Λουκία Αλαβάνου: Συνεχίζει την πολιτική κληρονομιά αλλιώς
Η κόρη του πρώην προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ θα εκπροσωπήσει την Ελλάδα στη Βενετία παρουσιάζοντας μια πρωτότυπη ταινία βασισμένη στον μύθο του Οιδίποδα - Το έργο της διαπνέεται από πολιτικά στοιχεία που έχουν τις καταβολές τους στο περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγάλωσε, ενώ έντονη είναι η χρήση της τεχνολογίας Virtual Reality
Η καλλιτέχνις Λουκία Αλαβάνου είναι η φετινή εκπρόσωπος της Ελλάδας στην Μπιενάλε της Βενετίας με μια ρηξικέλευθη εγκατάσταση-ταινία για την άγνωστη συνοικία των Ρομά, γυρισμένη στην τοποθεσία όπου κάποτε λάμβανε χώρα το δράμα του βασιλιά Οιδίποδα. Μεταφέροντας το αρχαίο δράμα στη σημερινή Ελλάδα και στην ίδια, αναλογικά, περιοχή, η Αλαβάνου παρακολουθεί τα ερείπια ενός άλλου εκπεσόντος τυφλού βασιλιά στη σημερινή επικράτεια των Ρομά.
Για την ακρίβεια, δουλεύοντας με ένα κινηματογραφικό συνεργείο και χρησιμοποιώντας φουτουριστικές τεχνολογίες, η Λουκία Αλαβάνου δημιούργησε μια VR ταινία που δίνει ενεργό ρόλο στους Ρομά, χρίζοντάς τους πρωταγωνιστές στο τελευταίο έργο της τριλογίας του Σοφοκλή για τον Οιδίποδα. Η ταινία, με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Στον δρόμο για τον Κολωνό», καθώς και η συνοδευτική ηχητική εγκατάσταση παρουσιάζονται σε μια θεατρική ατμόσφαιρα, σε ένα φανταστικό καρουζέλ, από αυτά που ξέρει να στήνει με ευφάνταστο τρόπο η καλλιτέχνις, εντός του Ελληνικού Περιπτέρου, σε μία από τις όμορφες γωνιές της Βενετίας.
Ολα αυτά συμβαίνουν στο πλαίσιο της περίοπτης Μπιενάλε της Βενετίας, με την ελληνική εκπροσώπηση από τη Λουκία Αλαβάνου να τελεί υπό την αιγίδα του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, με φορέα υλοποίησης την Εθνική Πινακοθήκη, ενώ η πρώτη έκδοση της ταινίας «Στον δρόμο για τον Κολωνό» πραγματοποιήθηκε με τη συμβολή του Onassis Culture και ανήκει στη συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση.
Σκηνή από την ταινία «Στον δρόμο για τον Κολωνό» με την οποία θα συμμετάσχει στη φετινή Μπιενάλε η Λουκία Αλαβάνου
Οι δύο πτυχές του έργου της
«Είχα πάει σε μια αχαρτογράφητη περιοχή της Δυτικής Αθήνας και κάποια στιγμή χάθηκα και βρέθηκα στο γκέτο των Ρομά, το οποίο είναι ένα από τα πιο σκληρά μέρη στην Ελλάδα. Η συγκεκριμένη κοινότητα Ρομά είχε μετεγκατασταθεί εκεί στη δεκαετία του 1980 από τη Θήβα - όπως και ο Οιδίποδας που ξεκίνησε κι εκείνος από τη Θήβα. Μάλιστα εικάζεται ότι η διαδρομή που ακολούθησε ο Οιδίποδας από τη Θήβα έως τον Κολωνό περνούσε μέσα από αυτήν ακριβώς την τοποθεσία, τη Νέα Ζωή - πόσο ενδιαφέρον και το ίδιο το όνομα της συνοικίας!» δηλώνει χαρακτηριστικά η Λουκία Αλαβάνου παρουσιάζοντας τη δουλειά της που διένυσε έναν μακρύ δρόμο από τους χωματόδρομους του καταυλισμού των Ρομά μέχρι τη Βενετία.
