Ο «Μικρός Εμφύλιος» μεταξύ ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ (Οκτώβριος 1943 - Φεβρουάριος 1944) Α΄ μέρος

Ανάμεσα στα πολλά γεγονότα που συνέβησαν στη χώρα μας στα χρόνια της Κατοχής και δεν έχουν γίνει ευρέως γνωστά είναι ο λεγόμενος «Μικρός Εμφύλιος» που ξεκίνησε τέτοιες μέρες, 10 Οκτωβρίου 1943, πριν 82 χρόνια. Περιληπτικά, να αναφέρουμε ότι προηγήθηκε η συνθηκολόγηση των Ιταλών, ο αφοπλισμός της Μεραρχίας «Πινερόλο» από τον ΕΛΑΣ, μετά από αιματηρή σύγκρουση και ο εφοδιασμός των ανδρών του με τεράστια ποσότητα ιταλικού οπλισμού.

Ο ΕΛΑΣ βλέποντας κινήσεις των γερμανικών κατοχικών δυνάμεων προς τον βορρά πίστεψε ότι οι Ναζί αποχωρούν και θεώρησε ότι είναι η χρυσή ευκαιρία να πάρει την εξουσία εξοντώνοντας πρώτα τον βασικό του αντίπαλο (έτσι τον θεωρούσε), του ΕΔΕΣ. Αυτό το πέτυχε σε μεγάλο βαθμό, όμως οι Γερμανοί «επέστρεψαν» δριμύτεροι, άλλωστε δεν έφυγαν ποτέ όπως λανθασμένα νόμιζαν κάποιοι και επιτέθηκαν εναντίον του ΕΔΕΣ, αλλά και του ΕΛΑΣ προσγειώνοντας, κυρίως τους ιθύνοντες του δεύτερου στη σκληρή πραγματικότητα.

Με την παρέμβαση των Άγγλων, των Αμερικανών και των Σοβιετικών ο «Μικρός Εμφύλιος» έληξε επίσημα τον Φεβρουάριο του 1944 με τη Συμφωνία Μυρόφυλλου – Πλάκας η οποία τορπιλίστηκε από τον ΕΛΑΣ. Για να προλάβουμε ορισμένους, να αναφέρουμε ότι βασική πηγή για το σημερινό μας άρθρο είναι η «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ», του Σόλωνα Γρηγοριάδη, μέλους του ΕΑΜ και πληρεξούσιου στο Εθνικό Συμβούλιο των Κορυσχάδων.

Θα δούμε σήμερα τα γεγονότα ως τις αρχές του «Μικρού Εμφυλίου» και θα επανέλθουμε το Σαββατοκύριακο με τη συνέχεια και το τέλος του, αλλά και τη σφοδρή γερμανική επίθεση εναντίον των Ελλήνων ανταρτών.

Η ιταλική συνθηκολόγηση – Η Μεραρχία «Πινερόλο»

Η συμμαχική απόβαση στη Σικελία τον Ιούλιο του 1943 κλόνισε σοβαρά το ιταλικό φασιστικό καθεστώς. Τη νύχτα της 25ης Ιουλίου 1943, μετά από απόφαση του Μεγάλου Φασιστικού Συμβουλίου, ο Μουσολίνι έπεφτε. Την επομένη συνελήφθη μετά από εντολή του βασιλιά Βίκτορ Εμμανουήλ και την εξουσία ανέλαβε ο Στρατηγός Μπαντόλιο, με μοναδικό σκοπό τη διεξαγωγή διαπραγματεύσεων για τη συνθηκολόγηση. Μετά από μυστικές συνομιλίες του Μπαντόλιο, με τον Στρατάρχη Αϊζενχάουερ συμφώνησαν στις 2 Σεπτεμβρίου τα πάντα. Η ανακοίνωση έγινε το απόγευμα της 8ης Σεπτεμβρίου από τη RAI, λίγο πριν τα συμμαχικά στρατεύματα υπό τον Μοντγκόμερι αποβιβαστούν στην ιταλική χερσόνησο. Μόλις μαθεύτηκε η είδηση στην Ελλάδα όλοι πανηγύριζαν.

