Γ. Χ. Παπαγεωργίου

Η πτώση των τιμών των ομολόγων, ταυτόχρονα με εκείνη του δολαρίου και των μετοχών, ήταν ένδειξη αμφισβήτησης της αξιοπιστίας των ΗΠΑ.

Αυτή ακριβώς η αξιοπιστία είναι που υποστηρίζει το δολάριο ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα και αποτελεί τη βάση για τη δυνατότητα της χώρας να δανείζεται και να προσελκύει τα διεθνή κεφάλαια σαν μαγνήτης.

Δεν ήταν πολιτικές διεργασίες εκείνες που οδήγησαν τον πρόεδρο των ΗΠΑ, αλλά η αγορά.

Για άλλη μία φορά επιβεβαιώνεται ένα μοτίβο που έχουμε ξαναδεί.

Και το έχουμε ξαναδεί με τη Λιζ Τρας, την Βρετανίδα πρωθυπουργό με τη μικρότερη θητεία, η οποία έπεσε ύστερα από μόλις 44 ημέρες το 2022, επειδή η αγορά ξεπούλησε τα κρατικά ομόλογα και η κεντρική τράπεζα έπαψε να τα στηρίζει. Το έχουμε ξαναδεί και στη Γαλλία το 2018, όταν ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το σχέδιο για... ένα κατοστάρικο αύξηση στον κατώτατο μισθό μετά τις διαδηλώσεις των «Κίτρινων Γιλέκων», επειδή η αγορά ξεπούλησε τα γαλλικά ομόλογα. Το είχαμε ξαναδεί και το 2010, όταν η Ευρωζώνη αναγκάστηκε, υπό την πίεση της αγοράς, να υποχωρήσει ατάκτως από το σχέδιό της να μεταφέρει από τους φορολογούμενους στους επενδυτές ένα μέρος της ζημιάς από ενδεχόμενη κρατική πτώχευση.

Η υπαναχώρηση Τραμπ είναι άλλη μία επιβεβαίωση ότι η οικονομική εξουσία των κυβερνήσεων υπόκειται στις δυνάμεις της παγκοσμιοποιημένης αγοράς, η οποία έχει αποκτήσει ισχύ πολύ μεγαλύτερη από εκείνη μιας χώρας, ακόμα κι αν πρόκειται για την ισχυρότερη του κόσμου. 

Αλλωστε και η επανεκλογή Τραμπ είναι σε μεγάλο βαθμό έκφραση της δυσαρέσκειας των Αμερικανών για την παγκοσμιοποίηση, η οποία έφερε μεν αστρονομικά κέρδη στις αμερικανικές πολυεθνικές και τεράστια δύναμη στο δολάριο και στο τραπεζικό σύστημα που βρέθηκαν στο επίκεντρο, αλλά υπονόμευσε την παραδοσιακή αμερικανική βιομηχανία και το βιοτικό επίπεδο των απλών εργαζομένων χαμηλής ειδίκευσης.

Ο προστατευτισμός του Τραμπ είναι μια πολιτική αντίδραση στην αποτυχία της παγκοσμιοποίησης στο κοινωνικό πεδίο, καθώς υπόσχεται να ξαναφέρει τις δουλειές που μετακόμισαν στην Κίνα, αλλά ταυτόχρονα να προστατεύσει και τα αμερικανικά μονοπώλια υψηλής τεχνολογίας, τα οποία κινδυνεύουν από την κινεζική πρόοδο στον τομέα αυτό. 

Ο προστατευτισμός και ο στόχος αναγέννησης της βιομηχανικής παραγωγής στις ΗΠΑ δεν είναι καινούριος, ούτε πρωτοτυπία του Τραμπ. Τον είχαν υιοθετήσει και οι Δημοκρατικοί, καθώς επί προεδρίας Μπάιντεν αποφασίστηκαν τεράστιες κρατικές ενισχύσεις και κίνητρα που κινητοποίησαν κοντά στο 1 τρισ. δολάρια για υποστήριξη παραγωγικών επενδύσεων σε αμερικανικό έδαφος, ενώ και οι δασμοί που είχαν επιβληθεί επί πρώτης προεδρίας Τραμπ διατηρήθηκαν και ορισμένοι μάλιστα επαυξήθηκαν.