Στο Ελληνικό Περίπτερο η καλλιτέχνις και σκηνοθέτρια Λουκία Αλαβάνου προσκαλεί το κοινό της σε ένα ταξίδι στον χρόνο, όπου πραγματεύεται το γήρας και τον θάνατο, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την οικουμενική ελευθερία, το καλλιτεχνικό όραμα και την τρέχουσα κοινωνική πραγματικότητα. Τίποτα, ωστόσο, δεν ήταν εύκολο όταν ξεκίνησε τη 15λεπτη, γυρισμένη με τεχνολογία εικονικής πραγματικότητας, ταινία της, καθώς έπρεπε όχι μόνο να βρεθεί σε μία από τις πιο δύσκολες κοινότητες των Ρομά και σε σκληρές συνθήκες, αλλά και να γίνει αποδεκτή, να ζήσει μαζί τους και εν τέλει να τους πείσει ότι μπορεί να ενταχθεί και να τους καταστήσει μοναδικούς πρωταγωνιστές της. «Χρειάστηκε να περάσω αρκετή ώρα για να μπορέσω να γίνω κατά κάποιον τρόπο αποδεκτή στην κοινότητα», δηλώνει η ίδια, η οποία τα κατάφερε με το παραπάνω, καθώς ο «βασιλιάς» της κοινότητας φαίνεται να δέχτηκε με χαρά να ενσαρκώσει τον κεντρικό ρόλο του τραγικού τυφλού Οιδίποδα και να ταυτιστεί με την τραγική του μοίρα.
Το αποτέλεσμα, βέβαια, τη δικαίωσε, αφού «οι Ρομά φαίνεται να διαθέτουν ένα τρομακτικό ταλέντο και θεατρικότητα», όπως χαρακτηριστικά υποστηρίζει, λέγοντας πως, παρότι οι κάτοικοι του καταυλισμού δεν είχαν καμία σχέση με την ηθοποιία, κατάφεραν να ταυτιστούν με τα διλήμματα που θέτει η ιστορία του τραγικού βασιλιά. Μάλιστα, αντιλαμβάνονταν τι ήταν αυτό που έκανε τον Οιδίποδα να επιδιώξει, μέσα από τον δικό του μύθο, τη δική του ελευθερία και εν τέλει να επιλέξει ένα ιερό μέρος για να πεθάνει αναλαμβάνοντας τις ευθύνες για την τραγική του μοίρα: με ανάλογο τρόπο οι Ρομά της Νέας Ζωής μιμούνται τη δική τους μοίρα - από τις ένοπλες αντιπαραθέσεις μεταξύ τους μέχρι τον αγώνα τους απέναντι στις ελληνικές αρχές που δεν τους επιτρέπουν να ταφούν κοντά σε αυτό το μέρος όπου έχουν καταφέρει να ριζώσουν.
Δείτε το βίντεο: Η συνέντευξη Παρουσίασης της συμμετοχής της Ελλάδας στη Διεθνή Έκθεση Τέχνης La Biennale di Venezia
Κλείσιμο
Εκπληξη επίσης προκάλεσαν στην Αλαβάνου, όσο καιρό επισκεπτόταν την περιοχή για τα γυρίσματα, όχι μόνο το ταλέντο που είχαν τα παιδιά των Ρομά, αλλά και το πόσο εξοικειωμένα ήταν με την τεχνολογία, παρότι δεν διαθέτουν ούτε καν wifi στην περιοχή. Μάλιστα, όπως η ίδια παραδέχεται, «πολλές φορές ήταν αυτά που μου προσέφεραν λύσεις με διάφορες εφαρμογές τις οποίες εγώ αγνοούσα». Σημαντικός επίσης ήταν και ο ρόλος της δασκάλας της περιοχής, η οποία λειτούργησε, όπως μας είπε, ως μεσάζουσα. Και εδώ ακριβώς έγκειται η πολιτική ματιά που διαπερνά το φορτισμένο με πολιτικά νοήματα έργο της Αλαβάνου, γόνου μιας οικογένειας με πολιτικές καταβολές.
