, να τον αγαπάς. Κάθε τι που ζεις εγγράφεται σε σχέση μ’ αυτόν. Έτσι για κάθε άνθρωπο σ’ οποιοδήποτε μέρος του κόσμου ο ευρύτερος χώρος που κατοικεί γίνεται εστία και πατριδομητρίδα. Νιώθει ενταγμένος σε μιαν ευρύτερη οικογένεια που ενώνει τα μέλη της. Παίζει ρόλο και ο τρόπος ζωής όπως διαμορφώνεται στον χρόνο.

Σε μας εδώ, πέρα απ’ τον χώρο και τις γεωμορφολογικές συνθήκες, έχουν δράσει άνθρωποι από πολύ παλιά και άφησαν ισχυρό αποτύπωμα στην πράξη και τη σκέψη. Οι σκέψεις και οι πράξεις συνδιαμορφώνουν έναν χώρο. άν είναι άξιες τον κάνουν θαλερό. άν είναι ποταπές τον καμπουριάζουν. Αν ο τόπος είναι νεφοσκεπής και οι άνθρωποι άξιοι και φωτεινοί, θα μεταβληθεί και η γενικότερη συνθήκη σε έναν μέσο όρο, έστω με αργές και αδιόρατες διαδικασίες.
Εμείς για να πιστοποιήσουμε ταυτότητα μετά την επανάσταση του ‘21 βρεθήκαμε σε αντιμαχόμενα ρεύματα σκέψης στη γλώσσα, στην πολιτική, στην τέχνη μετέπειτα. Ήταν και τα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων και τό ‘παιρνε πέρα δώθε το κύμα το βαρκάκι. Στην τέχνη η επονομασθείσα γενιά του ‘30 καταπιάστηκε με το ζητούμενο της ελληνικότητας. Το διαισθάνονταν σαν ένα πνεύμα στο χώρο που διαπερνούσε τις δράσεις το λαού, ως αγνού φορέα που δρα από ένα συνεχές παρελθόν και καταθέτει δημιουργικότητα, στάση και θέση στη ζωή.

Στάση δική μου είναι να μην ονομάζω πράγματα και καταστάσεις χαρακτηρίζοντάς τες αλλά να μετέχω όσο και εφόσον δρω μέσα τους, γευόμενος τις ενέργειές τους και εκφράζοντάς τες αφού με διαπερνούν. Συνεπώς το φως αυτό είναι συνάρτηση της γης, του ξερού ή του υγρού χώματος, των αγρών με τις ώχρες και τα χρυσαφιά, των πράσινων δασών, των υδάτων που αντανακλούν τις εναλλαγές του φωτός, των ελαφριών ή των βαρέων νεφών, του καθαρού ουρανού, του αριθμού των ημερών ηλιοφάνειας και της πρόσληψής μου σ’ όλα αυτά κι ακόμα σ’ άλλα. Των δράσεων των ανθρώπων, του ψυχικού παρόντος και παρελθόντος μου. ό,τι έχει εγγραφεί στη σπονδυλική στήλη των εμπειριών μου και προστίθεται ανά πάσα στιγμή. Και η στάση μου σε σχέση με την Πνοή του Παντός. πότε η προδοσία μου. πότε η ώσμωσή μου σ’ αυτήν. Πνοή που όπως και ο Ήλιος διαπερνά πονηρούς και αγαθούς, δικαίους και αδίκους.

Περπατώ ανάμεσα στις πολυκατοικίες με τα υλικά στον ώμο. Θέλω να βλέπω τί συμβαίνει γύρω μου. είναι προοίμιο της ζωγραφικής. Ένας κόσμος βουής και γκρίζου σε μέσους τόνους επικρατεί κι είναι συνήθεια αποδεκτή για κάθε κάτοικο. Τα δέντρα σε παράταξη στα πεζοδρόμια, άλλα ξερά άλλα γερμένα, χτυπημένα απ’ τα παράξενα ζουζούνια. Μ’ αρέσει όταν είναι θαλερά! Φεύγω προς την πλατεία Μαβίλη, περνάω τη Δορυλαίων, πρεσβεία και μονή Σινά, φτάνω στα σκιερά μέρη εισόδου στον Λυκαβηττό. Περπατώ στα χώματα, τον ανώμαλο δρόμο. Κάνω στάση στη βρύση που πίνουν νερό τα σκυλιά στη βόλτα τους με το λουρί. ποτίζονται και τα τριγύρω δέντρα. σκορπάω σπόρους. προμηθεύομαι νερά για την εργασία. Το βάρος αυξάνει. υπάρχει ένα συγκεκριμένο μονοπάτι. Πες, το μονοπάτι του ζωγράφου για να μπερδεύεται η φράση με τη συνοικία παραδίπλα. Φτάνω στο πρώτο πλάτωμα πριν την «Πράσινη Τέντα».