Ο προστατευτισμός του Μπάιντεν είχε ακριβώς τον ίδιο στόχο με τους δασμούς Τραμπ: να χτιστούν εργοστάσια στις ΗΠΑ, πράγμα που αυτομάτως σημαίνει ή ότι κάποια εργοστάσια στην Ευρώπη και σε άλλες περιοχές θα πρέπει να κλείσουν. Επί της ουσίας, η οικονομική πολιτική Μπάιντεν ήταν εξίσου προστατευτική και συγκρουσιακή.

Η διαφορά είναι ότι ο προστατευτισμός Μπάιντεν αποσκοπούσε σε νέες επενδύσεις στις πράσινες τεχνολογίες μέσω επιδοτήσεων, οι οποίες μεγάλωσαν το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού και το δημόσιο χρέος, ενώ ο Τραμπ επιβάλλει δασμούς τους οποίους θα πληρώσουν οι Αμερικανοί καταναλωτές με στόχο να γεμίσει τα κρατικά ταμεία. Επιπλέον, αντί για πράσινες τεχνολογίες, στις οποίες στράφηκε η Κίνα και επιχείρησε να επενδύσει και η Ε.Ε., ο Τραμπ επαναφέρει ως προτεραιότητα τα ορυκτά καύσιμα, όπου οι ΗΠΑ διαθέτουν μεγάλα αποθέματα.

Το αν θα πετύχει τους στόχους του ο πρόεδρος των ΗΠΑ είναι μια άλλη ιστορία, η οποία θα κριθεί μέσα στην επόμενη περίοδο. Από το αποτέλεσμα θα εξαρτηθούν και οι οικονομικές, ίσως και οι πολιτικές εξελίξεις σε όλο τον πλανήτη.

Είναι σαφές, πάντως, ότι δεν ζούμε μια προσωρινή απόκλιση από μια φιλελεύθερη οικονομική και εμπορική «κανονικότητα», αλλά μια ριζική αλλαγή υποδείγματος προς όφελος του οικονομικού προστατευτισμού. 

Η μεγάλη αποτυχία της λεγόμενης νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και των αντίστοιχων πολιτικών δυνάμεων είναι ότι δεν κατάφεραν να υπερασπιστούν την ευημερία των απλών ανθρώπων απέναντι στα ισχυρά διεθνοποιημένα οικονομικά συμφέροντα. 

Το αποτέλεσμα είναι ότι μεγάλα τμήματα της κοινωνίας, ζώντας υπό συνθήκες οικονομικής υποτέλειας και αβεβαιότητας για το αύριο, δεν είναι σε θέση να ταυτιστούν με εκείνους που κέρδισαν από το ελεύθερο εμπόριο και την παγκοσμιοποίηση των τελευταίων δεκαετιών, οι οποίοι σήμερα εμφανίζονται ως υπερασπιστές της λεγόμενης «φιλελεύθερης Δύσης» απέναντι στον Τραμπ και τον προστατευτισμό. 

Δεν αποκλείεται, λοιπόν, η τάση για περισσότερο οικονομικό προστατευτισμό -που ιστορικά συνδυάστηκε με εθνικισμό, αυταρχισμό και συχνά με πολέμους- να επεκταθεί και πέραν των αμερικανικών συνόρων. 

Κάτι τέτοιο θα βάλει σε μεγάλη δοκιμασία τις αρχές του ελεύθερου εμπορίου και του πολιτικού φιλελευθερισμού πάνω στις οποίες έχει οικοδομηθεί η Ε.Ε.