Cybernecromancy: Όταν οι νεκροί «επιστρέφουν» μέσω της Τεχνητής Νοημοσύνης

Μπορεί κάποιος που έχει φύγει από τη ζωή να συνεχίσει να υπάρχει ψηφιακά; Στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, η απάντηση μπορεί να είναι: «ναι»... Ο όρος cybernecromancy - «νεκρομανία του κυβερνοχώρου» - αφορά την επίκληση των νεκρών μέσω των ψηφιακών ιχνών, που έχουν αφήσει πίσω τους.

«Ήδη, διεθνώς, έχουμε δει παραδείγματα που προκαλούν δέος αλλά και φόβο. Εταιρείες παρουσίασαν «deathbots», που συνομιλούν ακριβώς όπως ο αποθανών, χρησιμοποιώντας ευφάνταστα μέσα για να το πετύχουν. Η εφαρμογή Deep Nostalgia «ζωντανεύει» παλιές φωτογραφίες κάνοντάς τες να κινούνται, δίνοντας την ψευδαίσθηση ότι οι νεκροί αγαπημένοι μας «ανασαίνουν» ξανά.

Οι εφαρμογές, όπως τα StoryFile και HereAfter AI, αξιοποιούν προ - ηχογραφημένα βίντεο ανθρώπων, που επιτρέπουν τη ρεαλιστική μεταθανάτια «συνομιλία». Ακόμα πιο εντυπωσιακό, το μέσο ElevenLabs: AI voice generator, που αναβιώνει φωνές καλλιτεχνών όπως του Τζον Λένον, ενώ τα «Replika» και «Character AΙ», δημιουργούν «avatars» που μιμούνται τα πρόσωπα που χάσαμε», σημειώνει η Άρτεμις Κ. Τσίτσικα, Καθηγήτρια και Εκπρόσωπος UNESCO GHE & WHO Collaborating Centre, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής ΕΚΠΑ, Επιστημονικός Υπεύθυνος Μονάδας Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) Β΄ Παιδιατρική Κλινική ΕΚΠΑ - Νοσοκομείο Παίδων «Π. & Α. Κυριακού».

Οι εφαρμογές αυτές εξυπηρετούν διάφορους σκοπούς: παρηγοριά, διαχείριση του πένθους, διαχείριση του στρες, που φέρνει η απώλεια και αναβίωση καλλιτεχνών με μεγάλο αποτύπωμα (τραγουδιστών ή και ηθοποιών) με σκοπό τον φόρο τιμής και τη συνέχιση του έργου τους.

Να συνεχίσουν να «ζουν» οι νεκροί μέσα από την τεχνολογία;

«Ωστόσο, υπάρχει και αντίλογος, αφού το "Cybernecromancy" μπορεί να εμποδίσει τη διαδικασία του πένθους και να δημιουργήσει μια λανθασμένη έννοια της συντροφικότητας και της προσκόλλησης.

Ακόμα, είναι πιθανή και η διαστρέβλωση της προσωπικότητας και των πεποιθήσεων του νεκρού», διαπιστώνει η Καλλιόπη Μπάρδου, Ψυχολόγος MSc «Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας» της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Όπως προσθέτει η ίδια: «Επιπλέον, σαφώς ανακύπτουν ζητήματα νομικής φύσεως, όπως η έκθεση των προσωπικών και ευαίσθητων δεδομένων των νεκρών στο διαδίκτυο χωρίς την εξουσιοδοτημένη πρόσβαση στα δεδομένα αυτά.

Ας ληφθεί επιπλέον υπόψη ότι η Ευρωπαική Ένωση, βλέποντας την τεχνολογία να καλπάζει, θέσπισε το 2024 νόμο (AI ACT) για τη χρήση του ΑΙ (2024/1684) που αποτελεί και το πρώτο ολοκληρωμένο νομικό πλαίσιο παγκοσμίως, με τέσσερα επίπεδα επικινδυνότητας. Το Cybernecromanc ωστόσο, ουδόλως αναφέρεται, αφήνοντας τα δικαιώματα απορρήτου των νεκρών απροστάτευτα».

Σύμφωνα με τις ειδικούς, υπάρχει μία ακόμη παράμετρος στον οικονομικό τομέα. Συγκεκριμένα, ανοίγεται μια νέα μορφή καπιταλισμού, εκείνη της εμπορευματοποίησης της μνήμης και των προσωπικοτήτων των νεκρών.

Στο κομμάτι αυτό τίθενται σοβαρά ερωτήματα, που αφορούν την εκμετάλλευση της ευαλωτότητας των συγγενών για το κέρδος, την ηθική εμπορευματοποίησης των ταυτοτήτων των νεκρών καθώς και ερωτήματα για τις ηθικές ευθύνες των ίδιων των εταιριών.

Παρά την τεχνολογική μας εξοικείωση, η γενιά Ζ, φαίνεται αρκετά διστακτική για τη χρήση αυτή. Σε πρόσφατη έρευνα, οι 80 από τους 100 νέους 18-25 ετών στην Αγγλία, δήλωσαν ότι δεν θα έκαναν χρήση εφαρμογών ΑΙ με σκοπό να επικοινωνήσουν με έναν αποθανόντα.

Επιπλέον, το 27,8% των ίδιων συμμετεχόντων, δήλωσαν ότι δεν θεωρούν φυσιολογική αυτή την τεχνολογική έκφραση, το 22,2% ότι είναι μάλλον παράξενη και το 16,7% ότι είναι ασέβεια.

Καταληκτικά, το Cybernecromancy αναδύθηκε ως μία προσπάθεια ανακούφισης από τον πόνο του πένθους. Όμως, όχι μόνο φαίνεται να οδηγεί σε αντίθετα αποτελέσματα, αλλά φέρνει στο προσκήνιο πολλά ερωτήματα και κινδύνους.

Ως κοινωνία δεν διαθέτουμε - τουλάχιστον όχι ακόμη - τα μέσα (π.χ. νομοθεσία) για να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειες μιας τέτοιας τεχνολογικής πραγματικότητας.

Άρτεμις Κ. Τσίτσικα
Καθηγήτρια και Εκπρόσωπος UNESCO GHE & WHO Collaborating Centre
Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής ΕΚΠΑ
Επιστ. Υπεύθυνος Μονάδας Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) Β΄ Παιδιατρική Κλινική ΕΚΠΑ - Νοσοκομείο Παίδων "Π. & Α. Κυριακού"
Διευθύντρια ΠΜΣ «Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας»
Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής (ΕΕΕΙ)/UNESCO
Πρόεδρος της Επιτροπής Γνωμοδότησης για την διόρθωση του καταχωρισμένου φύλου
Υπουργείο Υγείας

Καλλιόπη Μπάρδου
Ψυχολόγος MSc
“Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας”
Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ

Ερευνητές του ΠΜΣ «Στρατηγικές Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας» της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, παρουσιάζουν το θέμα στο 18ο «STATE of the ART» Συνέδριο Εφηβικής Ιατρικής/Υγείας, στις 10 & 11 Οκτωβρίου στο Κτίριο του ΕΚΠΑ «Κωστής Παλαμάς», Ακαδημίας και Σίνα.