Το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου υπήρξε «μοιραίος» για την ιστορική πορεία της Ελλάδας, πιστοποιήθηκε περίτρανα με την ημερομηνία του μεγαλύτερου εκλογικού του θριάμβου: Ο Παπανδρέου οδήγησε το ΠΑΣΟΚ στην εξουσία αποσπώντας ποσοστό 48,07% την Κυριακή 18 Οκτωβρίου 1981.
Η προεκλογική συγκέντρωση του ΠΑΣΟΚ στην Αθήνα το 1981
Ακριβώς 37 χρόνια πριν, στις 18/10/1944 ο πατέρας του και αποκαλούμενος ως «Γέρος της Δημοκρατίας» Γεώργιος Παπανδρέου κατέφθανε στην Αθήνα για να αναλάβει ως πρωθυπουργός την ηγεσία της πρώτης ελεύθερης κυβέρνησης των Ελλήνων.
Συνεπώς, το περιβόητο «ραντεβού με την ιστορία», ένα από τα κεντρικά συνθήματα στις προεκλογικές αφίσες του ΠΑΣΟΚ το '81, είχε μια πολύ ιδιαίτερη σημασία για τον Ανδρέα Παπανδρέου προσωπικά. Η μοίρα τού είχε κάνει τη μεγάλη χάρη να συνδέσει τη δική του πρωθυπουργία με εκείνην του πατρός του.
Αυτό ως προς την έννοια του «μοιραίος» κατά την κυριολεξία της λέξης, ως μιας προσωπικότητας στην οποία το πεπρωμένο είναι και η αποστολή της. Όμως, η 18η Οκτωβρίου του 1981 δεν επιβεβαίωσε απλώς ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν ένα πρόσωπο επιλεγμένο από τη μοίρα.
Εκλογές 18ης Οκτωβρίου 1981: Ρεπορτάζ της εποχής
Κλείσιμο
Για την άλλη, την πιο συνηθισμένη ερμηνεία του χαρακτηρισμού «μοιραίος», δηλαδή του ανθρώπου που γίνεται πρωταγωνιστής ανεπανόρθωτων αλλαγών -προς το καλύτερο ή το χειρότερο- μπορεί κανείς να καταφύγει στην εμβρίθεια μιας ιστορικής μελέτης. Όπως το βιβλίο «Τα κακομαθημένα παιδιά της Ιστορίας» του Κώστα Κωστή. Εκεί ο συγγραφέας σημειώνει ότι «τα αποτελέσματα των εκλογών της 18ης Οκτωβρίου 1981 έδωσαν στο Πα.Σο.Κ. κοινοβουλευτική πλειοψηφία, η οποία ξεπερνούσε και τις πιο αισιόδοξες προβλέψεις των στελεχών του Κινήματος. Με βασικό σύνθημα την 'Αλλαγή', το Πα.Σο.Κ. στην ηγεσία του οποίου βρισκόταν ο γιος του Γεωργίου Παπανδρέου, Ανδρέας, μπόρεσε να αξιοποιήσει κατά τον πιο αποτελεσματικό τρόπο το αντιδεξιό σύνδρομο, που κυριαρχούσε στην ελληνική πολιτική ζωή, προς όφελός του, παρουσιάζοντας ένα εξαιρετικά εσωστρεφές και ριζοσπαστικό, όσο και ασαφές, πρόγραμμα με στόχο τον 'μη προνομιούχο' Έλληνα, σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του Α. Παπανδρέου.
Κατάφερε, λοιπόν, να συγκεντρώσει μεγάλη μερίδα των ψηφοφόρων τόσο του Κέντρου, το οποίο καταποντίστηκε εκλογικά για να εξαφανιστεί στη συνέχεια από τον κομματικό ορίζοντα, όσο και της εαμογενούς αριστεράς, οι οποίοι έβλεπαν στην υλοποίηση της ριζοσπαστικής συνθηματολογίας του τη δικαίωση των δικών τους αγώνων».