Οι Γερμανοί όμως, όπως ανακοίνωσε άλλωστε ο Στρατιωτικός Διοικητής των Ναζί αντικατέστησαν όλες τις ιταλικές φρουρές και εξέδωσαν αυστηρότατες διαταγές, ανάμεσα στις οποίες ήταν η απαγόρευση κάθε απεργίας και οποιασδήποτε αγοραπωλησίας κάθε είδους των Ιταλών. Οι παραβάτες θα τιμωρούνταν με εκτέλεση.

Μια ξεχωριστή περίπτωση ήταν η Μεραρχία «Πινερόλο», που έδρευε στην Θεσσαλία. Όπως γράφει ο Στρατηγός Σαράφης («Ο ΕΛΑΣ» σελ. 187-188): «… Οι περισσότερες ιταλικές μονάδες παραδόθηκαν στους Γερμανούς και αφοπλίστηκαν, εκτός από τις φρουρές Ευβοίας, Θεσσαλίας και μικρά τμήματα άλλων περιοχών».

Ο Στρατηγός Ινφάντε, Διοικητής της Μεραρχίας «Πινερόλο» ήταν αγγλόφιλος και ήθελε να συνεχίσει μαζί με τους Έλληνες αντάρτες και τους Άγγλους τον αγώνα κατά των Γερμανών. Στη Θεσσαλία κυριαρχούσαν οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ. Μετά από διαπραγματεύσεις, ο Ινφάντε δέχτηκε οι άνδρες του να ενταχθούν στον ΕΛΑΣ. Όσοι δεν επιθυμούσαν να πολεμήσουν, θα αφοπλίζονταν και θα κρατούνταν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Τη συμφωνία υπέγραψαν, εκτός από τον Ινφάντε, αντιπροσωπεία του ΕΛΑΣ (Σαράφης, Βελουχιώτης) ο αντιπρόσωπος του ΕΔΕΣ, Συνταγματάρχης Ραυτόπουλος και ο Άγγλος Αντισυνταγματάρχης Κρις Γουντχάουζ. Μετά τη συμφωνία, προσχώρησαν στον ΕΛΑΣ οι ιταλικές φρουρές Τρικάλων και Αλμυρού, το μεγαλύτερο μέρος της φρουράς Βόλου, αρκετά τμήματα των φρουρών Εύβοιας και Λάρισας και μικρό τμήμα της φρουράς Καστοριάς, σχεδόν το σύνολο της Μεραρχίας «Πινερόλο» και το φημισμένο Σύνταγμα Ιππικού της Αόστης.

Αμέσως μετά τη συμφωνία δημιουργήθηκαν τα πρώτα σοβαρά προβλήματα. Οι Ιταλοί ήθελαν να «παραδοθούν» στις δυνάμεις του ΕΔΕΣ γιατί φοβούνταν ότι οι ελασίτες θα τους σκοτώσουν, καθώς είχαν δώσει το προηγούμενο χρονικό διάστημα σκληρές μάχες μαζί τους και πολλοί μαχητές του ΕΛΑΣ είχαν χάσει τη ζωή τους. Όμως ο Σαράφης δεν δεχόταν κάτι τέτοιο, παρά τις συμβιβαστικές προτάσεις του Γουντχάουζ.

Η μόνη «υποχώρηση» που έκανε ήταν να παραδώσουν τα όπλα τους οι Ιταλοί και να μεταβούν στην Ήπειρο για να ενταχθούν στον ΕΔΕΣ. Αντιπροσωπεία του ΕΔΕΣ ζήτησε από τον Σαράφη να δώσει ο ΕΛΑΣ στην οργάνωση του Ν. Ζέρβα, ένα μέρος του οπλισμού που θα έπαιρναν από τους Ιταλούς. Ο Σαράφης απάντησε στον επικεφαλής της Ραφτόπουλο:

«… τα δώρα δεν επιβάλλονται με συμφωνία, αλλά προσφέρονται αυτοπροαίρετα». Όπως γράφει εύστοχα ο Σ. Γρηγοριάδης:

«Έτσι όμως η νέα αυτή ένοπλη δύναμη (οι Ιταλοί που «παραδόθηκαν») που είχε χαμηλό επίπεδο αλλά υψηλό επίπεδο οπλισμού, αποτελούσε για τον ΕΛΑΣ αγκάθι στη σάρκα του, ενώ τα όπλα ήταν ισχυρότατο δέλεαρ». Η μόνη "παραχώρηση" του Σαράφη ήταν να...κάνει δώρο στον ΕΔΕΣ την εξαιρετική μπάντα της "Πινερόλο".