Για παράδειγμα, σε άλλη ταινία της, το «Ducktator», παρακολουθούμε μια κομψή ηλικιωμένη να διαβάζει απόσπασμα από ειδήσεις ελληνικού καναλιού που προέρχεται από τα ηχητικά αρχεία του 1970, δηλαδή τον καιρό της χούντας. Η γυναίκα δεν είναι άλλη από τη γιαγιά της Αλαβάνου, η οποία πάσχει από Αλτσχάιμερ και επανέρχεται με τρόπο εμμονικό πλην όμως αποκαλυπτικό και παραστατικό σε εκείνη την εποχή.
Μάλιστα και εδώ, όπως και στον «Δρόμο για τον Κολωνό», η συγκίνηση εναλλάσσεται με το τραγελαφικό στοιχείο, όταν η γυναίκα τη μια στιγμή τραγουδάει υποβλητικά ένα τραγούδι και την επόμενη φοράει μια αποκριάτικη μάσκα, σαν αυτές που βλέπουμε να φοράνε οι πρωταγωνιστές στην ταινία της Μπιενάλε. Ακρως πολιτική είναι επίσης και η ταινία «The hunter» με αντίστοιχες δόσεις κωμικοδράματος, όπου το κυρίαρχο θέμα είναι η πώληση ενός κρατικού χρυσωρυχείου στη Βόρεια Ελλάδα σε ιδιώτες επενδυτές υπό παράξενες και κάπως αμφιλεγόμενες συνθήκες. Ολα αυτά τα στοιχεία, το ρεαλιστικό με το ποπ, η σκληρότητα με τη φάρσα διαπερνούν σε ανάλογες θέσεις το έργο της, που είναι ποπ, πολιτικό και ρηξικέλευθο και χρησιμοποιεί ως μέσα την τεχνολογίας αιχμής.
Σπουδές και βραβεία
Η 42χρονη καλλιτέχνις είναι από τις πρώτες που χρησιμοποίησε την τεχνολογία στο εικαστικό της έργο, σε εποχές που κάτι τέτοιο ήταν άγνωστο καθώς ελάχιστοι ήταν εξοικειωμένοι ή χρησιμοποιούσαν τη βιντεο-τέχνη στα έργα τους. Η διάκρισή της στον τομέα αυτό, και μάλιστα στα πρώτα της βήματα, της χάρισε πέντε κατά σειρά βραβεία από το ΔΕΣΤΕ, με την ίδια να ανακαλύπτει στην τεχνολογία μια πηγή αμέτρητων καλλιτεχνικών δυνατοτήτων που τότε είχαν αρχίσει να γίνονται γνωστές στο πεδίο της τέχνης. Φεύγοντας για την Αγγλία για σπουδές στον τομέα αυτό, καθώς οι σχολές καλών τεχνών στην Ελλάδα ακόμα επέμεναν περισσότερο στα κλασικά παραστατικά είδη ή στις εγκαταστάσεις, η Λουκία Αλαβάνου εξασφάλισε την υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση, το οποίο χρηματοδοτεί αλλά και αγοράζει το σημερινό της έργο «Δρόμος για τον Κολωνό» που τελικά έμελλε να μας εκπροσωπήσει στη Βενετία, ενώ ένα ταινιάκι με το χρονικό των γυρισμάτων προβλήθηκε στο πρόσφατο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.
Και παρότι τα σύγχρονα μουσεία και οι γκαλερί δύσκολα δείχνουν να προτιμούν τις βιντεοεγκαταστάσεις, η Αλαβάνου έχει καταφέρει να κάνει γνωστό το όνομά της σε μεγάλες γκαλερί στο Βερολίνο και τη Ζυρίχη. Δεν είναι τυχαίο ότι επιμελητής της εγκατάστασης στη Βενετία είναι ο ειδήμων της τέχνης της κινούμενης εικόνας με έδρα την Κολονία και το Παρίσι, Χάινζ Πέτερ Σβέρφελ. Είναι μάλιστα η πρώτη φορά που ένας Γερμανός επιμελητής είναι υπεύθυνος για το Ελληνικό Περίπτερο. Οσον αφορά πάντως την εκτέλεση του έργου, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η επίδραση του περίφημου μοντερνιστή Ελληνα αρχιτέκτονα Τάκη Ζενέτου (1926-1977) με τα φουτουριστικά του οράματα που έδεσαν ιδανικά με το καρουζέλ το οποίο πρωταγωνιστεί και ντύνει αρμονικά την εγκατάσταση όπου θα προβληθεί η VR ταινία.