Όση συννεφιά και να έχει πάνω απ’ το οπτικό πεδίο των πολυκατοικιών και μαύρη μαυρίλα νά ‘ναι, από ‘κεί πάνω ξανοίγεται πεδίο άλλο. Κι ανάλογα τη μέρα κι άλλο κι άλλο. Όλα τα πριν μαζί μ’ αυτό, μετέχουν στη διαδικασία της ζωγραφικής. Και μ’ όλα αυτά, θέλω να πω ότι δεν κατανοώ τον χαρακτηρισμό Αττικό φως. Γιατί δεν λέμε Αργολικό φως, Θηβαϊκό φως;

Ζώντας λοιπόν στην Αττική λέω ότι το Αττικό φως, ό,τι κι αν είναι, είναι η συνύφανση όλων, απ’ τα γήινα πράγματα μέχρι τα ουράνια και της στάσης των ανθρώπων. Αν κάτι περισσεύει απ’ όλα αυτά και συστήνει κάποιο διακριτό γνώρισμα, το διαπραγματεύομαι καθημερινά μετέχοντας στα πράγματα και εργάζομαι διαπερατός για να εκφραστεί. Μόνο που δεν μπορώ να το χαρακτηρίσω λεκτικώς.

Αν πας μια μέρα να ζωγραφίσεις σε καθαρό ουρανό προφανώς δεν θα γευτείς την πολυπλοκότητα των περιπτώσεων που παρουσιάζονται μέρα με την ημέρα και στην εναλλαγή των εποχών. Τσουρουφλίζομαι στη ζέστη, μουσκεύω στη βροχή, τυφλώνομαι στα μαύρα μυγάκια κοιτώντας φευγαλέα τον ήλιο! Αυτά όλα είναι ο Αττικός ουρανός αφού τον ζω δουλεύοντας, με διαπερνά και δεν μπορώ να τον στήσω απέναντί μου ως εικόνα κι ούτε να θεωρητικολογήσω τρέποντάς τον σε αντικείμενο.

Πως προέκυψε ο τίτλος της έκθεσης «ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ Λαϊκή»;
Πηγαίνω σε διάφορα μέρη και εργαζόμενος συγκροτώ μικροενότητες. Θεωρώ πως όλα αυτά είναι η ροή μιας και της αυτής δραστηριότητας. Μου τέθηκε ακόμα η ερώτηση από τη Μαρία Αλμπάνη πώς θα αιτιολογήσει τα έργα στην παραλία και στον Κήπο, με αυτά του Λυκαβηττού που έχουν άλλο εύρος πεδίου. Βρήκα αυτή τη λύση σα να είσαι σε μια λαϊκή και να φεύγεις από τον ένα πάγκο προϊόντων στον άλλο.

Οι πάγκοι/ενότητες που έχω συγκροτήσει είναι, «Τα Σάββατα της Καλλιδρομίου», «Σε λαϊκές και σε γιορτές», «Της θάλασσας και των παραλιαστών», «Στις σκιές του Κήπου», «Τα φώτα στα νερά», «Σπιθίσματα εκεί ψηλά», «Τελευταία σκιρτήματα μιας μέρας», «Απ’ τον Λυκαβηττό μέχρι την Κούλουρη» κτλ

Πως δουλεύετε τα χρώματα στην παλέτα του καλλιτέχνη για να βγει το επιθυμητό για εσάς αποτέλεσμα»;
Για πάρα πολλά χρόνια δούλευα μόνο με τα βασικά χρώματα. έμαθα να ανεβοκατεβαίνω τις κλίμακες απ’ τη χρήση, τριβή που σταδιακά στοιχείωσε εμπειρία. η εμπειρία ωσμώθηκε με το είναι μου και τώρα δεν σκέπτομαι καθώς το εργάζομαι. Έχω πλέον προσθέσει και πολλά χρώματα που μπορώ άμεσα να χρησιμοποιώ, όποτε τα χρειαστώ ωμά και άπλαστα, χωρίς να υπόκεινται στη φθορά της τριβής στην παλέτα.

Στη δουλειά αυτή ξεκινώ με τους μέσους ανοιχτούς τόνους οργανώνοντας σχεδιαστικά το θέμα μου και προσεγγίζοντας τις χρωματικές τάσεις, πράγματα τα οποία βεβαιώνονται στην πορεία με πιο δραστικές επεμβάσεις/καταγραφές ή αναιρούνται αν δεν είναι συμβατά στις σχέσεις τους και στη σύνθεση. Αν παραστεί ανάγκη φτάνω σε πιο παχιά στρώματα χρώματος κι αυτό γιατί είναι περιορισμένος ο χρόνος εργασίας στο εξωτερικό περιβάλλον. Δεν έχω, εννοώ, πολλά περιθώρια για τεχνικές συνέπειες. Είναι στροβιλοειδής ο τρόπος μου. Αν φτάσω σε αδιέξοδο διεξάγω μάχη. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις βγαίνουν και τα πιο ιδιαίτερα έργα όπως αυτό των γενεθλίων μου του 2021.

