Κωνσταντινούπολη: Η ιστορία της βυζαντινής κινστέρνας που έγινε spa

«Αν θέλετε να απολαύσετε μια μοναδική εμπειρία spa σε μια μαγική ατμόσφαιρα, σε μια ιστορική κινστέρνα 1.500 χρόνων, επιλέξτε το Navitas». Ετσι διαφήμιζε πολυτελές ξενοδοχείο γνωστής αλυσίδας, στην καρδιά της Κωνσταντινούπολης, τις υπηρεσίες του, τις οποίες είχε παρανόμως στεγάσει σε ένα σημαντικό μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς και σημαντικό δείγμα της πρώιμης αστικής εξέλιξης της Πόλης, ανακατεύοντας τη λαμπρή ιστορία και την αρχαία αίγλη του Βυζαντίου με λάδια για μασάζ και καυτά νερά από τζακούζι.

Χτισμένη κάτω από την επιφάνεια της γης την ίδια περίοδο με την Αγία Σοφία, λίγα μόλις μέτρα μακριά από τον μεγαλοπρεπή ναό, αυτή η υπόγεια -εντυπωσιακής αρχιτεκτονικής- δεξαμενή είναι ενταγμένη στον ευρύτερο αρχαιολογικό χώρο της Πλατείας Σουλταναχμέτ, που σημαίνει ότι πρέπει να προστατεύεται ως πολύτιμο κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς της Πόλης.

Είναι μία από τις δεκάδες δεξαμενές που ονομάζονταν κινστέρνες και αποτελούσαν πολυδάπανα δημόσια έργα εντυπωσιακής αρχιτεκτονικής, τα οποία χτίστηκαν από τον 4ο αιώνα και χρησιμοποιούνταν μέχρι τη μεταβυζαντινή εποχή προκειμένου να αποθηκεύονται οι απαραίτητες ποσότητες νερού για την κάλυψη των αναγκών υδροδότησης της Κωνσταντινούπολης - τόσο οι δημόσιες όσο και οι ιδιωτικές.

Λαξευμένος πάνω σε φυσικό βράχο στα έγκατα της γης, με θολωτή στέγαση και εντυπωσιακούς περίτεχνους κίονες, ο χώρος έμοιαζε για τους ιδιοκτήτες του ξενοδοχείου κάτι παραπάνω από ιδανικός για τη στέγαση των υπηρεσιών ευεξίας, που αποτελούν πλέον παγκοσμίως συνώνυμο της χλιδής και προνόμιο των επισκεπτών που διαθέτουν βαριά πορτοφόλια.

Οι τιμές ξεκινούσαν από 140 ευρώ το άτομο για ένα απλό σουηδικό μασάζ και έβαιναν αυξανόμενες, ενώ υπήρχε και ειδικό πακέτο για ζευγάρια έναντι 300 ευρώ. Το συγκεκριμένο κέντρο spa λειτουργούσε επί σειρά ετών στην καρδιά της Κωνσταντινούπολης χωρίς τις απαραίτητες άδειες τεχνικών εργασιών, χωρίς καμία αρμόδια υπηρεσία να παρέμβει.

Επρεπε να γίνει καταγγελία από ιδιώτες έτσι ώστε το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού και ο δήμος να πραγματοποιήσουν αυτοψία στον χώρο και να διαπιστώσουν, επισήμως τουλάχιστον, τόσο την παράνομη χρήση όσο και τις εξωφρενικές τεχνικές παρεμβάσεις που είχαν γίνει εντός του προκειμένου να εξυπηρετούνται οι ανάγκες της επιχείρησης. Μεταξύ αυτών, μια τεράστια πισίνα-τζακούζι βάθους 120 εκατοστών με διάφορα διακοσμητικά, αλλά και τεχνικά αξεσουάρ, πολυάριθμες αίθουσες μασάζ, σάουνες, χαμάμ και μια πρόσθετη γυάλινη είσοδος, όλα σε έναν κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο!

Παρά το γεγονός ότι διατάχθηκε η άμεση απομάκρυνση όλων των πρόσθετων κατασκευών μέσα σε διάστημα έξι μηνών, οι ιδιοκτήτες όχι μόνο αγνόησαν τις εντολές και τη μήνυση που υποβλήθηκε και λειτουργούσαν κανονικά τον χώρο μέχρι και πριν από λίγες ημέρες που σφραγίστηκε, αλλά είχαν προκλητικά αιτηθεί, τον Δεκέμβριο, να ενταχθούν στις υπάρχουσες ευνοϊκές ρυθμίσεις φοροαπαλλαγής. Πλέον έχει ζητηθεί από την αρμόδια υπηρεσία του δήμου να υποβάλει εγκεκριμένα σχέδια αποκατάστασης του χώρου και απομάκρυνσης των δομικών αλλαγών που έγιναν θέτοντας σε κίνδυνο το μνημείο.