Μάχη ΕΛΑΣ - «Πινερόλο»: Η πολεμική λεία του ΕΛΑΣ

Σταδιακά οι Γερμανοί έπαιρναν τις θέσεις των Ιταλών στις φρουρές της ηπειρωτικής και της νησιωτικής χώρας, ενώ κάποιες κινήσεις τους προς τη Βόρειο Ελλάδα εκλήφθηκαν ως αποχώρησή τους. Τα όπλα των Ιταλών της «Πινερόλο» ήταν ο μεγάλος στόχος του ΕΛΑΣ. Θεωρούσε ότι με αυτά θα μπορούσε να επικρατήσει επί των άλλων αντιστασιακών οργανώσεων και να καταλάβει την εξουσία. Η απόφαση για αφοπλισμό λήφθηκε από το ΚΚΕ την 1η Οκτωβρίου. Ο Γιώργης Σιάντος, παρά τα προβλήματα που είχε με την καρδιά του αποφάσισε να ανεβεί ο ίδιος στα βουνά.

Έφτασε, αφού γλίτωσε από μια γερμανική επίθεση στη Βοιωτία, στο Περτούλι, στις 14 Οκτωβρίου και έδωσε ο ίδιος τη διαταγή. Ο Σιάντος, σύμφωνα με τον Γρηγοριάδη, ονειρευόταν τον εαυτό του αρχηγό σε μια «εαμοκρατούμενη ελεύθερη Ελλάδα», θεωρώντας ότι οι Γερμανοί θα φύγουν. Την προηγούμενη, οι Σύμμαχοι είχαν δεχτεί την Ιταλία ως «συνεπόλεμο δύναμιν». Ο Σιάντος έμαθε την είδηση από το ραδιόφωνο, αλλά αντί να ματαιώσει τον αφοπλισμό του επέσπευσε. Αν καθυστερούσε, ο αφοπλισμός των Ιταλών θα γινόταν δύσκολος και περίπλοκος. Το βράδυ της 14ης Οκτωβρίου 1943, ο Στρατηγός Ινφάντε ήρθε αντιμέτωπος με μια δυσάρεστη «έκπληξη».

Ενώ βρισκόταν στο Κοινό Γενικό Στρατηγείο των Ανταρτών στο Περτούλι περικυκλώθηκε από ελασίτες και υποχρεώθηκε να παραδώσει το ατομικό του περίστροφο. Μέσα σε ελάχιστα δευτερόλεπτα από «συνεπόλεμος» έγινε αιχμάλωτος. Ο επίλογος για την 11η Ιταλική Στρατιά είχε αρχίσει. Το ίδιο με τον Ινφάντε έκαναν και οι περισσότεροι άνδρες του. Με καταρρακωμένο ηθικό, δεν είχαν καμία διάθεση να δώσουν μια άνιση και καταδικασμένη μάχη. Μόνο το Σύνταγμα Ιππικού της Αόστης πρόβαλε απελπισμένη αντίσταση. Το ίδιο έκαναν και δύο Επιλαρχίες στη θέση Κάνια, που παρέδωσαν τον οπλισμό τους μετά από δίωρη μάχη, όπως και η Τρίτη Επιλαρχία, που άντεξε τρεις ώρες. Τρεις ελασίτες και περίπου τριάντα Ιταλοί σκοτώθηκαν. Η λεία για τον ΕΛΑΣ ήταν τεράστια: 1.000 άλογα, 70 πολυβόλα και οπλοπολυβόλα, 8 ομαδικοί όλμοι, πολυάριθμοι μικροί όλμοι, 60 ατομικά αυτόματα όπλα, εκατοντάδες τυφέκια, 2 πυροβολαρχίες, θωρακισμένα και φορτηγά αυτοκίνητα. Τα όπλα ήταν κατώτερα των γερμανικών, πλην των όλμων που είχαν μεγαλύτερο βεληνεκές, αλλά ήταν φυσικά κάτι παραπάνω από πολύτιμα για τον ΕΛΑΣ. Η μοίρα των Ιταλών ήταν τραγική. Γράφει ο Σ. Γρηγοριάδης:

«Αφέθηκαν σε οικτρά στρατόπεδα, σε τρύπες ή λασποκαλύβες. Ο βαρύς χειμώνας της Πίνδου έπεσε πάνω τους σαν θεομηνία. Κυνηγημένοι με πανικό από εδώ και από εκεί με τις άπαυτες (ασταμάτητες) εκκαθαριστικές εξορμήσεις των Γερμανών, εγκαταλειμμένοι από τους πάντες – από τους Άγγλους που καθυστερούσαν την αποστολή του ποσού μισής λίρας τον μήνα για τον καθένα, λόγω δυσκολίας επικοινωνίας και από τον ΕΛΑΣ, λόγω των συνεχών αγώνων του θερίστηκαν ομαδικά. Κατά δεκάδες μάζευαν τους νεκρούς στους απάνθρωπους καταυλισμούς τους κάθε πρωί και τους έριχναν σε ομαδικούς τάφους». Καθώς οι Ιταλοί είχαν προκαλέσει στη Θεσσαλία ειδικά, πολλές καταστροφές, οι χωρικοί αρχικά «τους έγδυναν ανηλεώς», κατά τον Γρηγοριάδη. Σταδιακά όμως υπερίσχυσαν ο οίκτος και η ανθρωπιά. Πολλές οικογένειες αγροτών φιλοξένησαν στα σπίτια τους, πλήθος Ιταλών αιχμαλώτων, μετά από σύσταση του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ. Βέβαια, οι Ιταλοί βοηθούσαν σε αγροτικές εργασίες, αλλά είχαν ανθρώπινη μεταχείριση, ενώ η μονή Σάικα στην Ευρυτανία έγινε νοσοκομείο. Έτσι σώθηκαν πολλοί Ιταλοί.

Σύμφωνα με τον Γεώργιο Ρούσσο: «Θεωρείται βέβαιο ότι την απόφαση(για αφοπλισμό της «Πινερόλο» και δράση κατά του ΕΔΕΣ) έλαβε ο ίδιος ο Σιάντος και τις σχετικές διαταγές υπέγραψαν ο Άρης (Βελουχιώτης) και ο Σαμαρινιώτης (Ανδρέας Τζήμας), ενώ ο Αρχιστράτηγος του ΕΛΑΣ Σαράφης βρίσκονταν τότε στη Μακεδονία, σε περιοδεία». Ο Γρηγοριάδης συμφωνεί και θεωρεί ότι κι αν ήταν παρών ο Σαράφης, θα υπέγραφε την απόφαση. Θεωρεί βέβαιο ότι επρόκειτο περί συλλογικής απόφασης της ηγεσίας του ΚΚΕ.

Η επίθεση του ΕΛΑΣ εναντίον των Ιταλών και ο αφοπλισμός τους δικαιολογήθηκαν με το επιχείρημα ότι οι Ιταλοί δεν είχαν διάθεση να πολεμήσουν, κάτι που όντως συνέβαινε και η παρουσία τους μέσα στις τάξεις του ΕΛΑΣ δημιουργούσε προβλήματα. Σε περίπτωση σοβαρής γερμανικής επίθεσης θα διαλυόταν. Ο Σ. Γρηγοριάδης γράφει:

«Πάντως δεν ήταν αυτός ο ουσιαστικός λόγος του αφοπλισμού. Το κίνητρο ήταν τα πολύτιμα όπλα, τα οποία, αν δεν έσπευδε να πάρει ο ΕΛΑΣ, θα ζύγιζαν μοιραία στο άλλο σκέλος της πλάστιγγας, είτε αν παρέμεναν στα χέρια των Ιταλών, είτε αν περνούσαν τελικά στα χέρια του ΕΔΕΣ».