Στο ίδιο βιβλίο, σε άλλα σημεία του κεφαλαίου με τον μονολεκτικό αλλά τόσο εύγλωττο και ταιριαστό τίτλο «Αλλαγή», ο Κώστας Κωστής αναλύει το πώς και το γιατί ο Ανδρέας Παπανδρέου συνέτριψε τον Γεώργιο Ράλλη. Το βράδυ των εκλογών, ο τότε πρωθυπουργός και αρχηγός της Νέας Δημοκρατίας, είχε ευχηθεί να μην μετανοήσει ο ελληνικός λαός την επιλογή του, δηλαδή την ανάθεση της διακυβέρνησης της χώρας στο ΠΑΣΟΚ. «Η νίκη του Πα.Σο.Κ. στις εκλογές του 1981 είχε ως άμεση συνέπεια την προσπάθεια άλωσης των κρατικών μηχανισμών από το κόμμα» γράφει ο Κ. Κωστής συνοψίζοντας το πνεύμα των «Πρασινοφρουρών» οι οποίοι θα αναλάμβαναν δράση από την επομένη κιόλας της εκλογικής νίκης.
Όπως και να 'χει, η άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία θεωρείται ως μία ιστορική νομοτέλεια και ένα στάδιο απαραίτητο για τον μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας. Επομένως, η 18η Οκτωβρίου («Οκτώβρη» κατά το αριστερίζον ιδίωμα που θα επέβαλε το ΠΑΣΟΚ) είναι ένα από τα πλέον κρίσιμα ορόσημα της Μεταπολίτευσης.
Για την ιστορία, οι πολίτες άσκησαν με ζήλο το εκλογικό τους δικαίωμα, προσερχόμενοι στις κάλπες με αποχή 21,39%. Το ΠΑΣΟΚ με το 48,07% κατέλαβε 172 έδρες στο Ελληνικό Κοινοβούλιο, έναντι 115 της ΝΔ (35,88%). Η Εθνική Αντιπροσωπεία του 1981 απαρτίστηκε από τρία πολιτικά κόμματα, με τρίτο το ΚΚΕ (10,93%, 13 έδρες). Παρά το κλίμα πόλωσης που είχε καλλιεργήσει κυρίως το ΠΑΣΟΚ, οι εκλογές της 18ης Οκτωβρίου 1981 διενεργήθηκαν ήρεμα και πολιτισμένα. Σε βαθμό που οι ξένοι ανταποκριτές δήλωσαν εντυπωσιασμένοι. Βεβαίως, δεν έλειψαν οι επινίκιες εξαλλοσύνες, με τα ημιφορτηγά ξέχειλα από οπαδούς που ανέμιζαν τις λευκοπράσινες σημαίες με τον ήλιο του ΠΑΣΟΚ καθώς περιφέρονταν στο κέντρο της Αθήνας κραυγάζοντας «Εμπρός Αντρέα για μια Ελλάδα νέα» κ.λπ.
Οι προσδοκίες ήταν πολύ μεγάλες από τη νέα κυβέρνηση -και ήταν το ίδιο το ΠΑΣΟΚ και προσωπικά ο Ανδρέας Παπανδρέου που τις είχε καλλιεργήσει, προκειμένου να κερδίσει την εκλογή.
«Το ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση, ο λαός στην εξουσία» γινόταν πραγματικότητα στις εκλογές της 18ης Οκτωβρίου 1981. Κατά βάθος όμως το συγκεκριμένο σύνθημα ήταν μια μετριασμένη, σαφώς λιγότερο ουτοπική διασκευή ενός παλαιότερου: «Στις 18 σοσιαλισμός» έλεγαν οι υποστηρικτές του ΠΑΣΟΚ για τις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974. Τότε που το Κίνημα του Ανδρέα Παπανδρέου είχε λάβει 13,6% και 15 έδρες.
Στην αλματώδη βελτίωση των ποσοστών του ΠΑΣΟΚ από την ίδρυσή του, το '74 έως τη νίκη του '81, όπως εξηγούν οι ειδικοί αναλυτές, συνέβαλε τα μάλα η μετακίνηση των ψηφοφόρων απευθείας από τη Νέα Δημοκρατία. Το ΠΑΣΟΚ επωφελήθηκε από μια εισροή υποστηρικτών που προέρχονταν από τη ΝΔ της τάξης του 8%. Σε περιοχές όπως η Κρήτη, το ΠΑΣΟΚ κέρδισε την απόλυτη πλειοψηφία σε όλους τους νομούς, αγγίζοντας ποσοστά ακόμη και πάνω από το 60%. Άνω του 50% απέσπασε από τη Αχαΐα, την Ηλεία και την Κορινθία, κάτι που ίσχυσε και στις λαϊκές συνοικίες της Αθήνας. Οι ψηφοφόροι σε αυτά τα σημεία της ελληνικής επικράτειας, πρώτοι από όλους φώναξαν εν χορώ και με πάθος, αλλά και πίστεψαν συνθήματα όπως «Εδώ και τώρα αλλαγή», «Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες», «Λαός-ΠΑΣΟΚ στην εξουσία» κ.λπ.