Τα υδάτινα παλάτια

Μπορεί βέβαια το νέο αυτό σκάνδαλο να παρουσιάστηκε ως μια μεγάλη δυσάρεστη έκπληξη από τον τουρκικό Τύπο και να έκανε τον γύρο του κόσμου ως ένα ακόμη από τα πολλά περιστατικά κακοποίησης μνημείου πολιτιστικής κληρονομιάς που έχουν καταγραφεί στην Τουρκία, στην πραγματικότητα ωστόσο είναι προφανές ότι κάποιοι αρμόδιοι έκαναν εδώ και χρόνια τα στραβά μάτια θυσιάζοντας την Ιστορία και τον Πολιτισμό στον βωμό του τουρισμού και του κέρδους.

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι το συγκεκριμένο ξενοδοχείο στο οποίο ανήκει το παράνομο spa έχει, σύμφωνα με πληροφορίες, περί τους 60 συνιδιοκτήτες, μεταξύ των οποίων δημόσια ιδρύματα, αλλά και ιδιωτικοί φορείς. Το πολύπλοκο αυτό ιδιοκτησιακό καθεστώς παρουσιάζεται, επισήμως τουλάχιστον, ως η βασική αιτία της καθυστέρησης συμμόρφωσης με τις αποφάσεις των Αρχών.

Το γεγονός πάντως ότι όλες οι αποφάσεις που έχουν ληφθεί μέχρι στιγμής δεν κάνουν λόγο για οριστικό σφράγισμα της επιχείρησης, αλλά αναφέρονται μόνο στην απομάκρυνση των πρόσθετων παρεμβάσεων, δημιουργεί εύλογες υπόνοιες ότι σε πρώτη φάση οι ιδιοκτήτες είχαν εξασφαλίσει την απαραίτητη κρατική άδεια χρήσης του χώρου, αλλά μετά την προκλητική άρνησή τους να συμμορφωθούν με τις τεχνικές υποδείξεις και την κατακραυγή κάποιων ιδιωτών ήταν αναπόφευκτο να μπει το προσωρινό λουκέτο, έστω και με μεγάλη καθυστέρηση.

Η τεράστια αίγλη της Κωνσταντινούπολης της ύστερης αρχαιότητας είναι διαχρονικά αποτυπωμένη όχι μόνο στα πασίγνωστα εντυπωσιακά οικοδομήματά της, με κορυφαίο την Αγία Σοφιά που αποτελεί μοναδικό μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά και σε πολλές ακόμη πρωτοποριακές για την εποχή, σε διεθνή κλίμακα, δομές της.

Μεταξύ αυτών και οι βυζαντινές κινστέρνες, οι οποίες κατασκευάστηκαν προκειμένου να καλύψουν τις ανάγκες υδροδότησης της μεγαλύτερης πόλης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, όπου οι πηγές πόσιμου νερού ήταν ανεπαρκείς, ιδιαίτερα κατά τις καλοκαιρινές περιόδους. Ετσι, δημιουργήθηκαν τεράστιες δημόσιες δεξαμενές όπου αποθηκεύονταν μεγάλες ποσότητες νερού που μεταφέρονταν εκεί από άλλες περιοχές.

Υπολογίζεται ότι οι δημόσιες κινστέρνες, που οικοδομήθηκαν από τον 4ο αιώνα και έπειτα, ξεπερνούσαν τις εκατό. Οι περισσότερες ήταν σκεπαστές, ενώ υπήρχαν και κάποιες ανοιχτές, όλες όμως διέθεταν ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο ότι ορισμένες συγκαταλέγονται μέχρι σήμερα στους πιο δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς της Κωνσταντινούπολης.

Γνωστότερη και πιο μεγαλοπρεπής όλων είναι η περίφημη υπόγεια Βασιλική Κινστέρνα ή Γερεμπατάν Σαράι, που βρίσκεται πολύ κοντά στην Αγία Σοφία. Χτισμένη το 532 από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό Α΄, σε μια έκταση 10.000 τ.μ., με διαστάσεις περίπου 141 x 66,5 μ. και χωρητικότητα 78.000 κ.μ., αποτελεί τη μεγαλύτερη υπόγεια δεξαμενή νερού της Κωνσταντινούπολης.

Η δεξαμενή αυτή χτίστηκε -πιθανόν- σε πρώτη φάση από τον Μέγα Κωνσταντίνο και αφού καταστράφηκε από πυρκαγιά, το 457, ανοικοδομήθηκε ξανά από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό Α', μετά την περίοδο της Στάσης του Νίκα, με στόχο την κάλυψη των υδρευτικών αναγκών του παλατιού.