Πέρα από τα όπλα, ο ΕΛΑΣ ενισχύθηκε και σε έμψυχο δυναμικό συγκροτώντας νέες μονάδες σε Θεσσαλία, Εύβοια και Αττικοβοιωτία. Η κατάταξη ανδρών και γυναικών στον ΕΛΑΣ αυξήθηκε θεαματικά. 1.000 νέοι, μόνο στον Βόλο, εντάχθηκαν σε λίγες μέρες στις τάξεις του. Πριν την επίθεση στην «Πινερόλο» ο ΕΛΑΣ είχε στις τάξεις του 20.000 άνδρες και γυναίκες. Μετά τον αφοπλισμό της ιταλικής Μεραρχίας έφτασε τις 35.000, με εφεδρική δύναμη 20.000 μαχητών και μαχητριών. Φυσικά, αυτή η εξέλιξη θορύβησε τους Συμμάχους. Γράφει χαρακτηριστικά ο Τσόρτσιλ στα «Απομνημονεύματά» του (Τόμος ? σελ. 476): «Η ιταλική παράδοσις τον Σεπτέμβριο του 1943 διετάραξε την όλη ισορροπία δυνάμεων εις την Ελλάδα. Ο ΕΛΑΣ κατόρθωσε να εξασφαλίσει υπέρ αυτού το μεγαλύτερον μέρος του ιταλικού υλικού, συμπεριλαμβανομένου και του οπλισμού μιας ολόκληρης ιταλικής Μεραρχίας και να επιτύχει υπεροχήν. Ο κίνδυνος ενός κομμουνιστικού κινήματος εις ενδεχόμενην γερμανικήν υποχώρησιν, η οποία και πρακτικώς εφαίνετο τώρα δυνατή, επέβαλεν άγρυπνον προσοχήν». Από όσα γράφει ο Γρηγοριάδης για την ενίσχυση του ΕΛΑΣ, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αναφορά στη συγκρότηση του 3/7 Συντάγματος Ιππικού στη Ι (Δέκατη) Θεσσαλική Μεραρχία, που ως τότε διέθετε μόνο μια έφιππη ομάδα αναγνώρισης: «Σημαντική οργανωτική, τεχνική και εκπαιδευτική βοήθεια για τη συγκρότηση αυτού του Συντάγματος προσέφεραν οι δύο Αμερικανοί αξιωματικοί της Συμμαχικής Στρατιωτικής Αποστολής, και ιδίως ο Έργκοτ (σημ: δεν βρήκαμε κάποιο άλλο στοιχείο γι’ αυτόν), που μεταβλήθηκε σε αληθινό καουμπόη του Θεσσαλικού κάμπου».

Πώς όμως ήταν οι σχέσεις ΕΛΑΣ – ΕΔΕΣ πριν τον αφοπλισμό της «Πινερόλο»; Σύμφωνα με τον Γ. Ρούσσο:

«Οπωσδήποτε οι σχέσεις των δύο αυτών ενόπλων οργανώσεων κρατιόνταν επί πολλούς μήνες στα όρια, όχι βέβαια της φιλικής συνεργασίας, πάντως όμως της ανοχής». Από τις 10 Οκτωβρίου 1943 όμως τα πράγματα άλλαξαν. Ο ΕΛΑΣ είχε πλέον 35.000 μαχητές και μαχήτριες και εφεδρείες που ανέρχονταν σε 20.000. Αντίθετα, ο ΕΔΕΣ είχε μόνο 8.000 άνδρες και ελάχιστες εφεδρείες…

Ο «Μικρός Εμφύλιος Πόλεμος»