Δείτε το βίντεο: Η ΕΠΟΧΗ των ΕΙΚΟΝΩΝ: ΛΟΥΚΙΑ ΑΛΑΒΑΝΟΥ
Η Αλαβάνου κάνοντας έναν μεγάλο κύκλο επιστρέφει στο παρελθόν για να αναφερθεί στο μέλλον και στρέφεται προς τις σημερινές συγκρούσεις αλλά και τις φουτουριστικές τεχνολογίες, παντρεύοντας το αρχαίο δράμα του Σοφοκλή με τα ουτοπικά οράματα του Ελληνα αρχιτέκτονα Τάκη Ζενέτου, ο οποίος οραματίστηκε έναν αντίστοιχα δικτυωμένο κόσμο στα φουτουριστικά του σχέδια. Με τα αρχιτεκτονικά του καταλύματα να μοιάζουν με φωλιές -ή κάψουλες-, φαίνεται να είχε στον νου μια πανταχού παρούσα καλωδίωση, από χαλκό ή ίνες υάλου, σαν ένα είδος ομφάλιου λώρου ενηλίκων.
Ως γνωστόν, ο Ζενέτος στόχευε στη δημιουργία μιας ζωτικής αρχιτεκτονικής που ενθάρρυνε τις συνδέσεις μεταξύ των ανθρώπων. Μορφολογικά, η εγκατάσταση «Στον δρόμο για τον Κολωνό» προσπαθεί κι αυτή να συνδέσει τους ανθρώπους διαμέσου της αρχιτεκτονικής, θίγοντας ωστόσο το ζήτημα της απομόνωσης, η οποία απαιτείται για την παρακολούθηση μιας ταινίας VR. Εντός του Ελληνικού Περιπτέρου, η Αλαβάνου κατασκευάζει τέσσερις ημισφαιρικούς θόλους διαφορετικών μεγεθών -βασισμένους σε σχέδιο του πρωτοποριακού αθηναϊκού αρχιτεκτονικού γραφείου AREA και του αρχιτέκτονα και μηχανικού Δημήτρη Κορρέ-, οι οποίοι, με τη σειρά τους, αποτελούνται από έναν σκελετό αλουμινίου με εσωτερική επένδυση από ηχομονωτικό υλικό.
Η μορφή τους παραπέμπει σε αρχαίο Πάνθεον αλλά και στους γεωδαιτικούς θόλους του Αμερικανού αρχιτέκτονα Ρίτσαρντ Μπάκμινστερ Φούλερ, σχηματίζοντας έτσι ένα εννοιολογικό τόξο που εκτείνεται από την αρχαιότητα έως τον φουτουριστικό κόσμο του Τάκη Ζενέτου. Τα 15 καθίσματα για το κοινό, εμπνευσμένα και αυτά από τον Ζενέτο, είναι υβριδικά, κάτι ανάμεσα σε πολυθρόνα τηλεόρασης και καρέκλα γραφείου. Κατασκευασμένα για την εγκατάσταση από τον εφευρετικό και πολυμήχανο Δημήτρη Κορρέ, τα καθίσματα αυτά εξασφαλίζουν μέγιστη ελευθερία κινήσεων στους θεατές, έτσι ώστε να μπορούν όχι απλώς να δουν, αλλά και να βιώσουν το φάσμα 360 μοιρών της ταινίας VR.