Η ορκωμοσία της πρώτης κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ
Το διάγγελμα της νίκης
Το βράδυ της 18ης Οκτωβρίου 1981, από την κατοικία του στο Καστρί, ο Ανδρέας Παπανδρέου απηύθυνε στον ελληνικό λαό το εξής διάγγελμα:
«Ελληνίδες, Έλληνες,
Απόψε κατέχομαι από βαθιά συγκίνηση. Είμαι πράγματι συγκινημένος για την μεγάλη εμπιστοσύνη που μου έχετε δείξει. Και έχω ταυτόχρονα το αίσθημα βαριάς ευθύνης, την οποία επωμίζομαι εγώ και οι συνεργάτες μου, για να πραγματώσουμε το έργο της Αλλαγής. Γιατί η Αλλαγή σήμερα είναι όρος για την επιβίωση του έθνους, για την ευημερία του λαού μας. Και αισθάνομαι πραγματικά υπερήφανος που αυτή η θέση, αυτή η προοπτική για την χώρα μας εγκρίθηκε κατά τόσο δυνατό, ισχυρό και δημοκρατικό τρόπο από την μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού λαού. Όπως σας είπα στις ομιλίες μου, και σε πλατείες και από την τηλεόραση, από αύριο, τις 19 του Οκτώβρη, αρχίζει η σκληρή δουλειά. Και επαναλαμβάνω αυτό που σας έχω ήδη πει: ότι για να βγει πέρα το πρόγραμμα της Μεγάλης Αλλαγής, για να ευοδωθούν επιτέλους οι μεγάλες προσδοκίες του λαού μας, θα απαιτηθεί η άμεση, ενεργός συμμετοχή σας.
Θα προχωρήσουμε με σταθερά βήματα, πάντοτε ζητώντας την συναίνεσή σας, την πλατιά λαϊκή συναίνεση σε κάθε νέο μέτρο που θα πάρουμε.
Και θα κάνουμε την Αλλαγή χειροπιαστή.
Η Αλλαγή θα δείξει το πρόσωπό της πάρα πολύ γρήγορα, πολύ άμεσα. Θα ήθελα να τονίσω ότι θα υπάρξει συνεργασία όλων των πολιτειακών παραγόντων. Δεν πρόκειται με κανέναν τρόπο, όπως το είχαμε τονίσει και στο παρελθόν, να οδηγήσουμε την χώρα σε οποιαδήποτε περιπέτεια. Στόχος μας, πολιτική μας, είναι η ευημερία του λαού. Είναι η εθνική υπερηφάνεια και η κοινωνική δικαιοσύνη. Είμαστε αποφασισμένοι να εκτελέσουμε το πρόγραμμά μας κατά γράμμα, γιατί μας δώσατε αυτό που ζητούσαμε. Μας δώσατε ισχυρή, αυτοδύναμη πλειοψηφία στην Βουλή των Ελλήνων, ώστε να μπορέσουμε δίχως δισταγμούς και δίχως αναστολές, να προχωρήσουμε στην πραγμάτωση της Αλλαγής. Και σας ευχαριστώ από τα βάθη της καρδιάς μου γιατί μας δώσατε αυτή την ευκαιρία. Θέλω να σας διαβεβαιώσω ότι θα μείνουμε στις επάλξεις αυτού του αγώνα για την Νέα Ελλάδα, που όλοι προσδοκούμε. Μιαν Ελλάδα που θα ανήκει στο λαό της, μιαν Ελλάδα που θα την διαφεντεύει ο λαός της.
Απόψε γιορτάζουμε τη νίκη. Πρώτα απ' όλα των δημοκρατικών θεσμών, που καταξιώθηκαν στις 18 του Οκτώβρη του 1981. Γιορτάζουμε τη νίκη της Αλλαγής. Και θα' θελα να σας παρακαλέσω, μέσα στην γιορτή σας και στην χαρά σας, να μην ξεχάσετε πως το ΠΑΣΟΚ είναι κυβέρνηση όλων των Ελλήνων, πως το ΠΑΣΟΚ ζητά τώρα από το λαό μας συμφιλίωση. Λήθη στο παρελθόν: όλοι μαζί εμπρός για το μεγάλο, αξιόλογο έργο της οικοδόμησης της Νέας Ελλάδας.
Γεια σας, ευχαριστώ, και να ξέρετε πως θα τιμήσω το μεγάλο συμβόλαιο τιμής που συνήψα τόσα χρόνια μαζί σας»