Το πρωί της 10/10/1943 στην απελευθερωμένη ζώνη των χωριών της ηπειρωτικής Ελλάδος ξέσπασε πόλεμος Ελλήνων εναντίον Ελλήνων που έμεινε στην ιστορία ως «Μικρός Εμφύλιος Πόλεμος». Στις 9/10, στο Κοινό Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ συνελήφθη ο υπαρχηγός της αντιπροσωπείας του ΕΔΕΣ Αντισυνταγματάρχης Γκικόπουλος και κατασχέθηκαν τα γραφεία με τα αρχεία. Είχε προηγηθεί, σύμφωνα με τον Κρις Γουντχάουζ, στις 8/10 επίθεση του ΕΛΑΣ εναντίον μονάδων του ΕΔΕΣ και άλλων αντιστασιακών οργανώσεων. Με τις διαταγές 800 και 801 ο ΕΛΑΣ έδωσε εντολές στις Μεραρχίες του να στραφούν εναντίον των δυνάμεων του ΕΔΕΣ σε Ήπειρο, Βάλτο (Αιτωλοακαρνανία) και Θεσσαλία, όπου δρούσαν οι ΕΟΕΑ (Ελληνικές Ομάδες Εθνικών Ανταρτών). Αντίθετα, στον ΕΔΕΣ δεν υπήρχε καμία πληροφορία, ούτε καμία επιθετική προπαρασκευή εναντίον του ΕΛΑΣ. Ο κύριος όγκος όμως των δυνάμεών του ήταν απασχολημένος με επιχειρήσεις εναντίον των Γερμανών στις οδικές αρτηρίες Αμφιλοχίας – Άρτας – Ιωαννίνων, Ιωαννίνων - Παραμυθιάς και Ιωαννίνων – Μετσόβου. Μάλιστα, λίγες ημέρες πριν, ειδικός αγγελιοφόρος του Υπαρχηγού του ΕΔΕΣ, Κομνηνού Πυρομάγλου, έσπευδε να συναντήσει τον Άρη Βελουχιώτη για να τον πείσει να συναντηθεί με τον Ζέρβα, προκειμένου αυτός, παρουσία του Άρη, να εκδηλωθεί δημόσια κατά της επιστροφής του βασιλιά Γεώργιου Β’, χωρίς να προηγηθεί δημοψήφισμα. Στις 15 Οκτωβρίου δε, στο χωριό Χώσεψη των Τζουμέρκων, όπου είχε την έδρα του και ένα Σύνταγμα του ΕΛΑΣ, ήταν προγραμματισμένο να γίνει συνέδριο πολιτικών και στρατιωτικών στελεχών του ΕΔΕΣ, όπου θα παρευρίσκονταν και εκπρόσωποι του ΕΑΜ Ηπείρου ως παρατηρητές. Φυσικά, τίποτα από αυτά δεν έγινε και ο Ζέρβας έμαθε έκπληκτος τη σύλληψη των αντιπροσώπων του ΕΔΕΣ. Σύμφωνα με τον Κομνηνό Πυρομάγλου, οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ χωρίζονταν σε τρία μεγάλα συγκροτήματα: το πρώτο μεταξύ Τζουμέρκων- Ξηροβουνίου- Ανατολικής Κράψης. Το δεύτερο στη Λάκκα Σουλίου και το τρίτο, στην περιοχή Βάλτου -Γαβρόβου.

Η συνολική δύναμη του ΕΛΑΣ που επιτέθηκε εναντίον του ΕΔΕΣ ήταν 15.000 – 16.000 άνδρες. Δεν είχαν όμως όλοι ταυτόχρονα εμπλοκή. Η κυριότερη δύναμη κρούσης ήταν το Εκστρατευτικό Σώμα Ηπείρου με Διοικητή τον Συνταγματάρχη Παπασταματιάδη και καπετάνιο τον Τάσο Λευτεριά που το συγκροτούσαν τα Συντάγματα 2/39 και 5/42 της ΧΙΙΙ (13ης Μεραρχίας) και το «Τάγμα Θανάτου» που διοικούσε ο Λοχαγός Γιαννακουλόπουλος. Το Σώμα Ηπείρου του ΕΛΑΣ εξόντωσε τις δυνάμεις του ΕΔΕΣ από την περιοχή του, εισέβαλε στην Τριχωνίδα επικρατώντας των δυνάμεών του Γ. Παπαϊωάννου, ενώ και στο Ξηρόμερο διαλύθηκαν τα Σώματα των Κ. Καραμπέκιου και Κ. Μπούρα.