Πολλαπλές θεάσεις
Ως εκ τούτου, η θέαση δεν είναι μόνο εικονική, αλλά και σωματική, μέσα σε έναν χώρο που καθορίζεται από τη θολωτή αρχιτεκτονική. Αλλο ένα στοιχείο είναι ο προηγμένος ηχητικός σχεδιασμός ambisonics. Επιπλέον, ο μισοσκότεινος χώρος του Ελληνικού Περιπτέρου είναι διάστικτος από δέσμες φωτός που υπογραμμίζουν τη δραματικότητα της ατμόσφαιρας ενώ ταυτόχρονα καθοδηγούν τους θεατές προς τις θέσεις τους. Η έννοια της επικοινωνίας και της αμοιβαίας κατανόησης είναι κάτι που η Λουκία Αλαβάνου εισάγει ενσυνείδητα και αβίαστα σε σχέση με τον θεατρικό κόσμο του Σοφοκλή, ο οποίος ήδη εδώ και πάνω από 2.000 χρόνια πραγματευόταν την κατανόηση και την ανεκτικότητα των κατοίκων γύρω από έναν ιερό χώρο όπως ο Κολωνός.
Αγάπη για τη θεατρικότητα
Περιγράφοντας, τέλος, τους λόγους για τους οποίους επέλεξε να συνδυάσει την ερασιτεχνική ηθοποιία με την απαιτητική τεχνολογία VR 360 στο τελευταίο της έργο, η Αλαβάνου τονίζει την αγάπη της για «τη θεατρικότητα αυτού του μέσου»: «Ο Αντονέν Αρτό ήταν αυτός που πρώτος εισηγήθηκε τον όρο “εικονική πραγματικότητα” σε σχέση με το θέατρο της σκληρότητας. Και νομίζω πως υπάρχουν πολλές πτυχές αυτού του είδους της σκληρότητας στον τρόπο με τον οποίο δουλεύω».
Στη σημερινή σκληρή πραγματικότητα αναφέρθηκε στη συνέντευξη Τύπου και η διευθύντρια πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση Αφροδίτη Παναγιωτάκου λέγοντας: «Οταν μιλάμε για το έργο εικονικής πραγματικότητας “Αναζητώντας τον Κολωνό” της Λουκίας Αλαβάνου, μιλάμε περί τέχνης και όχι τεχνολογίας. Αυτό που προκύπτει με αυτά τα νέα εργαλεία, τα νέα ειρηνικά όπλα που λέγονται Virtual Reality, Augmented Reality και Extended Reality, είναι ότι μας δίνουν τη δυνατότητα μιας εμπειρίας, μοναχικής ως προς τη θέασή της, αλλά απογειωτικής ως προς τη δύναμή της.
Στα έργα αυτά το ταξίδι έχει σημασία και εμείς τα στηρίζουμε αυτά τα ταξίδια. Στη Στέγη συνηθίζουμε να δουλεύουμε τα αρχαία δράματα με το βλέμμα στραμμένο στο σήμερα (“Ορνιθες” και “Προμηθέας” σε σκηνοθεσία Νίκου Καραθάνου, “Gospel at Colonus” σε λιμπρέτο και σκηνοθεσία Λι Μπρούερ στο Σέντραλ Παρκ της Νέας Υόρκης). Το συγκεκριμένο έργο προσεγγίζει τον “Οιδίποδα επί Κολωνώ” μέσα από τη σύγχρονη δύναμή του. Για εμάς, στο Ιδρυμα Ωνάση, έχει μεγάλη σημασία ότι το έργο της Λουκίας Αλαβάνου διαδραματίζεται στη Νέα Ζωή στον Ασπρόπυργο και μας βοηθά να αντιληφθούμε τι συμβαίνει με την κοινότητα των Ρομά.
Στην ταινία δεν αποτελούν αντικείμενο έρευνας ή εξωτικής ηδονοβλεψίας, αλλά είναι πρωταγωνιστές μιας τραγωδίας. Είτε κάνει κάποιος τέχνη, είτε ασχολείται με την τεχνολογία, δεν μπορεί να είναι ουδέτερος. Αυτό τον καθιστά πολίτη, αυτό τον εμπλέκει με την πολιτική, η απόσταση από την ουδετερότητα. Ζούμε σε καιρούς πολύ σκληρούς, βίαιους, όλοι έχουμε ένα τέρας μέσα μας, που το μόνο που μπορεί να το σκοτώσει είναι η παιδεία». Και αυτό ενδεχομένως να μην είναι μόνο το αίτημα του έργου της Αλαβάνου, αλλά και της σημερινής εποχής.