Γνωρίζοντας την πορεία σας παρατηρώ μια πολλή μεγάλη εξέλιξη στην τεχνογνωσία του χρώματος. Τι σημαίνει για εσάς να είστε ένας κολορίστας του φωτός;
Η μόνη διαφορά ως προς την εξέλιξη είναι ότι αφήνομαι σ’ αυτό που με περιβάλλει. Το αφήνω να εκφραστεί στον πλούτο του και το χαίρομαι. δεν το εργάζομαι διανοητικά. Για χρόνια δούλευα μόνο στο εργαστήριο διανοητικά, χωρίς μοντέλα ή οποιαδήποτε βοηθήματα φωτογραφιών και όσο προσπαθούσα να εξωτερικεύσω το αίσθημά μου για την σύνθεση που εργαζόμουν αφαιρούσα στο ελάχιστο το χρώμα κρατώντας μόνο τις τάσεις του που διαφοροποιούσαν τα μέρη ως αξίες. Κάποιες στιγμές προέβαλα με δυναμισμό κάποιο χρωματικό στοιχείο είτε με επεξεργασία νοός είτε με ασυνείδητη σφοδρότητα. Δεν έκανα ποτέ αυτό που ονομάζουμε παραστατική ζωγραφική με ένα θέμα απέναντί μου. όλα μου τα θέματα αντλούσαν από την διαδικασία του ανθρώπου στον κόσμο να μάθει για τον ίδιο του τον εαυτό και πήγαζαν από μέσα μου. Με βάση αυτό το σκεπτικό γεννούσα τις συνθέσεις μου και οργάνωνα ενότητες. Συνέβαινε και η αντίστροφη διαδρομή. Να βγαίνουν έργα που συγκροτούσαν κοινή σχέση και ενότητα πράγμα που με οδηγούσε να επιδίδομαι ακόμα πιο βαθειά σε κάποια θεματική. Είναι φανερό απ’ αὐτά πως δεν με απασχολούσε ιδιαίτερα το θέμα χρώμα και ό,τι αυτό συνεπάγεται. Παρ’ όλα αυτά και πάλι χρώμα ήταν. Πιο σιωπηλό. Και αυτή η τριβή με τον εαυτό μου στο εργαστήριο διάρθρωσε μέσα μου μια ισχυρή σπονδυλική στήλη, που κάθε τι άλλο προσετίθετο και έβρισκε κάπου τη θέση του. Όλος αυτός ο συγκρατημένος ποταμός ξέσπασε τώρα δίνοντας μου τη βεβαιότητα ότι θα βγω έξω και θα ζωγραφίσω στις όποιες συνθήκες παράγοντας έργο. Συνθέτοντας ανά πάσα στιγμή, χωρίς σταθερές εικόνες μπροστά μου αλλά ρέουσες. Συνθέτοντας ασυνείδητα, με ό,τι έχει καθίσει μέσα μου από την εμπειρία.

Μ’ αυτά θέλω να πω πως δεν είναι ζήτημα εξέλιξης αλλά συγκεκριμένης κατάθεσης τώρα, γιατί τώρα έχω την ανάγκη αυτή. Να είμαι έξω στον κόσμο και να συνομιλώ ζωγραφικά μαζί του. ν’ αφήσω την ροή να κυλήσει. Το χρώμα το κατείχα ως διαδικασία. Είναι τώρα στις συνθήκες αυτές που είναι ανάγκη μου να πράξω με τέτοιον τρόπο. αν δεν ήταν δεν θα το έπραττα. Και όσο η ανάγκη με καλεί θέλω να δράσω στην υψηλότερη συχνότητα που μπορώ. Αν είμαι κολορίστας του φωτός ο χαρακτηρισμός με τιμά και πάει να πει ότι με χαϊδεύουν τα φωτόνια.

Ως καλλιτέχνης σίγουρα βλέπετε και αισθάνεστε διαφορετικά από τον μέσο άνθρωπο, εξαντλώντας την παρατηρητικότητα και οξυδέρκεια σας πάνω στον καμβά. Ποια είναι η ψυχική διαδρομή από το να παρατηρείς ώσπου να κάνεις τέχνη;