Στις 17 Οκτωβρίου, οι συγκλίνουσες φάλαγγες του ΕΛΑΣ εισέβαλαν στον Βάλτο, όπου βρισκόταν το αρχηγείο του Σ. Χούτα με 200 αντάρτες και το διέλυσαν. Μόνο ο Χούτας με 200 αντάρτες κατάφεραν να γλιτώσουν και να συγκεντρωθούν στην περιοχή της Άρτας. Τα πρώτα τμήματα του ΕΛΑΣ πέρασαν τον Αχελώο που αποτελούσε, κατά κάποιο τρόπο, ένα φυσικό σύνορο μεταξύ των περιοχών δράσης του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ και έφτασαν στο Τρίκλινο. Εκεί σκοτώθηκε ο Νεοζηλανδός Υπολοχαγός Άρθουρ Χάμπαρτ. Αρχικά υπήρξε η αντίληψη ότι αυτός εκτελέστηκε μετά από παρεξήγηση με τους ελασίτες. Μετά από ανακρίσεις όμως προέκυψε, ότι ο Χάμπαρτ σκοτώθηκε από δικό του λάθος. Γράφει χαρακτηριστικά ο Κ. Γουντχάουζ: «Το πόρισμα (της ανακρίσεως) επιβεβαίωσε ότι ο θάνατος του Χάμπαρτ ήταν ένα ατύχημα»(Εφημερίδα «Ακρόπολις», 13 Μαΐου 1965).

Βέβαια το 1948, στο βιβλίο του «ΤΟ ΜΗΛΟΝ ΤΗΣ ΕΡΙΔΟΣ», ο Γουντχάουζ γράφει: «Αλλού, ένας Νεοζηλανδός αξιωματικός σκοτώθηκε από σφαίρα του ΕΛΑΣ»(σελ. 244). Η αρχική αυτή εκτίμηση προκάλεσε σάλο διεθνώς. Το BBC το οποίο υποστήριζε με θέρμη τον ΕΛΑΣ, αποκαλούσε πλέον τον Βελουχιώτη ως «εγκληματία πολέμου μια κατηγορία στην οποία εκείνος έβαζε τα δυνατά του να δικαιώσει, με συλλήψεις και επιθέσεις κατά Ελλήνων και Βρετανών και μελών της Αμερικανικής Στρατιωτικής Αποστολής» (Κρις Γουντχάουζ, «ΤΟ ΜΗΛΟΝ ΤΗΣ ΕΡΙΔΟΣ»).

Στη Βουλή των Κοινοτήτων ο Τσόρτσιλ κατηγόρησε τον ΕΛΑΣ ότι prima facie (εκ πρώτης όψεως), δολοφόνησε έναν Βρετανό αξιωματικό. Πάντως ο Γουντχάουζ ενώ στη σελ. 244 του βιβλίου του γράφει όσα αναφέραμε παραπάνω, στη σελ. 245 αλλάζει γνώμη: «Μολονότι κατόπιν ανακρίσεων η κατηγορία περιορίστηκε σε εγκληματική αμέλεια η οποία επέφερε τον θάνατο από ατύχημα…», κάτι το οποίο ανέφερε ξεκάθαρα και το 1965. Πρόκειται προφανώς για διόρθωση και μεταγενέστερη προσθήκη που δεν εντοπίστηκε ούτε από τον μεταφραστή του βιβλίου, ούτε από Έλληνα Ιστορικό, Καθηγητή Πανεπιστημίου, που προλογίζει το βιβλίο.