Η άρδευση των κήπων

Η ατμόσφαιρά της παραπέμπει σε ένα εντυπωσιακό υπόγειο παλάτι με 336 μαρμάρινους κίονες ύψους 8 μέτρων, τοποθετημένους σε 12 σειρές, με 28 κίονες η καθεμία, σε απόσταση 4 μέτρων η μία από την άλλη. Στις υπάρχουσες ιστορικές πηγές, δε, αναφέρεται ως εξαιρετικό δείγμα μηχανικής και αρχιτεκτονικής. Μετά την Αλωση της Κωνσταντινούπολης το νερό χρησιμοποιούνταν για την άρδευση των κήπων στο Παλάτι του Τοπ Καπί, από τον 18ο και μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα πραγματοποιήθηκαν έργα αναστήλωσης, ενώ από το 1987 λειτουργεί ως επισκέψιμο μνημείο και κατά καιρούς φιλοξενεί πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Στο ιστορικό κέντρο της Κωνσταντινούπολης, στην περιοχή του Σουλταναχμέτ, βρίσκεται μία ακόμη εντυπωσιακή δεξαμενή, η Κινστέρνα του Θεοδοσίου (erefiye Sarnıc). Οπως φανερώνει και το όνομά της, χτίστηκε από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Β' μεταξύ του 428 και του 443. Το σχήμα της είναι ορθογώνιο και η χωρητικότητά της ήταν περίπου 11.250 κ.μ.

Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο της, ωστόσο, είναι, αναμφισβήτητα, οι 32 μονολιθικοί μαρμάρινοι κίονες, ύψους 9 μέτρων, οι οποίοι περιβάλλονται από σφιγκτήρες σιδήρου και τα κιονόκρανά τους είναι περίτεχνα διακοσμημένα από φύλλα ακάνθου. Κάποιοι από τους κίονες είναι δωρικού ρυθμού και κάποιοι άλλοι κορινθιακού, γεγονός που συνηγορεί στην άποψη πως κατασκευάστηκαν σε διαφορετικές χρονικές περιόδους.

Άλλο ένα ιδιαίτερο στοιχείο της κατασκευής της είναι πως αποτελεί το παλαιότερο κτίριο στον κόσμο όπου έχει εφαρμοστεί το σύστημα προβολής 360 μοιρών, το οποίο προσφέρει μια εμπειρία επαυξημένης πραγματικότητας. Μετά το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και μέχρι το 1991 ο χώρος στέγαζε δημόσιες υπηρεσίες και βρισκόταν σε ιδιαίτερα κακή κατάσταση. Τότε ήταν που παρενέβη η UNESCO, η οποία πίεσε για την αποκατάσταση και τη μετατροπή της, από το 1994 και έπειτα, σε επισκέψιμο μνημείο.

Από τον 5ο αιώνα

Η δεύτερη μεγαλύτερη σε έκταση δεξαμενή της Κωνσταντινούπολης είναι η Υπόγεια Κινστέρνα του Φιλοξένου, γνωστή στην Τουρκία ως Binbirdirek Sarnici, η οποία βρίσκεται επίσης στην περιοχή του Σουλταναχμέτ, ακριβώς δίπλα από την Κινστέρνα του Θεοδοσίου. Χτισμένη τον 5ο αιώνα σε μια επιφάνεια 3.640 τ.μ., είχε χωρητικότητα 40.000 κ.μ. νερού.

Είναι διάσημη για τις πολυάριθμες μαρμάρινες κολόνες της που υποστυλώνουν τον μεγάλο θάλαμό της, γι’ αυτό και στα τουρκικά λέγεται Binbirdirek, που σημαίνει 1.001 κολόνες. Πιο συγκεκριμένα, αποτελείται από 224 στήλες με θόλους ύψους 12,5 μ. περίπου, με κάθε στήλη να περιλαμβάνει δύο μικρότερες κολόνες, οι οποίες ενώνονται με έναν μαρμάρινο δακτύλιο.

Η Κινστέρνα του Φιλοξένου βρισκόταν ακριβώς κάτω από το Παλάτι του Αντιόχου. Οταν αυτό καταστράφηκε από πυρκαγιά το 475, ο Ιουστινιανός Α' την ανακατασκεύασε, ενώ η χρήση της σταμάτησε μετά την Αλωση της Κωνσταντινούπολης. Χρειάστηκαν πολλές και σημαντικές αναστηλωτικές εργασίες μέχρι ο χώρος να αποκατασταθεί πλήρως και να μπορέσει να καταστεί επισκέψιμος.

Κατά καιρούς μάλιστα φιλοξενεί όχι μόνο πολιτιστικές δράσεις, όπως συναυλίες και εκθέσεις, αλλά και ιδιωτικές εκδηλώσεις, όπως επίσημα δείπνα και γάμους, γεγονός που αποδεικνύει πως οι αρμόδιες τουρκικές αρχές δεν είναι ιδιαίτερα αυστηρές στο θέμα της παραχώρησης άδειας χρήσης των αρχαιολογικών χώρων και των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς.

Ειδήσεις σήμερα:

Η «χορογραφία» στη συνάντηση Μακρόν-Τραμπ στον Λευκό Οίκο - Τα μηνύματα για Ευρώπη, Ουκρανία και σπάνιες γαίες

Καιρός: «Ανάποδο Π» μέχρι και την Παρασκευή - Οι εκτιμήσεις για το τριήμερο της Καθαράς Δευτέρας

Βίντεο: Έξαλλος ο Άλεκ Μπάλντουιν με σωσία του Τραμπ που τον περίμενε έξω από το σπίτι του - «Αν δεν είχες την κάμερα θα σου έσπαγα τον λαιμό»