Για τη ζωγραφική μιλώντας αναφερόμαστε σε τέσσερεις πλευρές που περιέχουν έναν λευκό χώρο. Στον χώρο αυτό ενυπάρχουν αδιόρατες δυνάμεις σε ισορροπία που με μια κίνησή σου διασαλεύονται και αντιδρούν. Δημιουργούνται ανισορροπίες και με τη συνεχή δράση σου προσπαθείς να επαναφέρεις σε ισορροπία τις δυνάμεις αυτές, προφανώς σ’ ένα διαφορετικό επίπεδο. Είτε παρατηρώντας και καταγράφοντας σχέσεις είτε θέλοντας να εξωτερικεύσεις ένα όραμα καταγράφοντας πάλι σχέσεις, τέχνη κάνεις σε διαδικασία. Συνθέτεις με το πλαστικό σου λεξιλόγιο αναδεικνύοντας αξίες. Αξίες σε διαβαθμισμένη τάξη και σειρά που να μπορούν να ειδωθούν και να μη συγκρούονται η μία με την άλλη αλλά να έρχονται σε διάλογο και να συγκροτούν Όλον. Παράγεις λοιπόν έναν οργανισμό που το κάθε μέρος του πρέπει να έχει νόημα ύπαρξης σε σχέση με όλα τα άλλα. Όσο νιώθεις πως αυτό είναι μια σοβαρή διεργασία, να δημιουργείς δηλαδή κόσμο και ταυτόχρονα χαίρεσαι τη διαδικασία, δεν σ’ απασχολεί πλέον ο χρόνος που θα δώσεις στη μάθηση και την τριβή με το αντικείμενο. Η μετοχή σου στη διαδικασία υπερβαίνει την όποια κατάσταση ψυχολογίας βρεθείς και την καταλαγιάζει, την επουλώνει μάλιστα.

Η έφεση προς το αντικείμενο (ζωγραφική), που είναι μια αφανής εσωτερική πίεση, μια ασυνείδητη ανάγκη, έρχεται σε συνάφεια με την φανερή τάση προς την δημιουργική διαδικασία (πιάνουν τα χέρια του).Η παράσταση ενός θέματος χρειάζεται τεχνική κατάρτιση, αντιμετώπιση κάθε εμποδίου και επίλυσή του, περαιτέρω εμβάθυνση στο νόημα που ενυπάρχει στη δομή του θέματος και εκφραστικότητα που θα το κάνει να κελαϊδήσει! Το όραμα χρειάζεται πίστη πέρα από τις τεχνικές κατακτήσεις και υπομονή ότι θα αναδυθεί τη στιγμή που πρέπει, που θα είναι ώριμος μέσα του ο δημιουργός για να εννοήσει καθαρά τη σύνθεση όπως εξωτερικεύτηκε. το όριο και το τέλος της. Μια αποσφράγιση και ανάδειξη του σιωπηλού κόσμου.

Στην περίπτωσή μου συνυφαίνονται και οι δυο καταστάσεις της παρατήρησης και του οράματος. Για να φέρω σε πέρας αυτή τη σχέση αφαιρώ τις διευκολύνσεις που θα μπορούσα να αξιοποιήσω προκαλώντας πιεστικές συνθήκες σε χώρο και χρόνο έτσι ώστε να πάψει κάθε σκέψη και φαντασίωση και διά μέσω της εργασίας ν’ αναδυθεί το όραμα σε σχέση με το φαινόμενο. Το όραμα δεν είναι τίποτε άλλο παρά να μείνει ένας εικονικός βόμβος, απόσταγμα της διαδικασίας και πεμπτουσία του αιτήματος, αν δηλαδή με διαπέρασε η πανταχού παρούσα Πνοή του Κόσμου που θα συνιστά στον εξεικονισμό του έργου, τη χαρά της δημιουργίας ως ένδυμά του.

Πόσο συμμετέχετε ψυχικά στην διαδικασία αυτή εώς ότου το έργο να φύγει από εσάς και να ανήκει κάπου αλλού;
Είναι δυο διακριτές συνθήκες. Μετέχω μόνο στη δημιουργική διαδικασία και δεν δεσμεύομαι ως προς το έργο γιατί νιώθω ότι το περιέχω και δεν με αφορά πλέον η υπόστασή του ως αντικείμενο. Όσο παραμένει στην κατοχή μου δεν παύω να συνδιαλέγομαι μαζί του, σαν με μία κιβωτό που σου αποκαλύπτει αργά το περιεχόμενό της. δεν διατηρώ όμως ψυχικό δεσμό κτήσης. Περαιτέρω, να κάνει τη δουλειά που του αναλογεί αυτός που ανέλαβε τη διακίνηση και ας το χαρεί ο αποδέκτης. Εγώ ως εικαστικός δημιουργός έχω κάθε λόγο να λειτουργώ σαν ένα κερί που δίνει το φως του και δεν μειώνεται σε τίποτα. Απλώνω κοντολογίς τον τρόπο που αντιλαμβάνομαι τα πράγματα, πιέζω κτυπώντας τη Θύρα για να μετέχω διαπερατός στην Πνοή του Κόσμου και συνεχίζω την εργασία μου.