Επανερχόμαστε στον «Μικρό Εμφύλιο» και τα γεγονότα της Θεσσαλίας. Ο ισχυρότατος ΕΛΑΣ της Θεσσαλίας, συνάντησε στις Πηγές, στον ποταμό Αχελώο, τμήμα των ΕΟΕΑ υπό τον Συνταγματάρχη Θ. Πεντζόπουλο. Η δύναμή του ανερχόταν σε 500 άνδρες. Συμπτύχθηκε προς τα δυτικά και συναντήθηκε με τα υπολείμματα των δυνάμεων του Χούτα στη Μεγαλόχαρη. Σύμφωνα με τους Πυρομάγλου και Χούτα το τμήμα αυτό διαλύθηκε χωρίς καμία πίεση από τον ΕΛΑΣ ή τους Γερμανούς και ο Πεντζόπουλος με μερικούς αξιωματικούς έφυγαν για την Αθήνα, οι δε αντάρτες επέστρεψαν στα σπίτια τους.

Υπάρχει όμως και μια άλλη εκδοχή, διατυπωμένη από τον Υπολοχαγό Α. Παπαναστασίου σε έκθεσή του. Σύμφωνα με αυτή, το απόσπασμα Πεντζόπουλου διέθετε μόνο 100 άνδρες. Στις 28 Οκτωβρίου δέχτηκε επίθεση από δυνάμεις του ΕΛΑΣ υπό τον Ν. Παπασταματιάδη και υποχώρησε. Νηστικοί και ρακένδυτοι έσπευσαν σε βοήθεια του Χούτα, οι Θεσσαλοί αντάρτες, όμως δεν άντεξαν άλλο. Ο Πεντζόπουλος, αφού περιπλάνηθηκε στα φαράγγια της Πίνδου για ένα μήνα κατέληξε στην Αμφιλοχία.

Στην Ήπειρο πάντως, οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ είχαν σοβαρά προβλήματα. Η VII Μεραρχία του ΕΔΕΣ συνέλαβε αμέσως τον αρχηγό των δυνάμεων του ΕΛΑΣ πέρα από τον Άραχθο, Συνταγματάρχη Α. Κωνσταντινίδη με το επιτελείο του. Οι ΕΟΕΑ ανασυντάχθηκαν και απέκρουσαν στη Λάκκα Σούλι την επίθεση του 12ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ , ενώ στην περιοχή της Άρτας διέλυσαν το απομονωμένο 3/40 Σύνταγμα του ΕΛΑΣ και συνέλαβαν αιχμάλωτη την ηγεσία του.

Τέλος, οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ στην περιοχή Κράψης- Ανατολικής εμπόδισαν την κάθοδο των δυνάμεων του ΕΛΑΣ προς τον διάδρομο Κριστάδων- Γραικικών, απ’ όπου σκόπευε να κινηθεί στο Βουργαρέλι Άρτας, όπου βρισκόταν το στρατηγείο του Ζέρβα. Ξαφνικά έκαναν την εμφάνιση τους κάποιοι, που και οι μεν και οι δε νόμιζαν ότι είχαν φύγει ή ότι έφευγαν. Ήταν οι Γερμανοί που επιτέθηκαν με λύσσα εναντίον, όχι μόνο των ανταρτών, αλλά και των αμάχων.

Τα γεγονότα από το τέλος Οκτωβρίου 1943 ως τον Φεβρουάριο 1944, οπότε συνεχίστηκε, με μικρότερη ένταση, ο «Μικρός Εμφύλιος» και οι Γερμανοί έκαναν μια σειρά εκκαθαριστικών επιχειρήσεων, πρωτοφανούς αγριότητας, σε όλη τη χώρα, θα δούμε το ερχόμενο Σαββατοκύριακο.



Πηγές: ΣΟΛΩΝ ΝΕΟΚ. ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδος, 1941–1974», Τόμος Α’, Polaris Εκδόσεις, 2009 .
Κρίστοφερ Μ. Γουντχάουζ «ΤΟ ΜΗΛΟΝ ΤΗΣ ΕΡΙΔΟΣ», Α’ έκδοση στη Μ. Βρετανία, 1948, Α’ έκδοση στα Ελληνικά, ΜΙΝΩΑΣ, 2021.
ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΡΟΥΣΣΟΥ, «ΝΕΩΤΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ», ΤΟΜΟΣ Ζ’, ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ, ΑΘΗΝΑΙ 1975.